Ha­zar deň­zi ýal­pak­la­ryn­da­ky te­bi­gy ga­zy Ýew­ro­pa elt­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän Trans Ana­do­ly gaz ge­çi­ri­ji­si­niň (TA­NAP) açy­lyş da­ba­ra­sy bol­dy. Bu soň­ky ýyl­lar­da ener­ge­ti­ka ul­ga­myn­da dur­mu­şa ge­çi­ri­len iri tas­la­ma­la­ryň bi­ri bol­dy. Gaz ge­çi­ri­ji­si Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­nyň çä­gin­de gu­rul­dy.
Ägirt uly gaz ge­çi­ri­ji­si tas­la­ma­sy­nyň açy­lyş da­ba­ra­sy Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­nyň Es­ki­şe­hir we­la­ýa­tyn­da­ky komp­res­sor be­ke­din­de ge­çi­ril­di. Oňa Tür­ki­ýä­niň Pre­zi­den­ti Re­jep Ta­ýyp Är­do­gan, Azer­baý­ja­nyň Pre­zi­den­ti Il­ham Ali­ýew, Serbiýanyň Pre­zi­den­ti Aleksandr Wuçiç, Uk­rai­na­nyň Pre­zi­den­ti Petr Po­ro­şen­ko we köp san­ly ýurt­dan pu­dak­la­ýyn mi­nistr­lik­le­riň ýol­baş­çy­la­ry gat­naş­dy.
TA­NAP tas­la­ma­sy Tür­ki­ýä­niň 20 we­la­ýa­ty­nyň we 67 et­ra­by­nyň çä­gin­den geç­ýär. 1850 ki­lo­metr uzyn­ly­gyn­da­ky gaz ge­çi­ri­ji­si Tür­ki­ýä­niň we Ýew­ro­pa­nyň iň uly gaz ge­çi­ri­ji­si bo­lar. Tür­ki­ýe bi­len Gre­si­ýa­nyň ser­he­din­dä­ki Edir­ne we­la­ýa­ty­nyň Ip­sa­la et­ra­byn­da ta­mam­lan­ýan bu gaz ge­çi­ri­ji­si şol ýer­den Ýew­ro­pa te­bi­gy ga­zy iber­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän Trans Ad­ria­tik gaz ge­çi­ri­ji­si (TAP) bi­len bi­rik­di­ri­ler.
TA­NAP-yň ge­çi­ri­ji­lik kuw­wa­ty 16 mil­liard kub­met­re deň­dir. Mu­nuň 10 mil­liard kub­met­ri­niň Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na, 6 mil­liard kub­met­ri­niň bol­sa, Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­na ibe­ril­me­gi göz öňün­de tu­tul­ýar. Il­kin­ji tap­gyr­da Tür­ki­ýä­niň BO­TAŞ eda­ra­sy 2019-njy ýy­lyň iýun aýy­na çen­li 2 mil­liard kub­metr te­bi­gy ga­zy alar. Bu möç­ber her ýyl 2 mil­liard kub­metr art­dy­ry­lyp, 2021-nji ýyl­da 6 mil­liard kub­met­re ýe­ti­ri­ler.
TA­NAP-yň düý­bi 2015-nji ýy­lyň 17-nji mar­tyn­da Tür­ki­ýä­niň hem-de Azer­baý­ja­nyň Pre­zi­dent­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da tu­tu­lyp­dy. Tas­la­ma­nyň eýe­si Azer­baý­ja­nyň döw­let ne­bit­gaz kom­pa­ni­ýa­sy­dyr (SOCAR). Bu kom­pa­ni­ýa “TA­NAP te­bi­gy gaz ile­tim AŞ” fir­ma­sy­ny dö­ret­di we bu fir­ma ägirt uly gaz ge­çi­ri­ji­si­niň tas­la­ma­sy­ny dü­züp, onuň gur­lu­şy­gy­na gö­zeg­çi­lik et­di. Tas­la­ma­nyň gur­lu­şy­gyn­da 13 müň­den gow­rak adam iş­le­di. Gaz ge­çi­ri­ji­si­niň il­kin­ji sy­nag iş­le­ri 2018-nji ýy­lyň 23-nji ýan­wa­ryn­da ge­çi­ril­di.
Tas­la­ma­nyň düý­bi tu­tu­lan­dan soň­ra, 1340 ki­lo­met­ri 887 gün­de ama­la aşy­ryl­dy. Gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gyn­da ula­ny­lan tur­ba­la­ryň 80 gö­te­ri­mi Tür­ki­ýe­de ön­dü­ril­di. Ga­lan 20 gö­te­ri­mi bol­sa, Hy­taý­dan sa­tyn alyn­dy. Gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gyn­da daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak ba­bat­da äh­li şert­ler göz öňün­de tu­tul­dy. Tas­la­ma­nyň ba­ha­sy 8 mil­liard dol­la­ra ba­ra­bar.
Tas­la­ma uly gol­da­wa eýe bol­dy. Ýew­ro­pa­nyň Abat­la­ýyş we Ösüş ban­ky 500 mil­li­on dol­lar, Ýew­ro­pa ma­ýa go­ýum ban­ky 932 mil­li­on dol­lar ma­li­ýe kö­me­gi­ni ber­di.
Azer­baý­ja­nyň “Şah-De­niz” ýa­ta­gyn­dan Gru­zi­ýa we on­dan hem Tür­ki­ýä gaz ibe­ri­ler. Tür­ki­ýä­niň çäk­le­rin­de gur­lan TA­NAP tas­la­ma­sy Ha­zar deň­zi­niň ýal­pak­la­ryn­da ön­dü­ri­len te­bi­gy ga­zyň Ýew­ro­pa ibe­ril­me­gi­ne müm­kin­çi­lik be­rer. TA­NAP tas­la­ma­sy Tür­ki­ýe bi­len Gru­zi­ýa­nyň ser­he­din­den baş­lap, Tür­ki­ýe bi­len Gre­si­ýa­nyň ser­he­din­de ta­mam­lan­ýar.
“Gü­nor­ta gaz ge­çel­ge­si” tas­la­ma­sy­nyň bir bö­le­gi bo­lan TA­NAP ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek hem-de di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dy­ryl­mak nuk­daý­na­za­ryn­dan uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. “Şah-De­niz” ýa­ta­gy­ny döw­re­bap­laş­dyr­ma­gyň ikin­ji tap­gy­ryn­da ön­dü­ril­jek te­bi­gy ga­zy bu gaz ge­çi­ri­ji­si ar­ka­ly iber­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Mä­lim bol­şy ýa­ly, “Gü­nor­ta gaz ge­çel­ge­si” tas­la­ma­sy­nyň bi­rin­ji tap­gy­ry şu ýy­lyň 29-njy ma­ýyn­da Azer­baý­ja­nyň Ba­ku şä­he­rin­de ulan­ma­ga ber­lip­di.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА