Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň: “Ahal­te­ke be­dew­le­ri hal­ky­my­zyň mil­li buý­san­jy­dyr we asyr­la­ryň do­wa­myn­da ke­ma­la ge­ti­ren gym­mat­lyk­la­ry­nyň naý­ba­şy­sy­dyr” di­ýip bel­leý­şi ýa­ly, ahal­te­ke be­de­wleri söz us­sat­la­ry­nyň döredijiliginde naý­ba­şy gym­mat­lyk hökmünde giňden wasp edilýär. At idet­mek­de, ba­kyp-be­je­rip, aý­law­lar­da çap­dy­ryp, tä­lim ber­mek­de te­bi­gy ba­şar­ny­gy bo­lan türk­men hal­kynda us­sat se­ýis­ler bolupdyr. Göz-gu­wan­jy­na, uçar ga­na­ty­na deňän bedewlerini söz bi­len be­ýan et­mek­de-de türk­men hal­ky ýo­ka­ry de­re­jä ýe­tip­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň be­hiş­di be­dew­le­ri­mi­ze ba­gyş­lap dö­re­den “Ahal­te­ke be­de­wi – bi­ziň buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz”, “Ga­nat­ly be­dew­ler” we “Ga­da­my bat­ly be­dew” ýa­ly ki­tap­la­ryn­da ýel­den ýüw­rük, toý-baý­ram­la­ry­my­zyň be­ze­gi bo­lan ahal­te­ke be­dew­le­ri­niň was­py ýe­ti­ril­ýär. Bu ki­tap­lar türk­men hal­ky­my­za, esa­san hem, at­çy­lyk sun­ga­ty bi­len gy­zyk­lan­ýan atşynaslara, ahal­te­ke be­dew­le­ri­mi­ziň jan­kö­ýer­le­ri­ne uly yl­ham çeş­me­si­dir.
Ahal­te­ke be­dew­le­ri “Gor­kut ata”, “Gö­rog­ly” şa­des­san­la­ryn­dan başlap, edebi döredijiligiň ähli görnüşlerinde hem öz beýanyny tapýar.
“Gor­kut ata” şa­des­sa­ny­nyň “Baý Bug­ra beg og­ly Bam­sy Bi­rek” bo­ýun­da Bi­rek öz aty – boz aýgyry bilen sözleşýär:
Açyk-açyk meýdana meňzär alynjygyň,
Şam çyraga meňzär gözjagazyň.
Ýüpege meňzär ýaljagazyň.
Goşa gardaşa meňzär gulajygyň.
Äri myradyna ýetirer arkajygyň.
At diýmerin saňa, gardaş diýerin.
Gardaşymdan ýeg, at!
Başyma iş düşdi, ýoldaş diýerin.
Ýoldaşymdan ýeg, at!

“Gö­rog­ly” şa­des­sa­nyn­da be­de­we adam hä­si­ýet­le­ri be­ril­ýär. He­niz taý wag­tyn­dan Gy­ra­ty­na Gö­rog­ly­nyň ün­si gid­ýär. Jygaly beg Gyratyň Göroglynyň özü­ne ky­bap­daş be­dew at bo­lup ýe­tiş­me­gi ba­ra­da alada ed­ýär. Bir­kem­siz be­je­rip-bes­le­ýär, ter­bi­ýe­le­ýär. Onuň yh­la­sy ýe­ri­ne düş­ýär. Gy­rat ga­ra­şy­ly­şyn­da­nam go­wy at bo­lup ýe­tiş­ýär. Agyr sö­weş­le­re Gö­rog­ly bi­len bi­le gat­naş­ýar. Ag­zy­ny ha­tap ýa­ly açyp, duş­man üs­tü­ne to­pul­mak bi­len, Gö­rog­ly­nyň ýe­ňiş­le­ri­ne öz he­ma­ýa­ty­ny ýe­tir­ýär. Kyn­çy­lyk­ly ýag­daý­lar­da-da Gö­rog­ly­ny agyr howp­lar­dan ha­las ed­ýär. Ol çyk­gyn­syz ýag­da­ýa dü­şen­de, Gy­rat­dan he­ma­ýat is­le­ýär. Gy­rat onuň da­dy­na ýe­tiş­ýä­rem. Şum kem­piriň Gy­ra­ty ogur­lap, ony syr­da­şyn­dan jy­da dü­şür­enindäki aý­ra­lyk ger­çek Gö­rog­la do­ga­nyn­dan aý­ry­lan ýa­ly agyr degýär we Gy­rat bi­len ge­çi­len gah­ry­man­çy­lyk­ly ýol­la­ry ýat­lap, şeý­le diý­ýär:
Bagtly men, münsem seniň üstüňe,
Bir şum kempir geldi seniň kastyňa,
Görogly beg, jebir eýlediň dostuňa,
Çandybilde besledigim, Gyrat, gel!
Ýö­ne Gö­rog­ly ruh­dan düş­me­ýär. Ol syrdaşynyň gözlegine çykýar. Gyratyna duşan pursatyny bolsa, seýle taryplaýar:
Seni diýip geldim Çandybilimden,
Isledigim, soradygym Gyrat sen.
Bir ýyl boldy aýra düşdüm ilimden,
Isledigim, soradygym Gyrat sen.
Meş­hur halk aý­dy­my­na öw­rü­len “Gy­rat, me­ni Çan­dy­bi­le sen ýe­tir” goş­gu­syn­da hem Gy­rat hem­me­ta­rap­la­ýyn ta­ryp edil­ýär. Bu goş­gy Gö­rog­ly agyr ýa­ra­ly bo­lup, ejir çe­ken wag­ty aý­dy­lan se­tir­ler­dir. Gö­rog­ly beg bu kyn­çy­lyk­ly pur­sat­da hem öz der­di­ni Gy­rat bi­len paý­laş­mak bi­len:
Çandybile az galypmy aramyz,
Hakyň takdyryna nedir çärämiz,
On sekiz ýerimden düşdi ýaramyz,
Gyrat, meni Çandybile sen ýetir
– di­ýip, syrdaşyna ýüzlenýär.
Nus­ga­wy şa­hyr­lar­ymyz Mag­tym­gu­ly Pyragynyň, Seý­di­niň, Mag­ru­py­nyň, Mol­la­ne­pe­siň, Mä­tä­ji­niň döredijilinde hem türkmen bedewiniň waspy ýetirilýär. Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy özü­niň “Aty ge­rek” goş­gu­syn­da goç ýi­gi­di be­dew at­syz göz öňü­ne ge­tir­me­ýär:
At ga­za­nar goç ýi­gi­diň
Owal be­dew aty ge­rek,
Ge­le­ne gar­şy çyk­ma­ga,
Ýag­şy mu­hab­be­ti ge­rek.
Seý­di “Üs­ti be­de­wiň” goş­gu­syn­da be­dew aty hem­me­ta­rap­la­ýyn ta­ryp ed­ýär. Ol ata go­wy se­re­dip, onuň eýer-es­ba­by­ny ýer­be-ýer edip mün­seň, onuň üs­tü­niň “Sü­leý­ma­nyň tag­tyn­dan” kem däl­di­gi­ni aýdýar:
Mü­nen­de şaý bol­sa tü­kel es­ba­by,
Tag­ty-Sü­leý­man­dyr üs­ti be­de­wiň,
Jul eý­le­seň, at­laz ile zer­ba­by,
Şon­da bi­ar­man­dyr üs­ti be­de­wiň.
Mag­ru­py “Ýi­gi­de gaý­rat­dyr be­dew” atly goş­gu­syn­da kü­müş­den nal kak­dy­ryp, iý­mi­ti­ni dür­li iý­miş­den edip se­ret­seň, bedew atyň ýüw­rük­li­gi­niň ýel­den, guş­dan kem däl­di­gi­ni:
Kak­dy­ryp na­lyn kü­müş­den,
Iý­mi­ti dür­li iý­miş­den.
Ýüw­rü­şi ar­tyk­dyr guş­dan,
Ba­har öw­sen bat­dyr be­dew
– di­ýip, çe­per su­rat­lan­dyr­ýar. “Be­de­we go­wy se­ret­seň, ba­kyp-be­jer­seň, ol sa­ňa zür­ýa­dyň ýa­ly hem syr­daş, hem ýol­daş bo­lar” di­ýip, ta­ry­py­ny ýe­tir­ýär.
Mol­la­ne­pes “Be­dew” goşgusynda aty ada­myň gy­lyk hä­si­ýe­ti bi­len de­ňeş­di­rip şeý­le diý­ýär:
Hä­si­ýe­tiň­ni aýt­sam, sö­ýe­tiň söý­gü­li sen,
Ak­ly adam, jyn­sy haý­wan, ke­se­ri da­na be­dew.
Mä­tä­ji be­de­wiň waspyny aýdyp, eýer-esbaby ýerbe-ýer, ýyndamlygy hem-de gözelligi bilen haýrana goýan bedewlerimizi şeý­le ta­ryp ed­ýär:
Men şu gün was­pyň­ny aý­daý tur­pa ny­şan­ly be­dew,
Zin­ke­si zer­bap­dan ol­gan, gyr­my­zy jul­ly be­dew,
Seg­re­dip meý­da­na çyk­sa, üs­ti şe­mal­ly be­dew,
Şa­la­ra ta­ry­py ýet­gen, şa­hy­mar dil­li be­dew,
Bi­li syk, bo­ýy de­raz, sag­ry­sy meý­dan­ly be­dew.
Gyz ýaly saýhally, goç ýigit ýaly namysjaň bedewlerimiz toý-baýramlarymyzyň bezegi, çeper döredijiligiň we ruhy galkynyşyň ylham çeşmesidir.
Sumbar ALYŞIROW,
Magtymguly adyndaky TDU-nyň talyby.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА