2-nji iýulda Türkmenistanyň, Owganystanyň we Azerbaýjanyň Prezidentleriniň arasynda wideomaslahat görnüşinde üç taraplaýyn duşuşyk geçirildi. «Lapis Lazuli» halkara üstaşyr-ulag geçelgesiniň iri möçberli bilelikdäki taslamasyny amala aşyrmak baradaky mesele ýokary derejedäki iş maslahatynyň gün tertibine çykaryldy.

Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan – Gru­zi­ýa – Tür­ki­ýe («La­pis La­zu­li») ug­ry bo­ýun­ça tä­ze ulag ge­çel­ge­si­ni dö­ret­mek tas­la­ma­sy ýa­kyn goň­şu­lar bi­len bi­le­lik­de ama­la aşy­ryl­ýan stra­te­gik taý­dan mö­hüm dü­züm­le­ýin tas­la­ma­la­ryň bi­ri­dir. Onuň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi tas­la­ma gat­na­şy­jy ýurt­la­ra öz­le­ri­niň se­bi­tiň we yk­lym­la­ryň söw­da ba­zar­la­ry­na çy­kyp bil­mek­le­ri­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dür­mä­ge kö­mek eder. Bu bol­sa mil­li yk­dy­sa­dy­ýet­le­riň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­na, söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň gi­ňel­dil­me­gi­ne hem-de Mer­ke­zi we Gü­nor­ta Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň hem-de Ýew­ro­pa döw­let­le­ri­niň ara­syn­da­ky ha­ryt do­la­ny­şy­gy­nyň muk­da­ry­ny art­dyr­ma­ga ýar­dam be­rer.
Türk­me­nis­ta­nyň, Ow­ga­nys­ta­nyň we Azer­baý­ja­nyň Pre­zi­dent­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da ge­çi­ri­len Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan – Gru­zi­ýa – Tür­ki­ýe («La­pis La­zu­li») ug­ry bo­ýun­ça hal­ka­ra üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­si­niň iri möç­ber­li bi­le­lik­dä­ki tas­la­ma­sy­ny ama­la aşyr­mak ba­ra­da­ky me­se­lä ba­gyş­la­ny­lan wi­deo­mas­la­ha­tyň bar­şyn­da Ow­ga­nys­tan Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Mo­ham­mad Aş­raf Ga­ni, şeý­le hem Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Il­ham Ali­ýew trans­kon­ti­nen­tal üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­si­ni dö­ret­mek bo­ýun­ça tas­la­ma­la­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­niň se­bit­le­ýin we hal­ka­ra söw­da–yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry­nyň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­na, äh­lu­mu­my dur­nuk­ly ösü­şe bü­tin­leý hyz­mat et­jek­di­gi­ni bel­le­di­ler.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ow­ga­nys­tan Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Mo­ham­mad Aş­raf Ga­ni­ni hem-de Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Il­ham Ali­ýe­wi mä­hir­li mü­bä­rek­läp, bu fo­ru­my gu­ran­dyk­la­ry üçin öz kär­deş­le­ri­ne min­net­dar­lyk bil­dir­di.
Mil­li Li­de­ri­miz ýo­ka­ry döw­let de­re­je­sin­dä­ki şu du­şu­şy­ga hyz­mat­daş­ly­gy­my­zyň stra­te­gik mö­hüm me­se­le­le­ri bo­ýun­ça pi­kir alyş­mak üçin oňat müm­kin­çi­lik hök­mün­de ga­ra­ýan­dy­gy­ny nyg­ta­dy hem-de ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­ly­gyň hem gür­rüň­siz, onuň mö­hüm ugur­la­ry­nyň ha­ta­ry­na gir­ýän­di­gi­ni bel­le­di.
Mil­li Li­de­ri­miz gün ter­ti­bi­niň me­se­le­le­ri­ne geç­mez­den ozal, oňa gat­na­şy­jy­la­ryň ün­sü­ni esa­sy me­se­lä çek­di. Şol esa­sy me­se­le­siz hiç bir tas­la­ma hem, iň oňat we hoş­ni­ýet­li baş­lan­gyç hem ama­la aşy­ry­lyp bi­lin­mez. Bu pa­ra­hat­çy­lyk­dyr, howp­suz­lyk­dyr, bi­ziň döw­let­le­ri­mi­ziň we halk­la­ry­my­zyň ara­syn­da­ky dost­luk­dyr we öza­ra dü­şü­niş­mek­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ulag ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­lyk ba­ra­da­ky me­se­lä ge­çip, Türk­me­nis­ta­nyň, Ow­ga­nys­ta­nyň we Azer­baý­ja­nyň kon­ti­nen­tal ýol­la­ryň çat­ryk­la­ryn­da ýer­leş­ýän ýurt­lar­dy­gy­ny bel­le­di. Bi­ri-bi­rin­den uzak bol­ma­dyk ara­lyk­da ýer­leş­ýän bi­ziň döw­let­le­ri­mi­ziň çäk­le­rin­den gün­do­gar­da – Gü­nor­ta Azi­ýa we Azi­ýa Ýu­waş um­ma­ny se­bi­ti­ne; gün­ba­tar­da – Ga­ra we Or­ta­ýer de­ňiz­le­ri­ne; gü­nor­ta­da – Eý­ra­nyň üs­ti bi­len Ýa­kyn Gün­do­ga­ra; de­mir­ga­zyk­da – Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň üs­ti bi­len on­dan aň­ryk Bal­ti­ka deň­zi­niň ke­nar­la­ry­na çy­kal­ga­lar bar­dyr.
Ulag ul­ga­myn­da öza­ra ar­ka­la­şyk­ly he­re­ket et­me­giň me­ýil­na­ma­la­ry­nyň üs­tün­de he­re­ket­le­riň bel­le­nen ugur­la­ry­ny we anyk möh­let­le­ri­ni göz öňün­de tu­tup, ne­ti­je­li iş­le­me­giň ze­rur­dy­gy nyg­tal­dy. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz Ow­ga­nys­ta­nyň hem-de Azer­baý­ja­nyň Pre­zi­dent­le­ri bi­len kä­bir ga­ra­ýyş­la­ry­ny paý­laş­dy we ulag ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­ly­gy iş­jeň ýo­la goý­mak bo­ýun­ça anyk tek­lip­le­ri öňe sür­di. Bi­rin­ji­den, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz 2017-nji ýy­lyň 15-nji no­ýab­ryn­da Aş­ga­bat­da gol çe­ki­len Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan – Gru­zi­ýa – Tür­ki­ýe ulag ge­çel­ge­si («La­pis La­zu­li») ha­kyn­da­ky Yla­la­şy­ga esas­la­nyp, Bi­te­wi lo­gis­tik mer­ke­zi dö­ret­me­gi tek­lip et­di.

Bu Mer­kez ge­çel­gä gat­na­şy­jy ýurt­la­ryň çäk­le­rin­de ýük akym­la­ry­ny eme­le ge­tir­mek we ola­ryň ne­ti­je­li he­re­ket et­me­gi üçin bi­le­lik­dä­ki he­re­ket­le­riň saz­la­şyk­ly bol­ma­gy­ny üp­jün et­mä­ge ni­ýet­le­nen­dir. Bu tek­li­bi iş ýü­zün­de ama­la aşyr­mak­da il­kin­ji ädim hök­mün­de üç ta­rap­la­ýyn gör­nüş­de – Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan gör­nü­şin­de lo­gis­tik işi ut­gaş­dyr­ýan dü­zü­mi dö­ret­mek müm­kin­çi­li­gi­ne se­ret­me­gi mak­sa­da­la­ýyk ha­sap­la­ýa­ryn di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz aýt­dy. Ikin­ji­den, ýük da­şa­ma­la­ry­nyň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak üçin, hä­zir­ki za­man, ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly ulag üp­jün­çi­lik ul­gam­la­ry­nyň bol­ma­gy ägirt uly äh­mi­ýe­te eýe­dir di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz sö­zü­ni do­wam et­di. Mu­ňa dü­şün­mek bi­len ga­rap, ýük­le­riň ug­ra­dyl­ýan we ka­bul edil­ýän ýer­le­ri­ni: de­ňiz men­zil­le­ri­ni, de­mir ýol be­ket­le­ri­ni, aw­to­mo­bil men­zil­le­ri­ni mun­dan beý­läk-de ös­dür­mä­ge aý­ra­tyn üns ber­mek ze­rur­dyr.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz öz kär­deş­le­ri­ne hä­zir­ki dö­wür­de ýur­du­myz­da bu ugur­da bir­nä­çe müm­kin­çi­lik­le­riň bar­dy­gy ba­ra­da ha­bar ber­di. Türk­men­ba­şy­nyň Hal­ka­ra de­ňiz por­ty Türk­me­nis­ta­nyň ulag ul­ga­my­nyň örän mö­hüm dü­züm bö­le­gi bo­lup dur­ýar. Bu port ne­bit gu­ýul­ýan, pa­rom, ýo­lag­çy we ýük ter­mi­nal­la­ry­ny özün­de jem­le­ýär. Por­tuň bir wagt­da 17 gä­mä hyz­mat et­mä­ge müm­kin­çi­li­gi bo­lan du­ral­ga­la­ry­nyň uzyn­ly­gy 1 800 metr­den gow­rak­dyr. Port ýyl­da 400 müň kon­teý­ne­ri we 75 müň ýük ula­gy­ny ge­çir­me­gi üp­jün edip bil­ýär. Türk­men­ba­şy­nyň Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň umu­my ge­çi­riş kuw­wa­ty ýyl­da 25 – 27 mil­li­on ton­na ýü­ke ba­ra­bar­dyr.
Biz Türk­men­ba­şy­nyň Hal­ka­ra de­ňiz por­tun­da Ow­ga­nys­tan we Azer­baý­jan bi­len hyz­mat­daş­lyk et­me­giň anyk gör­nüş­le­ri­ne se­ret­mä­ge taý­ýar­dy­rys. Şol san­da, am­mar jaý­la­ry­ny, ne­bit önüm­le­ri sak­lan­ýan ter­mi­nal­la­ry uzak­möh­let­le­ýin kä­ren­dä ber­mek, si­ziň ýurt­la­ry­ňy­za ug­ra­dyl­ýan ýa-da si­ziň ýurt­la­ry­ňyz­dan gel­ýän ýük­le­ri ýük­le­mek-dü­şür­mek iş­le­ri­ni ama­la aşyr­mak üçin ýö­ri­te ýer­le­ri bö­lüp ber­mek me­se­le­le­ri­ne se­ret­mä­ge taý­ýar­dy­rys di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz aýt­dy.
Türk­men–ow­gan ser­he­din­dä­ki «Ymam­na­zar» gö­zeg­çi­lik ge­çi­riş ýe­rin­de ben­zi­ni we di­zel ýan­gy­jy­ny sak­la­mak üçin tä­ze top­lum gu­rul­dy di­ýip, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz sö­zü­ni do­wam et­di. Bu top­lum Ow­ga­nys­tan–Türk­me­nis­tan–Azer­baý­jan gat­naw ug­ry bo­ýun­ça türk­men ulag üp­jün­çi­lik ul­gam­la­ry­nyň ýe­ne-de bir mö­hüm dü­züm bö­le­gi bo­lup dur­ýar. Bu top­lum­da­ky ter­mi­nal­lar­da bir gi­je-gün­diz­de 44 müň ton­na möç­ber­de ne­bit önüm­le­ri­ni sak­la­mak müm­kin­dir. Şo­nuň bi­len bir­lik­de, bu top­lu­myň üs­tün­den ne­bit önüm­le­ri­ni ge­çir­me­giň ýyl­lyk kuw­wa­ty 540 müň ton­na ba­ra­bar­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň Ow­ga­nys­tan bi­len döw­let ser­he­din­dä­ki «Ser­he­ta­bat» ge­çi­riş ýe­rin­de hem ha­ryt­la­ry we önüm­le­ri üs­ta­şyr ge­çir­mek üçin oňat müm­kin­çi­lik­ler bar di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz bel­le­di.
Ýurt­la­ry­my­zyň ara­syn­da ýük­le­riň iri möç­ber­ler­de bök­denç­siz ge­çi­ril­me­gi üçin, Ow­ga­nys­ta­nyň çäk­le­rin­de Aki­na we Tur­gun­dy ilat­ly ýer­le­rin­de gu­ry ýük­ler ge­çi­ril­ýän men­zil­le­ri dö­ret­mek ba­ra­da­ky tek­li­bi gol­da­ýa­rys. Bu ilat­ly ýer­ler ag­za­lyp ge­çi­len türk­men gö­zeg­çi­lik-ge­çi­riş ýer­le­ri­niň gar­şy­syn­da ýer­leş­ýär­ler. Biz bu işe iş­jeň gat­naş­ma­ga taý­ýar di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz nyg­ta­dy.
Üçün­ji­den, Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan gat­naw ug­ry bo­ýun­ça we yzy­na ýük­le­ri ge­çir­mek üçin bir bi­te­wi nyrh sy­ýa­sa­ty­ny ýö­ret­me­gi mak­sa­da­la­ýyk ha­sap­la­ýa­rys. Şeý­le sy­ýa­sa­tyň esa­sy­ny ulag ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­ly­ga gat­naş­ýan­la­ryň äh­li­si üçin deň bo­lan ýo­ka­ry de­re­je­de amat­ly yk­dy­sa­dy we ma­li­ýe şert­le­ri­ni dö­ret­mä­ge ça­lyş­mak düz­me­li di­ýip pi­kir ed­ýä­rin di­ýip, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz aýt­dy. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ta­rap­la­ryň üs­ta­şyr ge­çi­riş üçin nyrh­la­ry pe­selt­mek, ýük­ler sak­la­nan­da hyz­mat­la­ryň kä­bir gör­nüş­le­ri üçin tö­leg­ler­den bo­şat­mak ýa­ly dür­li ýe­ňil­lik­le­ri öza­ra ber­mek me­se­le­le­ri­ni ara alyp mas­la­hat­la­şyp bil­jek­dik­le­ri nyg­tal­dy.
Dör­dün­ji­den, mil­li Li­de­ri­miz «Bi­te­wi äpiş­ge» ýö­rel­ge­si bo­ýun­ça gö­zeg­çi­lik ul­ga­my­ny gi­riz­mek ar­ka­ly güm­rük amal­la­ry­ny ýö­ne­keý­leş­dir­me­giň müm­kin­çi­lik­le­ri­ne se­ret­me­gi tek­lip et­di. Bel­le­ni­li­şi ýa­ly, Türk­me­nis­tan­da Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň «ASYCUDA» at­ly ýö­ri­te mak­sat­na­ma­sy üs­tün­lik­li ula­nyl­ýar. Bu mak­sat­na­ma ýur­du­my­zyň güm­rük gul­lu­gy üçin ni­ýet­le­nen­dir. Ýurt­la­ry­my­zyň güm­rük gul­luk­la­ry­nyň ara­syn­da peý­da­ly tej­ri­bä­niň al­şyl­ma­gy tu­tuş Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan gat­naw ug­ry bo­ýun­ça «ýa­şyl ge­çel­gä­ni» dö­ret­mä­ge ýar­dam eder di­ýip ha­sap ed­ýä­rin di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz aýt­dy.
Bä­şin­ji­den, Ow­ga­nys­tan – Türk­me­nis­tan – Azer­baý­jan gat­naw ug­ru­nyň san­ly ul­gam­da­ky at­la­sy­ny taý­ýar­la­mak ze­rur­dyr. On­da bar bo­lan ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa üp­jün­çi­lik ul­gam­la­ry ba­ra­da jik­me-jik mag­lu­mat­la­ry ber­me­li di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz sö­zü­ni do­wam et­di hem-de mu­nuň ahyr­ky ne­ti­je­de bu ge­çel­gä­niň ma­ýa go­ýum we tä­jir­çi­lik ba­bat­da özü­ne çe­ki­ji­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­jek­di­gi­ni bel­le­di.
Soň­ra mil­li Li­de­ri­miz öz söh­bet­deş­le­ri­niň ün­sü­ni te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa ug­run­da hyz­mat­daş­lyk et­mek ba­ra­da­ky me­se­lä hem çek­di. Ha­bar ber­li­şi ýa­ly, hä­zir­ki dö­wür­de Türk­me­nis­tan iki mö­hüm tas­la­ma­ny – Türk­me­nis­tan – Ow­ga­nys­tan–Pa­kis­tan ug­ry bo­ýun­ça op­ti­ki-sü­ýüm­li ara­gat­na­şyk ul­ga­my­nyň we Türk­men­ba­şy – Sia­zan ug­ry bo­ýun­ça Türk­me­nis­tan bi­len Azer­baý­ja­nyň ara­syn­da Ha­zar deň­zi­niň düý­bün­den op­ti­ki-sü­ýüm­li ka­bel ara­gat­na­şyk ul­ga­my­nyň gur­lu­şy­gy­ny ama­la aşyr­ýar.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz bu tas­la­ma­la­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­niň Azi­ýa bi­len Ýew­ro­pa­nyň ara­syn­da tä­ze te­le­kom­mu­ni­ka­si­on üs­ta­şyr ge­çi­riş ýo­lu­ny dö­ret­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­jek­di­gi­ni bel­läp, hyz­mat­daş­ly­gyň çe­ýe üç ta­rap­la­ýyn gör­nü­şi­ni eme­le ge­tir­mek ar­ka­ly goň­şy döw­let­le­riň ta­gal­la­la­ry­ny bir­leş­dir­me­gi tek­lip et­di.
Mil­li Li­de­ri­miz on­laýn du­şu­şy­ga gat­na­şy­jy­la­ra üns be­ren­dik­le­ri üçin min­net­dar­lyk bil­di­rip, tä­sir­li usul­la­ryň we öza­ra yla­la­şy­lan ga­ra­ýyş­la­ryň eme­le ge­ti­ril­me­gi­niň Türk­me­nis­ta­nyň, Ow­ga­nys­ta­nyň we Azer­baý­ja­nyň ha­ky­ky is­leg­le­ri­ne la­ýyk gel­ýän hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­mä­ge ýar­dam et­jek­di­gi­ne ynam bil­dir­di.
Wi­deoa­ra­gat­na­şyk ul­ga­my ar­ka­ly ge­çi­ri­len ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki üç ta­rap­la­ýyn du­şu­şy­gyň ahy­ryn­da gep­le­şik­le­re gat­na­şy­jy­lar öz ýurt­la­ry­nyň ne­ti­je­li köp­ta­rap­ly hyz­mat­daş­ly­ga yg­rar­ly­dyk­la­ry­ny, dost­luk­ly döw­let­le­riň hem-de ola­ryň do­gan­lyk halk­la­ry­nyň aba­dan­çy­ly­gy­nyň bäh­bit­le­ri­ne ky­bap gel­ýän däp bo­lan hyz­mat­daş­ly­gy mun­dan beý­läk-de pug­ta­lan­dyr­ma­gy mak­sat edin­ýän­dik­le­ri­ni ýe­ne-de bir ge­zek tas­syk­la­dy­lar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА