Ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ugur tap­mak­da dür­li usul­lar­dan peý­da­la­ny­lyp­dyr. De­ňiz­çi­ler, tä­jir­ler, sy­ýa­hat­çy­lar, ço­pan­lar, aw­çy­lar ile­ri-gaý­ra­ny saý­gar­ma­ly bo­lan­la­ryn­da, ýyl­dyz­la­ra, ýe­liň öwüs­ýän ug­ru­na, guş­la­ryň uç­ýan ug­ru­na, Gü­ne, alaň­la­ra se­re­dip­dir­ler. Ugur tap­mak üçin peý­da­la­nyl­ýan il­kin­ji kom­pas­lar XII asyr­da peý­da bo­lup baş­la­ýar. Il­ki o di­ýen ta­kyk bol­ma­dyk ugur ta­py­jy gu­ral­lar wag­tyň geç­me­gi bi­len kä­mil­le­şip, XIV asyr­da örän ta­kyk gör­nüş­le­ri peý­da bol­ýar. Mä­lim bol­şy ýa­ly, kom­pa­syň di­li de­mir­ga­zy­gy hem gör­kez­ýär. Eý­sem, bu en­jam ug­ry nä­dip gör­kez­ýär?
Ýer mer­ke­zi­niň çen­de­na­şa gyz­gyn bol­ma­gy se­bäp­li, pla­ne­ta­nyň özi ägirt uly mag­ni­ti eme­le ge­tir­ýär. Bu äpet mag­ni­tiň goş­mak (+) we aýyr­mak (-) ta­rap­la­ry bar. Olar de­giş­li­lik­de de­mir­ga­zyk we gü­nor­ta pol­ýus­la­ry eme­le ge­tir­ýär. Em­ma bu pol­ýus­lar Ýe­riň De­mir­ga­zyk we Gü­nor­ta pol­ýus­la­ryn­dan sä­hel­çe ta­pa­wut ed­ýär. Şol se­bäp­li kom­pa­syň di­li la­ýyk de­mir­ga­zy­gy gör­kez­me­ýär. Kom­pas mag­nit pol­ýu­sy­ny gör­kez­ýär. Ýag­ny, kom­pa­syň di­li­niň gör­kez­ýän ta­ra­py­na git­seň, De­mir­ga­zyk pol­ýu­sa ba­ryp bol­ma­ýar. Mag­nit pol­ýu­sy Ýe­riň pol­ýu­syn­dan 7 de­re­je ta­pa­wut­ly bol­ýar. Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, Ýe­riň de­mir­ga­zyk pol­ýu­syn­da gu­ry ýer ýok. Gü­nor­ta pol­ýus­da bol­sa An­tark­ti­ka bo­lup bu ýer­de üç sa­ny pol­ýus no­ka­dy bar. Biri-bi­rin­den ga­ty uzak bol­ma­dyk bu no­kat­la­ryň bi­ri ge­og­ra­fik, bi­ri mag­nit, ýe­ne bi­ri sim­wo­li­ki pol­ýus no­ka­dy­ny gör­kez­ýär.
Ýe­riň mag­nit meý­da­ny­nyň güý­jü­ni we ug­ru­ny öl­çe­mek mak­sa­dy bi­len 1979-njy ýy­lyň okt­ýab­ryn­da kos­mo­sa “Mag­sat” eme­li hem­ra­sy uçu­ryl­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da kos­mo­sa uçu­ry­lan dür­li en­jam­lar ugur­la­ry has ta­kyk kes­git­le­mek­de peý­da­la­nyl­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА