Adamlaryň käbirleri çilim çekmegi, beýleki zyýanly endikleri öwrenýärler. Soňra olar özlerine
ýaran gözleýärler, şol sebäpden hem, her dürli toslamalar oýlap tapýarlar. Geliň, ret edilen şol toslamalardan mysal getireliň! Lukmanlar bu toslamalary “toslamalar altylygy” diýip atlandyrýarlar.
Birinji toslama – çilim nerwiňi köşeşdirip, gaharlanmagyň öňüni alýar we dartgynlylykdan halas edýär. Hakykat ýüzünde temmäkiniň düzümine girýän maddalar, şepbik, nikotin we ş.m. beýnimiziň iň wajyp nokatlarynyň geçirijiligini togtatmak bilen, beýnimiziň geçirijilik, ýagny gelip düşýän informasiýany özleşdirmek ukybyny peseldýär. Beýniniň işjeňliginiň togtamagyny bolsa olar dartgynly ýagdaýy aýyrýan ýaly duýýarlar we iň bolmanda bir çilim çekmeseler köşeşip bilmeýändiklerini aýdýarlar. Şonuň netijesinde hem, çilimkeşlerde ýalňyş pikir döräp, özlerini bu ýagdaýa ynandyrýarlar.
Ikinji toslama – çilim çekýänler hiç haçan semremeýärler. Şu ýalan pikire gulluk edip, birnäçe semiz adamlar hem çilimkeşlige ýüz urýarlar. Emma, näçe çilim çekileni bilen, çilimiň horlanmaga peýdasynyň bardygy anyklanylmady. Çilim çekmek bilen az wagtlyk işdäňi kesip bolýar, ýöne bu ýagdaý nikotiniň täsiri astynda bolup, aşgazan keselleriniň döremegine getirýär.
Üçünji toslama – çilim çekmek sowukdan goraýar. Temmäkiniň zäherleriniň täsirine damarlar gysylýarlar, ýygrylýarlar we şonuň netijesinde daralýarlar. Elbetde, gysylan damardan gan uly basyş bilen aýlanmaly bolýar. Onuň netijesinde bolsa, ýürek urmasy çaltlaşýar we gan basyşy ýokarlanýar. Megerem siz şlang bilen ekin suwaryp görensiňiz? Şonda şlanganyň ujuny basyp daraldanyňyzda, basyş ýokarlanyp, suw daş aralyga çüwdürilip başlaýandyr. Ynha, size ýokary gan basyşynyň döremek usullaryna mysallaryň biri. Mundan başga-da, daralan damarda suwuklyk çalt sowaýar, bu hakda hem siz mekdep ýyllary anatomiýa sapagynda geçen bolsaňyz gerek? Daralan hem-de zeperlenen damarlaryň diwarlary biri–birine ýelmeşip, soňlugy bilen ýapylyp galýarlar. Dokumalar ganyň üsti bilen iýmitlenýändigi üçin olar hem iýmitden kesilýärler. Çilimkeşler çilime maýyl boldugyça şonça-da üşek bolýarlar.
Dördünji toslama – “Ýeňil” çilimler saglygyňa onçakly zyýan ýetirmeýärler. Çilimiň şepbigi az we ýeňil bolany bilen, çilimkeşler azlygy bilen kanagatlanmaýarlar. Şol sebäpden, olar ýygy–ýygydan çilim çekmeli bolýarlar. Yzygiderli çilim tüssesiniň içiňe sorulmagynyň netijesinde bolsa, öýken köp agram çekýär we dem alyş ýollary has beter gyjynýar.
Bäşinji toslama – Dünýäde bir giden çilimkeşler bar, hemmesem ýaşap ýörler, arasynda uzak ýaşaýanlary hem bar. Dogry, muňa “ýok” diýip bolmaz, elbetde, ýer ýüzünde birentek çilimkeşler ýaşap ýörler, ýöne nädip, nähili ýaşaýarlar? Aslynda çilimkeşleriň ýaşaýyşlaryna “ýaşaýyş” diýer ýaly hem däl. Oler haçan görseň, aşgazan, dem alyş ýollarynyň kesellerinden, öýkeniň howply çişlerinden, insultdan ejir çekip, öz janlaryny howp astynda goýýarlar. Olar durmuş gözelliklerinden mahrum bolýarlar diýsek hem ýalňyşmarys.
Altynjy toslama – çilimi bir öwreneniňden soň taşlamak mümkin däl. Çilimi taşlamak kyn, ýöne kyn hem bolsa, çilim çekmegi goýup bolýar. Nikotine bagly bolmak, elbetde kesel. Öz kalbyňyza guýup, mertlik bilen “ýok” diýseňiz, kanagat etseňiz bu zäherden dynyp bilersiňiz! Ýaramaz endikleri taşlamak üçin hünärmen lukmanlara ýüz tutsaňyz, olar hem size hökman kömek ederler. Nahar iýmek, bu durmuş ähmiýetli zerur zat. Çilim çekmek durmuş ähmiýetli zerur zat däl ahyry, ilki başdan ony başlamasa-da bolardy, ýöne başlan bolsaňyz-da ony taşlamak mertligiň we gaýratlylygyň nyşanydyr.
Muhammetmyrat Gurbanow,
TSG we DSM-niň Saglygy goraýşyň habarlar merkeziniň keselleriň öňüni alyş bölüminiň müdiri.
