Seý­rek duş gel­ýän ösüm­lik­ler

Ýer ýü­zü­niň dür­li ýer­le­rin­de şol ýe­riň te­bi­gy we ge­og­ra­fik aý­ra­tyn­ly­gy­na bag­ly­lyk­da dür­li ösüm­lik­ler ös­ýär, jan­dar­lar ýa­şa­ýar. Kä­bir ösüm­lik­ler bol­sa, di­ňe bel­li bir çäk­de ös­ýär. Di­ňe bel­li bir se­bit­de ös­ýän ösüm­li­ge hem-de ýa­şa­ýan jan­da­ra en­de­mi­ki di­ýil­ýär. Şu ma­ka­la­myz­da Ýer ýü­zü­niň iň seý­rek duş gel­ýän ösüm­lik­le­ri­niň kä­bi­ri ba­ra­da mag­lu­mat ber­megi makul bildik.

Küý­ze ösüm­li­gi. Fi­lip­pin­le­riň Pa­la­wan se­bi­tin­de be­lent dag ge­riş­le­rin­de ösýän bu tä­sin ösüm­lik «ýyr­ty­jy» bol­ma­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Bu ösüm­li­giň ça­na­gyn­da ýi­ti ys­ly şep­bik bo­lup, üs­tü­ne go­nan mör-mö­jek­le­ri «iý­ýär». Ösüm­li­giň ça­na­gy­nyň ulu­ly­gy 30 sm çe­me­si bo­lup, oňa di­ňe mör-mö­jek­ler däl, eý­sem, ki­çi­räk gem­ri­ji­ler hem düş­ýär. 2007-nji ýylda bu ösüm­ligiň üsti açylypdyr.
Bir ge­zek gül aç­ýan pal­ma. Öm­rü­niň do­wam­ly­ly­gy 50 ýy­la ba­ra­bar bo­lan pal­ma­nyň bu gör­nü­şi (lat. «Ta­hi­na specta­bi­lis») Ma­da­gas­ka­ryň de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ryn­da ös­ýär. Äpet agaç öm­rü­niň do­wa­myn­da bir ge­zek gül aç­ýar. 2005-nji ýyl­da üs­ti açy­lan bu ösüm­li­giň bo­ýy 18 met­re ýet­ýär. Onuň şa­ha­la­ry­nyň ýaý­ra­wy 10 met­re go­laý bol­ýar. Bu ösüm­lik­den te­bi­gy ýag­daý­da ba­ry-ýo­gy 90 sa­ny­sy­nyň ösüp otu­ran­dy­gy mä­lim edil­ýär.
Ýe­ras­ty or­hi­de­ýa. Bu ösüm­lik di­ňe ýe­riň aşa­gyn­da ös­ýär. Hat­da ýe­riň aşa­gyn­da gül aç­ýar. Maý-iýun aý­la­ryn­da sa­rym­tyl-gy­zyl reňk­li bo­lup, açyl­ýan gü­lü­niň ýa­kym­ly ysy bol­ýar. Awst­ra­li­ýa­nyň gün­ba­ta­ryn­da gy­rym­sy agaç­la­ryň ara­syn­da ös­ýän bu ösüm­li­giň dü­zü­min­de hlo­ro­fil ýok­du­gy se­bäp­li Gün­den ener­gi­ýa alyp bil­me­ýär. Şol se­bäp­li gy­rym­sy agaç­la­ryň kök­le­rin­dä­ki kö­me­lek­ler­den iý­mit­len­ýär. Bu ösüm­lik­den ba­ry-ýo­gy 50 sa­ny­sy­nyň bar­dy­gy aý­dyl­ýar.
Golf to­py. Mek­si­ka­nyň Ke­re­ta­ro dag­la­ry­nyň ge­riş­le­rin­de ös­ýän bu ösüm­lik (lat. «Mam­mil­la­ria her­re­rae») agym­tyl reňk­li bo­lan­dy­gy üçin oňa golf to­py diý­lip­dir. Kak­tu­syň bir gör­nü­şi bo­lan bu ösüm­li­giň ow­nu­jak gül­gü­ne gül­le­ri bo­lan­soň, me­de­ni gör­nüş­de hem ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär.
Wen­da. Gü­nor­ta Af­ri­ka­nyň Lim­po­po se­bi­tin­de ös­ýän bu ösüm­lik 1996-njy ýyl­da aý­ra­tyn gör­nüş hök­mün­de (lat. «Encep­ha­lar­tos hir­su­tus») ha­sa­ba alyn­dy. Tüý­jü­mek ösüm­lik­den hä­zir­ki wagt­da ga­ty az san­ly­sy­nyň bar­dy­gy aý­dyl­ýar.
Me­du­za aga­jy. La­tyn­ça ady «Me­du­sa­gy­ne op­po­si­ti­fo­lia» bo­lan bu agaç­la­ryň ýi­tip ýok bo­lan­dy­gy çak­la­nyl­ýar­dy. Em­ma 1970-nji ýyl­lar­da onuň üs­tün­den ba­ryl­dy. Ga­byk­ly mi­we­si­niň için­de me­du­za meň­zeş maň­zy bar­dy­gy üçin oňa şeý­le at ber­lip­dir. Seýşel­le­riň Ma­he ada­syn­da ös­ýän agaç­dan hä­zir­ki wagt­da 86 düý­bü­niň bar­dy­gy aý­dyl­ýar.
Aka­si­ýa ane­ga­den­sis. Bu ti­ken­li gy­rym­sy agaç Bri­ta­ni­ýa­nyň Wir­gin ada­la­ryn­da ös­ýär. Deň­ziň su­wy beý­ge­len­de bu ösüm­lik­ler su­wuň aşa­gyn­da gal­ýar. Te­bi­gy ýag­daý­da 10 ki­lo­metr­lik çäk­de ýer­leş­ýän gy­rym­sy aga­jyň nä­çe düý­bü­niň bar­dy­gy belli däl. Şeý­le hem aka­si­ýa­nyň bu gör­nü­şi bo­ta­ni­ka bag­la­ryn­da hem ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär.
Pa­po­rot­nik. Ki­çi­jik ar­ça aga­jy­na meň­ze­ýän bu ösüm­lik At­lan­tik um­ma­ny­nyň gü­nor­ta­syn­da­ky wul­kan ne­ti­je­sin­de eme­le ge­len ada­da ös­ýär. 50 ýyl­lap onuň ýi­tip gi­den­di­gi çak­la­nyl­ýar­dy. Em­ma 2009-njy ýyl­da bo­ta­nik­ler tö­tän­den di­ýen ýa­ly bu ösüm­li­giň üs­tün­den bar­dy­lar. Kert ga­ýa­lar­da, gu­rak we yzy­gi­der­li ýel öwüs­ýän ýer­de gö­ger­ýän bu ösüm­lik hä­zir­ki wagt­da go­ra­lyp sak­lan­ýar. Onuň kök­le­ri Ang­li­ýa­da­ky Bo­ta­ni­ka ba­gyn­da ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär.
Mer­jen aga­jy. Ýal­dy­ra­wuk gül­li bu ösüm­lik (lat. «Eryth­ri­na schlie­be­nii») Tan­za­ni­ýa­nyň gü­nor­ta-gün­do­ga­ryn­da­ky to­kaý­lar­da ös­ýär. Hä­zir­ki wagt­da bu tikenli ösümligiň 50 düý­bi bar.