2017-nji ýy­lyň 28-29-njy no­ýab­ryn­da paý­tag­ty­my­zyň “Oguz­kent” myh­man­ha­na­syn­da Hal­ka­ra Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Kon­fe­ren­si­ýa­sy­nyň 28-nji mej­li­si ge­çi­ril­di. Mas­la­hat Türk­me­nis­ta­nyň bu gu­ra­ma baş­lyk­lyk et­me­gi­niň çäk­le­rin­de gu­ral­dy.
Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Kon­fe­ren­si­ýa­sy­nyň işi­ne 52 döw­le­tiň mi­nistr­lik­le­ri­niň we eda­ra­la­ry­nyň, 12 hal­ka­ra we se­bit­le­ýin gu­ra­ma­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry we we­kil­le­ri, 14 iri ener­ge­ti­ka kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň, şeý­le hem köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň we­kil­le­ri gat­naş­dy­lar.
Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Kon­fe­ren­si­ýa­sy­nyň çäk­le­rin­de edi­len çy­kyş­lar­da, Türk­me­nis­ta­nyň bu ab­raý­ly gu­ra­ma baş­lyk­ly­gy­na saý­la­nyl­ma­gy­nyň Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­na, aý­ra­tyn-da ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň yg­ty­bar­ly üs­ta­şyr ge­çi­ril­me­gi­ne de­giş­li hal­ka­ra baş­lan­gyç­la­ry­nyň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän­di­gi­niň su­but­na­ma­sy ha­sap­la­nyl­ýan­dy­gy­ny bel­läp geç­di­ler.
Türk­me­nis­ta­nyň baş­lyk­lyk eden döw­rün­de Hal­ka­ra Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­na 7 döw­le­tiň go­şu­lan­dy­gy ha­bar be­ril­di. Tä­ze go­şu­lan ýurt­la­ryň – Gam­bi­ýa­nyň, Ni­ge­ri­ýa­nyň we Bir­le­şen Arap Emir­lik­le­ri­niň çy­kyş eden we­kil­le­ri Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­ny hyz­mat­daş­lyk üçin ýe­ke-täk meý­dan­ça di­ýip at­lan­dyr­dy­lar we has dur­nuk­ly ener­ge­ti­ka gel­je­gi­ni üp­jün et­mek­de bu gu­ra­ma­nyň äh­mi­ýet­li or­nu­ny bel­le­di­ler. Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň işi­niň ösü­şi­ne aý­ra­tyn go­şant go­şan­dy­gy üçin Ýa­po­ni­ýa­nyň Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gin­dä­ki il­çi­si Ka­zuo Ko­da­mo baý­ra­ga my­na­syp bol­dy.
Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Baş sek­re­ta­ry Ur­ban Rus­nak öz çy­ky­şyn­da Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä­de baý ener­ge­ti­ka müm­kin­çi­lik­le­ri­ne eýe bol­mak bi­len ön­dü­ri­ji ýurt hök­mün­de hem, üs­ta­şyr ge­çi­ri­ji we sarp edi­ji hök­mün­de hem gy­zyk­lan­ma­la­ryň de­re­je­si­ni sak­la­mak ýö­rel­ge­le­rin­de gur­lan äh­lu­mu­my ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­nyň dur­nuk­ly ar­hi­tek­tu­ra­sy­ny dö­ret­mä­ge ym­tyl­ýan­dy­gy­ny bel­le­di.
Hal­ka­ra Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Kon­fe­ren­si­ýa­sy­nyň Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­ýän mej­li­si­ne gat­naş­ýan da­şa­ry ýurt bi­ler­men­le­ri, ge­ňeş­çi­le­ri hem-de iri kom­pa­ni­ýa­la­ryň do­lan­dy­ry­jy we­kil­le­ri ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň tö­wek­gel­çi­lik­le­ri­ne ba­ha ber­mek bo­ýun­ça stra­te­gi­ki çä­re­ler ba­ba­tyn­da öz ga­ra­ýyş­la­ry­ny ara alyp mas­la­hat­laş­mak üçin tek­lip et­di­ler, şeý­le hem dün­ýä ener­ge­ti­ka ba­za­ry­ny ös­dür­me­giň esa­sy me­se­le­le­ri­ne we me­ýil­le­ri­ne sel­jer­me ber­di­ler.
Şeý­le hem mas­la­ha­tyň gün ter­ti­bi­ne bir­nä­çe gu­ra­ma­çy­lyk me­se­le­le­ri, şol san­da Kon­fe­ren­si­ýa­nyň mak­sat­na­ma­sy­ny, 2018–2020-nji ýyl­lar­da baş­lyk­lyk et­me­giň sa­na­wy­ny, 2018-nji ýyl­da me­ýil­leş­di­ri­len mej­lis­le­riň des­lap­ky ter­ti­bi­ni tas­syk­la­mak we beý­le­ki me­se­le­ler gi­ri­zil­di.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­nyň tä­ze äh­lu­mu­my keş­bi­niň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len baş­lan­gyç­la­ry­nyň oňyn hä­si­ýe­ti nyg­tal­dy, hä­zir­ki wagt­da ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy döw­let­le­riň dur­nuk­ly ösü­şi­niň, äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gyň we dur­nuk­ly­ly­gyň mö­hüm şer­ti bo­lup dur­ýar. Hä­zir­ki za­man şert­le­rin­de bu baş­lan­gyç­la­ryň uly gy­zyk­lan­ma eýe­di­gi­ne “Ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň yg­ty­bar­ly we dur­nuk­ly üs­ta­şyr ge­çi­ril­me­gi hem-de onuň dur­nuk­ly ösü­şi we hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy üp­jün et­mek­de or­ny” at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­la­ryň BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy ta­ra­pyn­dan iki ge­zek ka­bul edi­len­di­gi hem şa­ýat­lyk ed­ýär.
Mil­li Li­de­ri­miz ta­ra­pyn­dan yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän Türk­me­nis­ta­nyň ener­ge­ti­ka sy­ýa­sa­ty ýur­du­my­zyň ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­nyň hem­me­ta­rap­la­ýyn ös­dü­ril­me­gi­ne hem-de onuň hal­ka­ra ener­ge­ti­ka ul­ga­my­na iş­jeň go­şu­lyş­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len­dir.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da ne­bit-gaz, ener­ge­ti­ka hem-de ne­bit-hi­mi­ýa pu­dak­la­ry­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Mu­ňa ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan giň ge­rim­li hem-de köp mil­liard­lyk ma­ýa go­ýum tas­la­ma­la­ry hem aý­dyň şa­ýat­lyk ed­ýär. Türk­me­nis­ta­ny kuw­wat­ly se­na­gat ýur­du­na öwür­mek mil­li Li­de­ri­mi­ziň alyp bar­ýan sy­ýa­sa­ty­nyň öze­ni­ni düz­ýär. 2008–2016-njy ýyl­lar üçin ma­ýa go­ýum­da esa­sy ka­pi­ta­lyň möç­be­ri 3,8 es­se art­dy. Ga­raş­syz­lyk ýyl­lar­yn­da ýur­du­myz­da 144 mil­liard dol­lar­dan gow­rak ma­ýa goý­lup, 544 sany iri önüm­çi­lik we önüm­çi­lik däl mak­sat­ly des­ga­lar gu­rul­dy.

Şu ýer­de ýur­du­my­zyň ne­bit-gaz, ener­ge­ti­ka we ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän pu­dak­la­ry­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri ba­ra­da kä­bir gys­ga­ça mag­lu­mat­la­ra ün­sü­ňi­zi çek­mek is­le­ýä­ris. Bu mag­lu­mat­lar ýur­du­my­zyň tu­tuş dün­ýä­de se­na­gat taý­dan kuw­wat­ly hem-de iri ener­ge­ti­ka döw­le­ti­di­gi­ni gör­kez­ýär.

Elekt­rik ener­ge­ti­ka müm­kin­çi­li­gi:
– 2018–2024-nji ýyl­lar­da Türk­me­nis­tan bo­ýun­ça elekt­rik ener­gi­ýa­sy­nyň önüm­çi­li­gi­niň möç­be­ri 30,9 mil­liard kWt/sa­ga­da ýe­ti­ri­ler. Bu gör­ke­zi­ji 2017-nji ýyl bi­len de­ňeş­di­ri­len­de 29,5 gö­te­rim köp­dür.
– Ýur­du­myz­da soňky birnäçe ýylyň dowamynda eýýäm meýilleşdirilen gazturbina stansiýalarynyň 14-sinden 6-sy ulanmaga berildi. Pudagyň hünärmenleri 2020-nji ýyla çenli ýurdumyzyň çäklerinde umumy kuwwaty 3854 megawata deň bolan täze energetika desgalaryny işe girizmegi göz öňünde tutýarlar. Şeýlelikde, şol döwre çenli Türkmenistanda elektrik energiýasynyň önümçiliginiň çak edilýän derejesi 26 milliard 380 million kilowat sagada ýetiriler, daşary ýurtlara iberilýän elektrik energiýasynyň möçberi bolsa birnäçe esse artar..
– 2024-nji ýy­la çen­li pu­da­ga 12,8 mil­liard ma­nat­lyk ma­ýa go­ýum goý­lup, de­giş­li döw­re çen­li elekt­rik to­gu­nyň eks­port möç­be­ri­ni 9,3 gö­te­rim art­dy­ryp, 3,5 mil­liard kWt/sa­ga­da ýe­tir­mek me­ýil­leş­di­ril­ýär.

Ne­bit-gaz top­lu­my­nyň müm­kin­çi­li­gi:
– Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň esa­sy pu­dak­la­ry­nyň bi­ri ha­sap­lan­ýan ne­bit-gaz top­lu­myn­da hä­zi­re çen­li köp san­ly tas­la­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­di. Dün­ýä­niň iň uzyn tur­ba ge­çi­ri­ji­si bo­lan Türk­me­nis­tan-Ga­za­gys­tan-Öz­be­gis­tan-Hy­taý gaz ge­çi­ri­ji­si gur­lup, ula­nyl­ma­ga be­ril­di. Uzyn­ly­gy 800 km-e go­laý bo­lan Gün­do­gar-Gün­ba­tar gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy ta­mam­lan­dy. Asy­ryň tas­la­ma­sy hök­mün­de ka­bul edil­ýän hem-de 1800 km-e uza­lyp gid­ýän Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan (TOPH) gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy güýç­li dep­gin­de do­wam ed­ýär.
– Te­bi­gy gaz go­ry bo­ýun­ça dün­ýä­de ikin­ji orun­da dur­ýan “Gal­ky­nyş” gaz kä­ni­ni se­na­gat taý­dan öz­leş­dir­mek iş­le­ri gyz­ga­laň­ly do­wam ed­ýär.
– 2018–2024-nji ýyl­lar­da ne­bit-gaz top­lu­my­na 160 mil­liard ma­nat­dan gow­rak ma­ýa goý­lar we 9 müň tä­ze iş orun­la­ry açy­lar. De­giş­li ýyl­lar­da ga­zyň çy­ka­ry­ly­şy 1,7 es­se ar­tar. Dün­ýä ba­za­ryn­da uly is­leg bil­di­ril­ýän po­lip­ro­pi­len, po­li­wi­nilh­lo­rid, ka­us­tik so­da­sy, duz kis­lo­ta­sy we hlo­ryň su­wuk gör­nü­şi ýa­ly önüm­le­riň önüm­çi­li­gi ýo­la goý­lar.

Ener­gi­ýa çeş­me­le­riň gaý­ta­dan
di­kel­diş müm­kin­çi­li­gi:
– Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň mag­lu­ma­ty­na gö­rä, ýur­du­my­zyň gaý­ta­dan di­kel­diş ener­gi­ýa müm­kin­çi­li­gi 1 ýy­lyň do­wa­myn­da 110 mil­liard ton­na ýan­gy­ja deň­dir.
– Gün şöh­le­si­niň ener­gi­ýa­syn­dan peý­da­lan­mak has hem amat­ly­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň her ýyl­ky ge­li­ýoe­ner­ge­tik müm­kin­çi­li­gi 1,4 mil­liard ton­na ýan­gy­ja ba­ra­bar­dyr. Ýur­du­myz­da 1 ýy­lyň 300 gü­ni gü­neş­li­dir.
– Türk­me­nis­tan­da ýel ener­gi­ýa­sy­nyň ula­ny­lyş müm­kin­çi­li­gi ulu­dyr. Ha­zar­ýa­ka zo­lak­la­ry­nyň bir ýyl­ky ýel ener­gi­ýa­sy­nyň müm­kin­çi­li­gi 640 mil­liard kWt/sa­ga­da deň­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА