Ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ugur tap­mak­da dür­li usul­lar­dan peý­da­la­ny­lyp­dyr. De­ňiz­çi­ler, söw­da­gär­ler, sy­ýa­hat­çy­lar, ço­pan­lar, aw­çy­lar ile­ri-gaý­ra­ny saýgarma­ly bo­lan­la­ryn­da, ýyl­dyz­la­ra, ýe­liň öwüs­ýän ug­ru­na, guş­la­ryň uç­ýan ug­ru­na, Gü­ne, alaň­la­ra se­re­dip­dir­ler. XII asyr­da il­kin­ji kom­pas­lar peý­da bo­lup baş­la­ýar. Wag­tyň geç­me­gi bi­len kom­pas­lar has kä­mil­le­şip, XIV asyr­da örän ta­kyk gör­nüş­le­ri ýa­sal­ýar.
Hem­mä­mi­ze mä­lim bol­şy ýa­ly, kom­pas­lar de­mir­ga­zy­gy hem gör­kez­ýär. Bu en­jam ug­ry nä­hi­li aňladýar? Ýer şa­ry­nyň mer­ke­zin­dä­ki gyz­gyn gat­lak se­bäp­li, pla­ne­ta­nyň özi ägirt mag­ni­ti eme­li ge­tir­ýär. Bu äpet mag­ni­tiň goş­mak (+) we aýyr­mak (-) ta­rap­la­ry bar. Olar de­giş­li­lik­de de­mir­ga­zyk we gü­nor­ta pol­ýus­la­ry eme­le ge­tir­ýär. Em­ma bu pol­ýus­lar Ýe­riň De­mir­ga­zyk we Gü­nor­ta pol­ýus­la­ryn­dan baş­ga bol­ýar. Kom­pa­syň di­li de­mir­ga­zy­gy ta­kyk gör­kez­me­ýär. Kom­pas mag­nit pol­ýu­sy­ny gör­kez­ýär. Ýag­ny kom­pa­syň di­li­niň gör­kez­ýän ta­ra­py­na git­seň, De­mir­ga­zyk pol­ýu­sa ba­ryp bol­ma­ýar. Mag­nit pol­ýu­sy Ýe­riň pol­ýu­syn­dan 7 de­re­je ta­pa­wut­ly bol­ýar. Pol­ýus­lar ba­ra­da mun­dan hem tä­sin mag­lu­mat bar. Mag­nit pol­ýus­la­ry­nyň ýe­ri ga­ty az hem bol­sa, yzy­gi­der­li üýt­ge­ýär. Yl­my taý­dan do­ly su­but edi­len bu ýag­daý mil­li­on­lar­ça ýyl­da üýt­ge­ýär. Ýag­ny mun­dan en­çe­me mil­li­on ýyl ozal, kom­pas bo­lan bol­sa­dy, onuň di­li de­mir­ga­zy­gy gör­ke­zer­di.
Mag­nit pol­ýus­la­ry­nyň bir-bi­ri­niň ýer­le­ri­ni nä­me se­bäp­den we nä­dip üýt­ged­ýän­li­gi hä­zir­lik­çe do­ly anyk­lan­ma­dy. Bu ha­dy­sa­nyň Ýer ýü­zün­de kra­ter­le­riň eme­li gel­me­gi, ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi, kä­bir jan­dar­la­ryň ýok bo­lup git­mek­le­ri bi­len hem bag­ly­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Alym­lar mag­nit pol­ýus­la­ry­nyň bir-bi­ri­niň ýer­le­ri­ni ça­lyş­mak­la­ry­nyň 170 mil­li­on ýyl­da 300 ge­zek gaý­ta­lan­ýan­dy­gy­ny, hä­zir­ki ýag­da­ýy­na mun­dan 750 müň ýyl ozal, ge­len­di­gi­ni çak­la­ýar­lar. Ýe­riň di­ňe mag­nit pol­ýus­la­ry­nyň ýer­le­ri­ni ça­lyş­mak­la­ry däl, eý­sem ola­ryň il­kin­ji ge­zek nä­hi­li eme­le ge­len­di­gi hem en­tek do­ly anyk­lan­ma­dyk hadysadyr. Kä­bir mag­lu­mat­la­ra gö­rä, Ýe­riň ýad­ro­syn­da­ky su­wuk ýag­daý­da­ky gyz­gyn­ly­gyň tä­si­ri da­şar­ky de­mir gat­lak­la­ra ýe­tip, Ýe­riň aý­lan­ma­gy bi­len, di­na­ma tä­si­ri se­bäp­li mag­nit meý­da­ny­ny eme­le ge­tir­ýär.
Ýe­riň mag­nit meý­da­ny­nyň güý­jü­ni we ug­ru­ny öl­çe­mek mak­sa­dy bi­len 1979-njy ýy­lyň okt­ýab­ryn­da kos­mo­sa “Mag­sat” eme­li hem­ra­sy uçu­ryl­ýar. Ol üç ýy­lyň do­wa­myn­da dür­li mag­lu­mat ýyg­na­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА