Paý­has damjalary

Ke­be­lek
Pi­le üýt­gew­siz hal­da gy­myl­da­man ýa­tyr­dy. Bir­de­nem, on­da ki­çi­jik de­şik peý­da bo­lýar. At­an­lyk­da, ol ýer­den ge­çip bar­ýan adam aýak çe­kip, pi­le­de nä­me bo­lup geç­ýän­li­gi­ni bil­mek üçin ony syn­la­ma­ga durýar. Ol uzak wagt­lap garaşýar, çün­ki bu ki­çi­jik de­şi­jek­den ke­be­lek çyk­ma­ga dyr­jaş­ýar­dy. Köp wagt ge­çýär, ýö­ne in­di ke­be­lek er­jel­lik gör­kez­me­gi­ni bes ede­ne ça­lym ed­ýär­di, de­şik bol­sa, şol ki­çi­jik­li­gi­ne ga­lyp­dy. Ke­be­lek nä­çe urun­sa-da bol­maýar we in­di onuň baş­ga edip bil­jek za­dy ýok­dy. Bu ah­wa­ly syn­lap du­ran adam ke­be­le­ge kö­mek et­me­li di­ýen ka­ra­ra gel­ýär, ol çak­gy­jy­gy­ny çy­ka­ryp, pi­lä­ni kes­ýär. Ke­be­lek şoba­da da­şy­na çyk­ýar. Ýö­ne onuň be­den­ji­gi ejiz­di, güýç­süz­di, onuň ga­nat­jyk­la­ry he­niz ösüp ýe­tiş­me­dik­di, zor­dan he­re­ket ed­ýär­di. Adam şol se­re­dip dur­şu­na “Ine, hä­zir ke­be­le­giň ga­na­ty ýa­ýy­lyp açy­lar-­da uç­ma­ga baş­lar” di­ýip, öz ýa­nyn­dan oý­lan­ýar­dy.
Ýö­ne beý­le zat­lar bol­ma­ýar, ke­be­lek he­niz açyl­ma­dyk ga­nat­jyk­la­ry bi­len bir­lik­de, ejiz­je be­den­ji­gi­ni ýe­re ber­ýär. Şeý­le­lik­de, ol uçup bil­me­ýär. Eme­le ge­len ýag­da­ýa ke­be­le­giň pi­le­dä­ki ki­çi­jik de­şik­den çyk­ma­gy üçin ta­gal­la et­me­gi­niň ze­rur­ly­gy­na dü­şün­män, ada­myň oňa et­jek bo­lan kö­me­gi se­bäp bol­ýar. Onuň di­ňe özü­niň bar güý­jü­ni jem­läp, kuw­wat­lan­ma­gy, ber­ke­me­gi, pi­lä­niň di­war­jyk­la­ry­ny ýu­mur­ma­gy we uçup git­me­gi ge­rek­di.
Bi­ze­-de dur­muş­da kä­wagt ta­gal­la we güýç zerur bol­ýar. Eger-de kyn­çy­lyk­la­ra ga­bat gel­män ýa­şa­ma­ga ýol ber­len bol­sa, on­da köp zat bi­ziň ne­si­bä­miz­den çyk­maz­dy. On­da biz hä­zir­ki­miz ýa­ly güýç­li hem bol­maz­dyk. On­da biz hiç ha­çan uçu­bam bil­mez­dik.

Ül­je aga­jy
Bir sa­par Hing Şi­niň ýa­ny­na al­jy­raň­ňy hal­da bir bag­ban ge­lip, akyl­da­ra öz ba­şyn­dan ge­çir­ýän ah­wa­lat­la­ry ba­ra­da gür­rüň ber­ýär:
– Ha­ly­pa, dog­ru­sy bo­ýun al­ma­ga çe­kin­ýä­nem we­lin, men ga­ty ga­ban­jaň. Men aýa­ly­myň ma­ňa we­pa­ly­dy­gy­ny, ar­ly-na­mys­ly­dy­gy­ny bil­se­mem, he­mi­şe di­ýen ýa­ly ga­ban­jaň­lyk­dan ejir çek­ýä­rin. Hat­da, müň­kür bol­ýan gar­şy­daş­la­rym we ola­ryň pi­rim­le­ri düý­şü­me gi­rip ug­ra­dy. Aýt­sa­ňyz­laň, eý­sem, bu dert­den nä­dip ha­las bol­ma­ly?!
Hing Şi bi­raz pi­kir edip, şeý­le di­ýip­dir:
– Men gü­nor­ta­da ýa­şan hem-de oňa hasylly ül­je agaçlary mi­ras ga­lan bir adam ba­ra­da eşi­dip­dim. Ba­har ge­len­de daragt­la­ryň ýaý­raň şa­ha­la­ry şeý­le bir gül­läp­dir we­lin, bir enaýy gül­ýap­ra­jyk­la­ry daş-tö­we­re­ge misli ha­ly ýa­ly dü­şe­lip­dir. Adam öz ba­gy­na yh­las bi­len ideg edip­dir, su­wa­ryp­dyr, agaç­la­ryň düý­bü­ni de­pip­dir, da­şy­na berk ger­mew aý­lap­dyr we her ýyl bol ha­syl ýyg­nap­dyr. Bu ýag­daý bir gün onuň ýa­ny­na ýa­ra­maz bir adam ge­lip, “Se­niň nä­hi­li üýt­ge­şik ba­gy-bos­sa­nyň bar, ýö­ne haýp, oňa gi­je­le­ri­ne og­ru­lar gir­ýär” diý­ýän­çä do­wam edip­dir. Şeýlelikde, şol er­bet adam bag­ba­nyň göw­nü­ni çö­ke­rip, ol ýer­den ga­ra­sy­ny saý­lap­dyr. Şol gün­den baş­la­bam o gör­gü­li­niň ra­hat­ly­gy we uku­sy bo­zu­lyp­dyr. Ol gi­je­le­ri­ne og­ra ga­ra­şyp, ba­gyn­y garawullapdyr, gi­je­ki sur­nuk­dy­ry­jy hüş­gär­li­gi ze­rar­ly gün­diz­le­ri­ne agyr uka gi­dip­dir. Bir­nä­çe wagt­dan soň, in­di hiç ki­miň ideg et­me­ýän, suw­arma­ýan agaç­la­ry gu­rap ug­rap­dyr, onuň da­şy­na aý­la­nan ger­mew­le­rem da­gap baş­lap­dyr. Ha­wa, bag­da bol­sa, gi­je­le­ri­ne ül­je mi­we­si­niň ta­ga­my­ny bi­reý­ýäm unu­dan şol was-was bag­ban ozal­ky­sy ýa­ly garawullap ga­ly­be­rip­dir.

Kä­mil­lik
Ga­dym za­man­lar­da hy­taý tä­jir­le­ri­niň bi­ri üs­ti bas­syr­ma­ly agaç se­ki­niň üs­tün­de ki­tap okap otu­ran eken. Aşak­da bol­sa, ti­gir us­sa­sy onuň paý­tu­ny­ny be­jer­ýän eken. Tä­jir okap otu­ran ki­ta­by­ny bir gy­ra go­ýup, goja us­sa­nyň he­re­ket­le­ri­ni syn­la­ma­ga du­rup­dyr, soň­ra bol­sa on­dan:
– Sen nä­me üçin gar­ry ha­ly­ňa tig­ri bir özüň be­jer­ýäň? Ha­ny, sen­de kö­mek­çi ýok­my? – di­ýip so­rap­dyr.
Us­sa şeý­le jo­gap be­rip­dir:
– Sen mam­la. Dogrusy, men öz kes­bi-kä­ri­mi ogul­la­ry­ma hem öw­ret­dim, ýö­ne us­sat­ly­gy­my we­lin, ola­ra ge­çir­me­gi ba­şar­ma­dym. Çün­ki bu iş örän jo­gap­kär­çi­lik­li bo­lup, çyn­la­kaý çe­me­leş­me­gi ta­lap ed­ýär.
Tä­jir:
– Gör­ýän we­lin, sen çuň­ňur pi­kir ýö­red­ýär­siň öýdýän. Sen öz pi­ki­ri­ňi ýö­ne­keý­räk dü­şün­dir­se­ne!
Tä­ji­riň ga­bar­ýan­dy­gy­ny du­ýan goja rahat dillenipdir:
– Ga­har­lan­maň, men hä­zir öz pi­ki­ri­mi size dü­şün­di­re­ýin. Bil­ýän bol­saňyz, meň ogul­lam, oňat ti­gir ýa­sa­ýar­lar, ýö­ne olar bu iş­de he­niz kä­mil­li­ge ýet­me­di­ler. Men şeýle derejä ýet­dim, ýö­ne öz tej­ri­bä­mi nä­dip ola­ra ge­çir­me­li?! Ine, bu ýer­de di­ňe al­tyn or­ta­ly­gy tap­ma­ly. Eger-de tig­ri berk et­sek, on­da ol agyr hem-de gel­şik­siz bo­lar. Eger-de ony ne­pis et­mä­ge jan et­sek, on­da ol yg­ty­bar­syz bo­lar. Ha­ny, on­da me­niň ulan­ýan çä­gim, öl­çe­gim. Ol me­niň içim­de, men ony bil­ýän. Ine, mu­ňa bol­sa us­sat­lyk diýýär­ler, ýö­ne ony baş­ga­la­ra nä­dip ge­çir­me­li? Se­niň paý­tu­nyň tig­ri bol­sa, birwag­tyň özün­de ne­pis hem-de mä­käm bol­ma­ly. Edil se­niň okap otu­ran ese­riň çe­per­li­gi ýa­ly me­ni­ňem bir özü­miň et­me­li iş­le­rim-ä şu­lar­dan yba­rat. Ki­ta­by bir­nä­çe asyr mun­dan öň ýa­zan us­sat ­aňrybaş kä­mil­li­ge ýe­tip­dir, ýö­ne ol kä­mil­li­gi baş­ga­la­ra bol­şy-bol­şy ýa­ly ge­çi­rip gitmändir.

Iki çeş­me
Ene-ata­sy bi­len to­kaý­da ge­ze­lenç edip ýö­ren bäş ýaş­ly­ja og­lan­jyk aras­sa çeş­mä gö­zi düş­ýär. Ol aras­sa suw­dan aýa­sy­ny dol­du­ryp iç­ýär, soň­ra bol­sa göw­nü­ni aç­mak üçin eli­ne ta­ýa­jyk alyp, çeş­mä­niň su­wu­ny bu­lan­dyr­ma­ga dur­ýar. Çeş­mä­niň düý­bi laý bo­lan­ly­gy üçin, suw der­rew bu­la­nyp, düý­bü­ne çö­ken ýap­rak­lar we beý­le­ki ga­lyn­dy­lar su­wuň ýü­zü­ne çyk­ýar. Ýaň­ky dup-du­ry suw şoba­da iç­mek üçin ýa­ram­syz bol­ýar. Kör­pe­jik çeş­mä­niň ha­pa su­wu­na uzak se­re­de­si gel­män, elin­dä­ki ta­ýa­jy­gy­ny su­wa taş­lap, eje­si­niň ýa­ny­na gaç­mak bi­len bol­ýar.
Şol wagt alys ýer­ler­dä­ki dag­la­ryň bi­rin­de baş­ga bir og­lan­jyk dag çeş­me­si­niň gy­ra­syn­da oý­nap ýö­ren eken. Olam elin­dä­ki ta­ýa­jy­gy bi­len su­wy bu­lan­dyr­mak­çy bol­ýar. Ýö­ne çeş­mä­niň düý­bi daş­lyk bo­lan­ly­gy üçin onuň bu pi­ki­ri ba­şa bar­ma­ýar, ter­si­ne elin­dä­ki ta­ýa­jyk çy­da­man dö­wül­ýär. Şeý­le­lik­de, dag çeş­me­si ozal­ky­sy ýa­ly du­ru­ly­gy­na gal­ýar.
Pi­kir edip gör­seň, kä­bir adam­lar hem da­şyn­dan se­re­de­niň­de, edil aras­sa çeş­me ýa­ly päk, açyk­gö­wün­li, re­him­dar bo­lup gö­rün­ýär­ler. Ýö­ne şeý­le ada­mlary at­an­lyk­da yn­jy­daý­saň we­lin, ýü­re­gi­niň te­ýin­dä­ki şüb­he, maý­da­çyl­lyk, te­kep­bir­lik, kö­ne öý­ke­le­ri edil çeş­mä­niň su­wotu­la­ry we taş­lan­dy­la­ry ýa­ly der­rew ýü­zü­ne çyk­ýar.

Aşyk ýi­git we kesirje gyz
Ki­çi­jik oba­la­ryň bi­rin­de ýaş ýi­git ýa­şap­dyr. Ol bu je­le­gaý­la­ryň iň owa­dan gy­zy­na ýü­rek­den aşyk bo­lup­dyr, ýö­ne gyz onuň söý­gü­si­ne hiç hi­li jo­gap ber­män­dir. Ol gyz bu töwereklerde ýa­şa­ýan äh­li ýi­git­le­ri husny-jemaly bi­len özüne ben­di edip, özüniň gözelligine juda buýsanýan eken.
Ýi­git güýç­li, ba­tyr urşujy bol­ma­gy ýü­re­gi­ne dü­wüp­dir. Ol geý­nüw­li, gu­jur­ly ur­şu­jy­ny gör­se gyz özü­ni sö­ýer öý­düp­dir. Ol şä­he­re gi­dip­dir, ba­şa-baş sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça us­sat­lar­dan tä­lim alyp­dyr. Ýi­git bu ugur­da öz­ge­ler­den ta­pa­wut­la­nyp, gah­ry­man hök­mün­de öz dog­duk de­pe­si­ne do­la­nyp ge­lip­dir. Ýö­ne gyz oňa ta­rap se­ret­män­di­rem. Şeý­le­lik­de, gy­zyň göw­nün­den tu­ran ta­pyl­man­dyr.
La­py­keç bo­lan ýi­git ba­ýa­ma­gyň ug­ru­na çy­kyp­dyr, şon­da gyz gym­mat­ba­ha­ly sow­gat­la­ryň öňün­de du­rup bil­mez öý­düp­dir. Ol baý bir tä­ji­riň hyz­ma­tyn­da bo­lup, on­dan söw­da-sa­tyk iş­le­ri­niň in­çe til­sim­le­ri­ni öw­re­nip­dir. Ba­hym onuň söw­da­sy ug­ru­na bo­lup­dyr hem-de ba­ýap öz dog­duk di­ýa­ry­na do­la­nyp­dyr. Ýö­ne onuň sow­gat­la­ry gy­zy geň gal­dyr­man­dyr. Şon­dan soň söý­gü­si şo­wu­na bol­ma­dyk ýi­git akyl­dar bol­ma­gyň kül-kü­lü­ne düşüpdir. Ol äh­li baý­ly­gy­ny ýa­kyn­la­ry­na go­ýup, akyl-paý­ha­syň göz­le­gi­ne çy­kýar. Ol dag­da ýe­ke özi ýa­şa­ýan da­na­dan bir­nä­çe ýyl tä­lim alyp, kä­mil­li­ge ýe­ten­den soň, öz oba­sy­na do­la­nýar. Ýö­ne ol nä­ze­nin ta­ra­pa se­ret­män, öz­ge­ler bi­len pä­him-paý­ha­sy­ny paý­la­şyp, ra­hat dur­muş­da ýa­şa­ma­ga baş­laýar.
Wagt ge­çip­dir, äh­li tek­libi öz gö­zel­li­gi­ne my­na­syp saý­ma­ýan şol gyz he­ni­zem dur­mu­şa çyk­man­dyr. Ýö­ne gün­le­riň aky­my bi­re­him bo­lup, her dog­ýan tä­ze günüň gö­zel­li­gi­ni sol­dur­ýan­dy­gy­ny oňa aý­na­da gör­ke­zip­dir. In­di oňa hiç kim öý­len­me­gem is­le­män­dir, adam­lar onuň het­de­na­şa ge­dem­li­gin­den we ulum­sy­ly­gyn­dan üýşenipdirler.
En­çe­me ýyl­lardan soň eý­ýäm gar­ta­şan, ozal­ky gö­zel­li­gin­den nam-ny­şan gal­ma­dyk şol ze­nan akyl­da­ryň ýa­ny­na ge­lip, on­dan özü­ne öý­le­nip öý­len­me­je­gi­ni so­rap­dyr. Akyl­dar ra­zy bo­lup­dyr. Adam­la­ryň mu­ňa ga­ha­ry ge­lip:
– Sen, nä­me üçin özü­ňe er­bet­lik eden, bir­wagt­lar se­ni kyn ýag­daý­da go­ýan igen­jeň gar­ry zenana öý­len­ýär­siň – di­ýip­dir­ler.
– Men bu iş­de di­ňe go­wu­lyk gör­ýä­rin, eger-de ol bol­ma­dyk bol­sa, men hä­zir­ki ýe­ten de­re­jä­miň ýa­ry­sy­na-da ýe­tip bil­mez­dim ahy­ryn – di­ýip, akyl­dar ýyl­gy­ryp­dyr.

Pa­ra­sat­ly sa­mu­raý
Ýa­po­ni­ýa­da paý­tagt­dan onçakly uzak­da bol­ma­dyk bir oba­da bir garry sa­mu­raý ýa­şap­dyr. Bir sa­par ol öz şä­girt­le­ri bi­len ba­şa-baş sö­we­ş sungaty bo­ýun­ça sa­pak ge­çip dur­ka, onuň ýa­ny­na gö­dek­li­gi hem-de za­bun­ly­gy bi­len ýa­ka­sy­ny ta­na­dan ýaş ur­şu­jy ge­lip­dir. Onuň has go­wy gör­ýän tä­ri öjük­dir­mek bo­lup­dyr. Ol gar­şydaş­ynyň göwnüne degipdir, olam gahar-gazaba münüp, başa-baş söweşe girişipdir. Netijede yz­ly-yzy­na ýal­ňyşlyk goý­be­rip, uruş­da ýeň­lip­dir.
Şeý­le­lik­de, ýaş ur­şu­jy garrynyň göw­nü­ni syn­dyr­ma­ga du­rup­dyr. Ol oňa ta­rap daş zy­ňyp­dyr, tüý­kü­rip­dir, iň soň­ku­syn­dan pa­ýyş söz­le­ri aý­dyp­dyr. Ýö­ne gar­ry asu­da­ly­gy­ny saklapdyr hem-de tür­gen­le­şik sa­pak­la­ry­ny do­wam et­di­rip­dir. Ahyr­so­ňy ja­ny ýa­nan ur­şu­jy ol ýer­den ga­har­ly gi­dip­dir. Bir­gi­den göw­ne de­gil­me­le­re çy­dam eden gar­ra geň ga­lan şä­girt­le­ri on­dan:
– Nä­me üçin, siz ony ba­şa-baş sö­we­şe ça­gyr­ma­dyňyz? Ýa-da ýe­ňi­le­rin öýt­dü­ňiz­mi? – di­ýip so­rap­dyr­lar.
Gar­ry sa­mu­raý şeý­le jo­gap be­rip­dir:
– Eger-de kim­dir bi­ri sa­ňa sow­gat­ly gel­se, se­nem ony ka­bul et­me­seň, şol sow­gat ki­me de­giş­li bo­lar?
– Ozal­ky eýe­si­ne – di­ýip, şä­girt­le­ri çürt-ke­sik jo­gap be­rip­dir­ler.
– Gö­rü­bil­mez­lik, ýig­renç, duş­man­çy­lyk, sö­günç hem şo­nuň ýa­ly. Sen ola­ry tä ka­bul ed­ýän­çäň, olar di­ňe ge­ti­re­ne de­giş­li bol­ýar­lar – di­ýip, gar­ry sö­zü­ni soň­lap­dyr.
Terjime eden
Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew.
“Za­man-Türk­me­nis­tan”.