Hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­niň te­bi­gy gaz eks­por­tu­nyň 40 gö­te­ri­mi su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zyň pa­ýy­na düş­ýär. 2040-njy ýyl­da bu gör­ke­zi­ji­niň 60 gö­te­ri­me çen­li ýo­kar­lan­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýar. Bu ba­ra­da ne­bit­gaz ba­za­ry­nyň öň­de­ba­ry­jy­la­ryn­dan “Royal Dutch Shell” bri­tan-ni­der­land ne­bit­gaz kon­ser­ni mag­lu­mat ber­ýär. Onuň çak­la­ma­la­ry­na gö­rä, hä­zir­ki wagt­da te­bi­gy gaz eks­por­tu­nyň 60 gö­te­ri­mi tur­ba ge­çi­ri­ji­ler, 40 gö­te­ri­mi bol­sa, su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz gör­nü­şin­de ama­la aşy­ryl­ýar. Ýe­ne-de 21 ýyl­dan bu ýag­da­ýyň ter­si­ne bol­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýar.
Su­wuk­lan­dy­ry­lan gazyň önüm­çi­li­gin­de öň­de­ba­ry­jy ýurtlaryň biri Ka­tar döw­le­ti­dir. Pars aý­la­gyn­da­ky ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň baý go­ru­na eýe bo­lan Ka­tar 1990-njy ýy­lyň or­ta­la­ryn­da te­bi­gy gaz eks­por­tu­na uly äh­mi­ýet be­rip, te­bi­gy ga­zy su­wuk­lan­dyr­mak we ola­ry sak­la­mak üçin tä­ze-tä­ze ter­mi­nal­lar we re­zer­wu­ar­lar gur­dy. 2018-nji ýyl­da Ka­tar Al­žir­den we Ni­ge­ri­ýa­dan öňe saý­la­nyp, Ýew­ro­pa ba­za­ry­na su­wuk­lan­dy­ry­lan gazy ýer­le­ýän esa­sy ýurt­la­ryň bi­ri bol­dy.
Hä­zir­ki wagt­da bu ba­zar­da tä­ze bäs­deş dö­re­ýär. Ol hem Awst­ra­li­ýa­dyr. Um­ma­syz te­bi­gy gaz go­ru­na eýe bo­lan Awst­ra­li­ýa Azi­ýa ýurt­la­ry­na te­bi­gy ga­zy­ny tur­ba ge­çi­ri­ji­ler ar­ka­ly sat­mak müm­kin­çi­li­gi­ne eýe bol­man­dy­gy üçin su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz ba­za­ry­na ug­ruk­dy. Şeý­le hem bu ba­zar­da Ma­laý­zi­ýa, In­do­ne­zi­ýa we Al­žir ýa­ly ýurt­lar bi­len bir ha­tar­da, Rus­si­ýa hem uly kuw­wat­lyk­la­ra eýe­dir.
Su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zy iň köp sa­tyn al­ýan ýurt Hy­taý­dyr. Hy­ta­ýyň hö­kü­me­ti ýur­duň iri şä­her­le­rin­de ho­wa­nyň ha­pa­lan­ma­gy­nyň öňü­ni al­mak üçin kö­mür ulan­ma­gy kem-kem­den bes edip, eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa te­bi­gy gaz­dan peý­da­lan­ma­ga baş­la­dy. Şan­ha­ýyň “Hu­dong-Zhong­hua” gä­mi­gur­lu­şyk kom­pa­ni­ýa­sy dün­ýä­niň iň uly su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz da­şa­ýan tan­ke­ri­ni gur­ýar. Gä­mi 270 müň kub­metr ener­gi­ýa se­riş­de­si­ni da­şa­mak kuw­wa­ty­na eýe bo­lar. Gä­mi­niň tas­la­ma­sy Nor­we­gi­ýa­nyň kö­me­gi bi­len ama­la aşy­ry­lar. Bu ba­bat­da de­giş­li res­mi­na­ma­lar taý­ýar­la­nyp, 2020-nji ýyl­da gä­mi­niň gur­lu­şy­gy­na gi­ri­şi­ler. Hy­taý 2018-nji ýyl­da 53 mil­li­on ton­na su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz sa­tyn al­dy.
Mun­dan baş­ga-da, 2030-njy ýy­la çen­li Hy­ta­ýyň te­bi­gy ga­za bo­lan is­le­gi­niň 540 mil­liard kub­met­re deň bol­jak­dy­gy mä­lim edil­di. Bu ba­ra­da ýur­duň iň iri ne­bit we gaz ön­dür­ýän kom­pa­ni­ýa­sy bo­lan CNOOC-yň baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry Li Hu­eý ha­bar ber­di. 2019-njy ýyl­da Hy­ta­ýyň te­bi­gy gaz ze­rur­ly­gy 310 mil­liard kub­metr bo­lup, 2020-nji ýyl­da bu gör­ke­zi­ji 360 mil­liard kub­met­re, 2025-nji ýyl­da 480 mil­liard kub­met­re we 2030-njy ýyl­da 540 mil­liard kub­met­re ba­ra­bar bo­lar. Ýur­duň çä­gin­dä­ki ug­le­wo­do­rod ýa­tak­la­ryn­da 2019-njy ýyl bo­ýun­ça ön­dü­ril­jek ga­zyň muk­da­ry 169 mil­liard kub­met­re deň bol­sa, bu gör­ke­zi­ji 2020-nji ýyl­da 200 mil­liard kub­met­re, 2025-nji ýyl­da 242 mil­liard kub­met­re we 2030-njy ýyl­da 290 mil­liard kub­met­re ba­ra­bar bo­lar. Şu ýy­lyň do­wa­myn­da Hy­taý tur­ba ge­çi­ri­ji­ler ar­ka­ly 57 mil­liard kub­met­re go­laý te­bi­gy gaz sa­tyn alar. Soň­lu­gy bi­len te­bi­gy ga­zy sa­tyn al­ma­gyň möç­be­ri­niň 2020-nji ýyl­da 63 mil­liard kub­met­re, 2025-nji ýyl­da 121,8 mil­liard kub­met­re we 2030-njy ýyl­da 126 mil­liard kub­met­re deň bol­jak­dy­gy bel­le­nip ge­çil­ýär.
Hal­ka­ra ener­ge­ti­ka agent­li­gi­niň (HEA) ber­ýän mag­lu­ma­ty­na gö­rä, 2018-nji ýyl­da tu­tuş dün­ýä­de te­bi­gy ga­za bo­lan is­leg 4,6 gö­te­rim art­dy. Bir ýy­lyň do­wa­myn­da ABŞ-nyň sarp eden te­bi­gy ga­zy­nyň möç­be­ri 80 mil­liard kub­metr, Hy­ta­ýyň­ky bol­sa, 42 mil­liard kub­metr ýo­kar­lan­dy. Dün­ýä­niň te­bi­gy gaz sarp ediş ba­za­ryn­da Hy­ta­ýyň pa­ýy soň­ky 10 ýy­lyň do­wa­myn­da 2 es­se ýo­kar­la­nyp, 8 gö­te­ri­me deň bol­dy. 2018-nji ýyl­da Hy­ta­ý dün­ýä­niň iň iri te­bi­gy gaz sa­tyn al­ýan ýur­du­na öw­rül­di. Öňü­miz­dä­ki 5 ýy­lyň do­wa­myn­da Hy­ta­ýyň te­bi­gy ga­za bo­lan is­le­gi­niň ýur­duň yk­dy­sa­dy ösü­şi­ne bag­ly­lyk­da has-da art­jak­dy­gy aý­dyl­ýar.
Su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zy tä­ze­den te­bi­gy ga­za öwür­mek kuw­wat­ly­ly­gy bo­ýun­ça öň­de­li­gi Ýa­po­ni­ýa eýe­le­ýär. 2018-nji ýyl­da 198 mil­li­on ton­na su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zy gaý­ta­dan te­bi­gy ga­za öwür­di­ler. Bu ugur­da ikin­ji orun Ýew­ro­pa de­giş­li­dir. Bu se­bi­tiň gör­ke­zi­ji­si 159 mil­li­on ton­na deň­dir. Şeý­le hem su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zy gaý­ta­dan te­bi­gy ga­za öwür­mek hök­man däl. Ony su­wuk­lan­dy­ry­lan gör­nüş­de-de ulan­mak bo­lar. Ol di­zel­den we ma­zut­dan has aras­sa­dyr. 2040-njy ýyl­da 6 müň gä­mi su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz bi­len he­re­ket eder. 2018-nji ýyl­da Ger­ma­ni­ýa­da di­ňe su­wuk­lan­dy­ry­lan gaz bi­len iş­le­ýän il­kin­ji ýo­lag­çy gä­mi­si “AI­DA­nova” gu­rul­dy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА