Gü­neş­li te­bi­ga­ty­my­zyň dat­ly mi­we­le­ri­niň bi­ri bo­lan ga­wu­nyň şan-şöh­ra­ty ba­ra­da dün­ýä­niň bel­li ja­han­keş­de­le­ri we ta­ryh­çy­la­ry gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry gal­dy­rypdyrlar. Luk­man he­kim ady bi­len ta­nal­ýan Ibn Si­na hem türk­men ga­wun­la­ry­nyň dür­li ke­sel­le­re der­man­dy­gy­ny aý­dyp, ola­ry öz te­bip­çi­lik işin­de giň­den ula­nyp­dyr. Ga­wu­nyň dü­zü­min­de gant, ka­ro­tin, C, R wi­ta­min­le­ri, adam or­ga­niz­mi üçin gym­mat­ly mi­ne­ral­lar köp. Ga­wun pe­şew hal­ta, öt hal­ta, bag­ra, az-az­dan iýil­se, aş­ga­za­na, içe­ge­le­re oňat tä­sir ed­ýär. Ol nerw ra­hat­ly­gy­ny dö­re­dip, keý­pi­ňi çag ed­ýär. Gün şöh­le­si­niň ýa­kym­syz tä­si­ri­ni aýyr­ýar.
Türk­me­nis­tan­da ga­wu­nyň ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýän­di­gi ba­ra­da ta­ry­hy ki­tap­lar­da bir­nä­çe mag­lu­mat­lar bar. Ga­wu­nyň ýa­ňy dü­wüp ug­ran gül­lü­je dü­wün­çe­gi­ne teş­nek, bi­raz ula­lan­soň, oňa tüw­lek, he­niz do­ly ula­lyp, bi­şip ýe­tiş­me­di­gi­ne bol­sa, ter­ne di­ýil­ýär. Ga­wu­nyň ag­la­ba gör­nü­şi iýul-aw­gust aý­la­ryn­da bi­şip ýe­tiş­ýär. Halk pä­him­le­rin­de ol ba­ra­da şeý­le di­ýil­ýär: “60 gün­de atan ýe­riň­de, 70 gün­de ýe­ten ýe­riň­de”. Bu bol­sa, 60 gün ge­çen­den soň, bi­şen ga­wu­ny göz­läp tap­ma­ly, 70 gün­den soň bol­sa, ola­ry ýe­ten ýe­riň­den alyp, gaý­dyp bol­ýar di­ýil­di­gi­dir. Deň iki ke­si­len ga­wu­nyň bir bö­le­gi­ne pel­le, onuň dilnen üç-dört bö­le­gi­ne kä­se, kä­se­le­nen ga­wu­nyň bir bö­le­gi­ne bol­sa, kerç di­ýil­ýär.
Bi­ziň gün­le­ri­miz­de ýur­du­my­zyň ba­ba­daý­han­la­ry ga­wu­nyň ak­na­bat, ak­gür­bek, çal­me­sek, ig­de­ýap­rak, gök­mür­ri, gök­tor­ly, gü­la­by, ak­ma­ňyz, kyrk­gün­lük, ajy­ga­byk, pa­ýen­de­ki, şap­ba­zy, tar­ta­ry, ak­nä­zik, ga­ryp­gal­dy­ran, tar­la­wuk, wa­har­man, zam­ça ýa­ly dür­li gör­nüş­le­ri­ni ös­dü­rip ýe­tiş­dir­ýär­ler. Türk­men ga­wu­ny­nyň ha­syl­ly­ly­gy, ulu­ly­gy, süý­jü­li­gi, owa­dan­ly­gy, ir­bi­şer­li­gi, ysy bi­len bir ha­tar­da, gy­şa durumlylygy, uzak ýo­la alyp gitmäge çy­dam­ly­ly­gy ýa­ly aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny özün­de jem­le­ýän gör­nüş­le­ri bar. My­sal üçin, ma­zy – hoş­boý ys­ly, sa­ry ki­çi­jik, iýil­me­ýän, eliň aýa­syn­da sak­lap, ys­gal­ýan ga­wu­nyň bir gör­nü­şi­dir. Mu­ňa baş­ga­ça, des­sem­ma­ýa hem di­ýil­ýär. Gyş pas­lyn­da be­re­ket­li türk­men sa­ça­gy­nyň be­ze­gi bo­lan – gar­ry­gyz ga­wu­ny ba­ra­da bolsa, eşit­me­dik­ler ýok bol­sa ge­rek.
Şeý­le hem ga­wun­dan ene-ma­ma­la­ry­myz to­şap, mü­rep­be, kak, sök, tal­han, ijan ýa­ly ta­gam­la­ry taý­ýar­lap­dyr­lar. Ga­wu­nyň çi­gi­din­den gaý­na­dy­lyp al­nan ýa­ga galk­ma di­ýil­ýär. Olar türk­men sa­ça­gy­nyň, toý-baý­ram­la­ry­nyň süý­ji nyg­ma­ty hök­mün­de giň­den peý­da­la­nyl­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА