Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­gy­jy esa­syn­da 2016-njy ýy­lyň “Mi­ra­sa sar­pa goý­mak, Wa­ta­ny öz­gert­mek ýy­ly” diý­lip yg­lan edil­me­gi her bi­ri­mi­ziň kal­by­myz­da buý­sanç duý­gu­la­ry­ny dö­ret­di, baý mi­ra­sy­my­zy öw­ren­mä­ge hö­we­si­miz has-da art­dy. Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hal­ky­my­zyň müň­ýyl­lyk­la­r­dan göz­baş alyp gaýd­ýan me­de­ni mi­ra­sy di­kel­dil­ýär, baý­laş­dy­ryl­ýar. Kök­le­ri­ni ga­dy­my­ýet­den alyp gaýd­ýan türk­men top­ra­gy ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­li­ke­re örän baý­dyr. Türk­me­nis­tan­da ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­riň 1300-e go­la­ýy ha­sa­ba al­nan­dyr.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de, Da­şo­guz we­la­ýa­ty­nyň Ru­hu­be­lent et­ra­byn­da­ky tä­ze öz­leş­di­ri­len Şa­se­nem, Aşyk Aý­dyň, Di­ýar­be­kir ýaý­la­la­ryn­da ga­dy­my ýa­dy­gär­lik­le­riň en­çe­me­si bar.
Ga­dy­my Was ýaý­la­syn­da “Şa­se­nem-Ga­ryp” des­sa­nyn­da­ky gah­ry­man­la­ryň ady bi­len bag­ly ga­la­lar duş gel­ýär. Ol ga­la­la­ryň kö­pü­si has ir­ki dö­wür­ler bi­len se­ne­len­ýär. Şeý­le ga­la­la­ryň bi­ri hem Ak­ja­ge­lin ga­la­sy­dyr. Da­şo­guz şäheriniň 90 km. gün­ba­tar­ra­gyn­da Duz­gyr de­pe­si­niň gün­do­gar ýap­gy­dyn­da ýer­le­şen bu ga­la mi­la­dy­dan öň­ki IV-II asyr­la­ra de­giş­li­dir. Üç gek­tar­dan gow­rak meý­da­ny tut­ýan bu ga­la seý­rek duş­ýan har­by-gur­lu­şyk usu­lyn­da gur­lup­dyr. Onuň kül­li Ho­rez­min­de di­ňe pag­sa­dan sal­nan ga­la­dy­gy­ny nyg­ta­ma­ly­dy­rys.
Şeýle hem Di­ýar­be­kir (Ýar­be­kir ga­la) at­ly an­tik we or­ta asyr­lar şäh­ris­tan­ly­gy ýer­leş­ýär. Onuň ok atyl­ýan dä­liz­li or­ta asyr ga­la di­war­la­ry we ýa­rym süýn­mek go­rag diň­le­ri go­wy sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Ga­la­nyň dö­rän we do­wam eden bi­rin­ji döw­ri mi­la­dy­dan öň­ki IV asy­ra – mi­la­dy­nyň III asy­ry­na de­giş­li­dir. Köp wagt­lap ilat­syz bo­lan şäh­ris­tan­lyk­da Kö­ne­ür­genç türk­men­le­ri­niň (X-XIII asyr­lar) we Al­tyn Or­da­nyň (XIV asyr) döw­rün­de ýa­şa­ýyş tä­ze­den jan­la­nyp baş­la­ýar. Ol Tä­ze Ho­rezm ady­na eýe bol­ýar. Se­bä­bi mon­gol­la­ryň Kö­ne­ür­gen­ji su­wa gark et­me­gin­den soň­ra paý­tagt wagt­la­ýyn­ça Di­ýar­be­ki­re ge­çi­ri­lip­dir. Der­ýa­nyň gaý­ta­dan suw­lan­dy­ryl­ma­gy ne­ti­je­sin­de bu ýer­ler gül­läp ösen aba­dan me­ka­na öw­rü­lip­dir. Hut şo­ňa gö­rä, bu şä­he­re Şäh­ri­bos­san ady ber­lip­dir. XVI asy­ryň baş­la­ryn­da bol­sa, ilat bu ýer­den he­mi­şe­lik gö­çüp gi­dip­dir.
Şa­se­nem gy­zyň ady­ny gö­ter­ýän Şa­se­nem ga­la­sy or­ta asyr Suw­bur­ny şä­he­ri­niň ga­lyn­dy­sy­dyr. Ol Kö­ne­ür­gen­jiň 90 km. gü­nor­ta günb­ata­ryn­da, Di­ýar­be­kir­den 35-40 km. uzak­lyk­da ýer­leş­ýär.
1930-1950-nji ýyl­lar­da şu ýer­ler­de ar­heo­lo­gi­ýa iş­le­ri­ni ge­çi­ren rus ar­heo­lo­gy S.P Tols­to­wyň çak­la­ma­sy­na gö­rä, şä­her gur­lu­şy­gy ir­ki an­tik döw­rün­den (mi­la­dy­dan öň­ki IV-III asyr­lar) tä mon­gol ço­zuş­la­ry­nyň öňü­sy­ra­sy­na çen­li dyn­gy­syz di­ýen ýa­ly do­wam edip­dir. Onuň mer­ke­zi bö­le­gin­de Kö­ne­ür­genç türk­men­le­ri döw­rü­niň Ju­ma met­ji­di­niň galyndylary bar. Şäh­ris­tan­ly­gyň 200 metr gü­nor­ta de­mir­ga­zy­gyn­da­ky di­war­la­ry­nyň da­şyn­da uly se­ýil­gäh top­lu­my ýer­le­şip­dir. Mon­gol­la­ryň eden weý­ran­çy­lyk­la­ryn­dan soň, XIV asyr­da şä­he­ri di­kelt­mä­ge sy­na­ny­şyk edil­ýär. Em­ma oňa Teý­mi­riň ço­zu­şy päs­gel ber­ýär. Şä­he­riň Suw­bur­ny ady onuň su­wa­rym­ly zo­la­gyň iň çe­tin­de ýer­leş­ýän­di­gi­ni aň­lad­ýar. Ilat bu ýer­le­ri taş­lap gi­de­nin­den soň, şä­her ýat­dan çy­ka­ryl­ýar. Soň­ra türk­men taý­pa­la­ry Suw­bur­nu­nyň galyndylary bi­len (tö­we­rek­dä­ki bir to­par ýa­dy­gär­lik­ler ýa­ly) Şa­se­nem we Ga­ryp ba­ra­da­ky ro­wa­ýa­tyň wa­ka­la­ry­ny bag­la­nyş­dy­ryp­dyr. Şa­se­ne­miň ga­la­sy­nyň 5 km. gün­do­ga­ryn­da Aba­dan kem­pi­riň köş­gi, 20 km. çe­me­si gü­nor­ta-gün­ba­ta­ryn­da Ny­ýaz­hal de­pe­si bar.
Da­şo­gu­z şäheriniň 40 km. gü­nor­ta-gün­ba­tar­ra­gyn­da ga­dy­my Dow­dan ha­na­sy­nyň gü­nor­ta ke­na­ryn­da­ky de­pe­de, Kö­ne Was şäh­ris­tan­ly­gy­nyň go­la­ýyn­da Ga­la­lygyr – 1 (Aý­ry­tam) şäh­ris­tan­ly­gy ýer­leş­ýär. Ol mi­la­dy­dan öň­ki V asyr bi­len se­ne­len­ýär. Ga­la­ly­gyr – 1 ga­dy­my Ho­rezm­dä­ki iň uly ýa­dy­gär­lik­dir. Ho­rezm­de Ahe­me­ni­le­riň hö­küm sü­ren dö­wür­le­ri gur­lan ga­la ola­ra gü­nor­ta Dow­da­nyň uly su­wa­ryş des­ga­lar ul­ga­my­na gö­zeg­çi­lik et­mä­ge ge­rek bo­lup­dyr. Ga­la­ny gur­mak üçin edi­len sy­na­ny­şyk­lar Ge­ro­do­tyň Ahe­me­ni­ler pa­ty­şa­ly­gy­nyň su­wa­ryş sy­ýa­sa­ty ha­kyn­da­ky ese­rin­de be­ýan edil­ýän çä­re­ler ul­ga­my­na gi­ren bol­ma­gy müm­kin­dir.
Ga­la­ly­gyr – 1-iň 10 km. gün­ba­tar­ra­gyn­da Gü­nor­ta Dow­da­nyň ga­dy­my ha­na­sy­nyň çep ke­na­ryn­da Ga­la­ly­gyr – 2 (Aý­ry­tam) an­tik şäh­ris­tan­ly­gy ýer­leş­ýär. Ga­la­nyň için­dä­ki has uly des­ga te­ge­lek gör­nüş­li yba­dat­ha­na­dyr. Ýa­dy­gär­li­giň se­ne­si mi­la­dy­dan öň­ki IV asy­ryň or­ta­sy­na, II asy­ryň baş­la­ry­na de­giş­li­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Türk­me­nis­ta­nyň ga­dy­my we or­ta asyr ta­ry­hy­ny we şol dö­wür­ler­den gaýd­ýan bi­na­gär­çi­lik we ru­hy me­de­ni­ýe­ti­ni gi­ňiş­le­ýin öw­re­nip, hal­ky­my­za ýe­ti­rip hem-de dün­ýä ýaý­mak üçin taý­syz ta­gal­la­la­ry edip gel­ýär.
Bu aý­dan­la­ry­my­za ýur­du­myz­da ta­ry­hy­my­za, ede­bi­ýa­ty­my­za, sun­gat­my­za, me­de­ni­ýe­ti­mi­ze de­giş­li her ýyl­da ge­çi­ril­ýän Hal­ka­ra yl­my-ama­ly mas­la­hat­la­ry hem aý­dyň my­sal­dyr.
Aman­gel­di Ata­ba­ýew,
Ak­de­pe et­ra­by­nyň 2-nji
or­ta mek­de­biniň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА