ADY-DA, ÖZI-DE ÝAGŞY

Türk­men teatr sun­ga­ty­nyň geç­miş ta­ry­hy­na ser sa­la­ny­myz­da, ze­hin­li ar­tist­ler­dir re­žiss­ýor­la­ryň gör, nä­çe­si sah­na dur­mu­şyn­da öz us­sat­lyk­la­ry­ny gör­ke­zip, teatr muş­dak­la­ry­nyň aňyn­da ömür­lik gal­ma­gy ba­şa­ryp­dyr. Geç­miş­de öz guý­ma­gur­sak ze­hi­ni, be­lent adam­kär­çi­ligi bi­len mil­li me­de­ni­ýe­ti­mi­zi we sun­ga­ty­my­zy ös­dür­mä­ge, türk­men teatr we ki­no sun­ga­ty­my­zy ar­şa gal­dyr­mak­da go­şant go­şan ha­ly­pa ar­tist­le­ri­miz­dir re­žiss­ýor­la­ry­my­zyň bu gün­ki gün hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ta­ra­pyn­dan sar­pa­sy be­lent tu­tul­ýar. Şeý­le ar­tist­le­ri­mi­ziň bi­ri-de sah­na hem ki­no us­sa­dy, yk­ba­ly­ny teatr sun­ga­ty­na ba­gyş­lan, tä öm­rü­niň ahy­ry­na çen­li ýur­du­my­zyň Baş dra­ma te­at­ry­nyň sah­na­syn­da en­çe­me keşp­le­ri jan­lan­dy­ran Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ýag­şy­my­rat Aky­ýew­dir.
Bu wä­şi, ha­ly­pa ar­tis­ti to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi ir dö­wür­ler “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­syn­da su­ra­ta dü­şü­ri­lip, ma­wy ek­ran ar­ka­ly to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi­ne hö­dür­le­nen “Ça­ga­ly öý ba­zar” at­ly gül­kü­li çe­per film­dä­ki keş­bi ar­ka­ly hem ta­na­ýan­dyr­lar. Bu film­de Ýag­şy­my­rat Aky­ýew köp ça­galy ata­nyň keş­bin­de çy­kyş ed­ýär. Bir gün gü­nor­tan ýa­şu­ly üzüm dal­ba­ry­nyň aşa­gyn­da goý­lan agaç tek­çä­niň (tap­ça­nyň) üs­tün­de çaý içip otyr­ka, bir­den oň elin­dä­ki çaý­ly kä­sä üzü­miň bir dä­ne­si gaç­ýar. Bu ýag­daý onuň ga­ra­gol ça­ga­la­ry­nyň se­re­sap­syz eden he­re­ke­ti ne­ti­je­sin­de bol­ýar. Ýag­şy aga­nyň nu­ra­na ýü­zi el­my­da­ma açyk­dy. Ol hat­da sah­na­da gep­le­män dur­sa-da, to­ma­şa­çy­lar şat­la­nan­la­ry­ny duý­man ga­lýar­dy­lar. Ýag­şy aga­ny ki­no sun­ga­ty ar­ka­ly to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi­ne äş­gär eden keşp­le­riň ýe­ne-de bi­ri ir dö­wür­ler ma­wy ek­ran ar­ka­ly halk köp­çü­li­gi­ne hö­dür­le­nen “Ten­tek” at­ly çe­per film­dä­ki dö­re­den keş­bi­dir. Bu­lar­dan baş­ga-da türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­si­niň ede­bi-dra­ma gep­le­şik­ler bö­lü­min­de taý­ýar­la­nyp efi­re ber­len “Gys­ga­jyk sah­na­lar­da­ky” ýe­ri­ne ýe­ti­ren keşp­le­ri hem bellärliklidir. Ol, esa­sa­nam, şol sah­na­lar­da Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Oraz­gül Ap­ba­so­wa, Ber­di Aşy­row, Ata Moş­şy­ýew da­gy bi­len çy­kyş ed­ýär­di. Bu sah­na­lar to­ma­şa­çy­laryň uly söý­gü­si­ni ga­za­nyp­dy.
Ha­ly­pa ar­tist Ýag­şy­my­rat Aky­ýew 1943-nji ýy­lyň 24-nji ýan­wa­ryn­da Ma­ry we­la­ýa­ty­nyň Tag­ta­ba­zar et­ra­byn­da dün­ýä in­ýär. Şol ýyl Ýag­şynyň ka­ka­sy­ny 1941–1945-nji ýyl­la­ryň ur­şu­na ug­rad­ýar­lar. Şol wagt Ýag­şy ýa­ňy bir üç aý­ly­jak eken. Onuň eje­si ça­ga­la­ry­ny hor et­me­jek bo­lup, Sa­rahs et­ra­by­nyň Oraz Sa­lyr daý­han bir­le­şi­gin­de ýa­şa­ýan hos­sar­la­ry­nyň­ka alyp gel­ýär. Ýag­şy or­ta bi­li­mi bu oba­­da­ky 4-nji or­ta mek­dep­de al­ýar. Ol ony ta­mam­lanyndan ­soň, Aş­ga­ba­da ge­lip, öň­ki Mol­la­ne­pes adyn­da­ky aka­de­mi­ki dra­ma te­at­ry­nyň ýa­nyn­da ýer­leş­ýän teatr stu­di­ýa oku­wa gir­ýär. Teatr stu­di­ýa­da Ýag­şy, ha­ly­pa ar­tist­ler – Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tist­le­ri Aman Gur­ban­dur­dy­ýew, Nur­mu­ham­met Keşşi­kow da­gy­dan tä­lim al­ýar. Ol gün­de­lik ge­çil­ýän akt­ýor us­sat­ly­gy bo­ýun­ça sa­pak­lar­dan daş­a­ry, te­at­ryň sah­na­syn­da go­ýu­l ýan spek­takl­la­ryň köp­çü­lik sah­na­la­ry­na hem gat­na­şyp akt­ýor­çy­lyk sun­ga­ty­nyň in­çe til­sim­le­ri­ni öz­leş­di­rip baş­la­ýar. Teatr stu­di­ýa­nyň ikin­ji kur­sun­da Ýag­şy­nyň oka­ýan to­pa­ry “Ja­han” at­ly oý­ny, üçün­ji kur­sun­da-da “Zor aýak­dan dok­tor bo­lan” at­ly spek­tak­ly sah­na­laş­dyr­ýar­lar. Bu oýun­la­ryň iki­sin­de-de Ýag­şa baş keş­bi jan­lan­dyr­ma­gy tab­şyr­ýar­lar. Teatr stu­di­ýa­da Ýag­şy soň halk ar­tist­li­ge ýe­ti­şen Oraz­gül Ap­ba­so­wa şeý­le-de Şem­şat Ah­me­do­wa da­gy bi­len bir kurs­da oka­ýar. Teatr stu­di­ýa­ny ta­mam­lan­laryndan soň, olar Da­şo­guz­da­ky N. An­da­lyp adyn­da­ky döw­let saz­ly-dra­ma te­at­ry­na işe ibe­ril­ýär. Ýag­şy­my­rat Aky­ýe­we bu te­at­ryň sah­na­syn­da hem “Zor aýak­dan dok­tor bo­lan” at­ly spek­takl­da baş keş­bi ýe­ri­ne ýe­tir­mek mi­ýes­ser ed­ýär. Soň­ra kurs­daş­lar Ý.Aky­ýew, O.Ap­ba­so­wa, Ş.Ah­me­do­wa üçü­si Aş­ga­ba­da Mol­la­ne­pes te­at­ry­na ge­lip, bu ýer­de ar­tist bo­lup iş­läp baş­la­ýar­lar. Bu te­at­ryň sah­na­syn­da şol wagt­lar sah­na­laş­dy­ry­lan “Ge­lin gel­ýär” at­ly spek­takl­da ýaş hü­när­men hök­mün­de öý­len­ýän ýi­gi­diň keş­bi­ni jan­lan­dyr­mak Ýag­şy­my­ra­dyň pa­ýy­na düş­ýär. Spek­tak­lyň wa­ka­sy bir gün­de iki gel­in alyjy ot­ly­nyň bir kü­pe­si­ne düş­ýär. Ola­ryň bi­ri söz aý­dy­lyp, ga­lyň ge­çi­ri­lip al­nan, beý­le­ki­si bol­sa ha­la­şyp. Ana şol ha­la­şyp öý­le­nen ýi­gi­diň keş­bi­ni Ýag­şy­my­rat ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. Onuň öý­len­ýän gy­zy­nyň keş­bi­ni-de kurs­da­şy Oraz­gül Ap­ba­so­wa jan­lan­dyr­ýar. Iň so­ňun­da ot­ly Aş­ga­ba­da ge­le­nin­de, ge­lin­le­ri ça­ly­şyl­ýar we ba­şa­gaý­lyk baş­la­ýar. Şol spek­takl­dan soň Ýag­şy­my­rat Aky­ýew “O dün­ýä sy­ýa­hat”, “De­pe göz”, “Tu­ran­dot”, “Ge­lin­le­riň goz­ga­la­ňy”, “Gö­rog­ly”, “Ýar ga­ra göz­le­riň ben­di­wa­ny men” at­ly spek­takl­lar­da bir-bi­ri­ne düý­bün­den meň­ze­me­ýän keşp­le­ri us­sat­lar­ça jan­lan­dyr­ýar. Soň­ky ady tu­tu­lan spek­takl­da Ýag­şy aga kurs­da­şy Şem­şat Ah­me­do­wa bi­len är-aýa­lyň keş­bin­de çy­kyş ed­ýär. Bu spek­takl Baş dra­ma te­at­ry­nyň re­per­tua­ry­ny en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da be­ze­mek bi­len halk köp­çü­li­gi­niň söý­gü­li spek­tak­ly­na öw­rül­ýär.
Ýag­şy öz kä­ri­ni söý­şi ýa­ly, ça­ga­la­ry­ny hem oňat gö­rer­di. Ol iş­den öýe giç ge­ler­di, kä gün re­pe­tis­si­ýa, kä gün bol­sa spek­takl. Ag­şam­ky oýun hem bi­l­şi­ňiz ýa­ly, giç gu­tar­ýar­dy. Bir gün iş­den ge­le­nin­de, öý­de ýe­ke özüm bo­lam­soň ga­py­ny aç­man­kam, kim­siň di­ýip ses­len­dim. Aň­ry­dan “Ne­sip et­se äriň­di­rin” di­ýen jüm­le eşi­dil­di, ol Ýag­şy­dy. Men oňa ýu­waş­rak gür­le, bir­den goň­şu­lar eşit­se, go­wy däl diý­sem, eşit­se­ler eşi­di­ber­sin­ler, men bu sö­zi öz maş­ga­la­ma, sa­ňa diý­ýän – di­ýer­di. Ol wagt­lar ça­ga­la­ram ki­çi­räk bo­lan­soň ir uk­lar­dy­lar. Ol şon­da-da, ola­ryň ýa­tyş­la­ry­ny syn­lap gu­wa­nar­dy. Ol öýe ge­len­den so­ňam, ag­şam­lyk na­har edi­nen­den soň, ýe­ne-de tür­gen­le­şik ge­çip, söz­le­ri­ni öw­ran-öw­ran gaý­ta­lar­dy. Partn­ýo­ry­na de­rek bol­sa, ma­ňa teks­ti­ni oka­dýar­dy. Ol tüýs işi­ne-de, maş­ga­la­sy­na-da ra­kyp­ly adam­dy. Bir gü­nem da­şa­ry­myz­da­ky tap­ça­nyň üs­tün­de Ýag­şy bi­len gü­nor­ta ça­ýy­ny içip otyr­dyk. Bir­den bi­ri­niň Şem­şat gel­ne­je di­ýen ça­gy­ryş se­si bir­nä­çe ge­zek eşi­dil­di. Men tö­we­re­gi­me ga­ran­jak­la­dym, gör­sem to­par gyz-ge­lin, ma­ňa ýüz­len­ýän eken­ler. Men ör–gök­den ge­lip, Ýag­şynyň ýü­zü­ne se­ret­dim. Ol der­rew dü­şü­nip­dir. Bu­lar sa­ňa men spek­takl­da­ky aýa­lym Şem­şat­dyr öýd­ýär­ler diý­di. Şon­dan soň men ola­ryň ha­ba­ry­ny al­dym. Gö­rüp otur­sam olar Ýag­şy­ny “Ýar ga­ra göz­le­riň ben­di­wa­ny men” at­ly spek­takl­da gö­rüp, me­ni Şem­şat­dyr öý­düp­dir­ler. Soň­ra olar men­den ada­my­ňyz bi­len di­dar­la­şyp bol­maz­my­ka di­ýip ha­ýyş et­di­ler. Ýag­şy bi­len bo­lan gür­rüň­deş­lik­den soň, ýaň­ky­lar gy­zyl-gyr­lan bo­lup git­di­ler di­ýip, Ýag­şy aganyň ýan­ýol­da­şy Oraz­gül gel­ne­je tol­gu­na-tol­gu­na adamsy bi­len ge­çen gün­le­rini ýat­la­dy.
Ýag­şy­my­rat aga­nyň guý­ma­gur­sak ze­hin, wä­şi adam bo­lan­dy­gy ba­ra­da, kurs­da­şy hem kär­de­şi Oraz­gül Ap­ba­so­wa hem şeý­le diý­ýär:
— Ýag­şy bi­len partn­ýor bo­lup çy­kyş et­mek örän ýe­ňil­di. Se­bä­bi sah­na­da bir gi­den mä­re­kä­niň öňün­de, bir­den tol­gu­nyp, diý­me­li sö­zi da­gy ýa­dyň­dan çy­ka­raý­saň, ol to­ma­şa­çy­la­ra bil­dir­män, sa­ňa ýat­la­dar goý­be­rer we­lin, hem­me aýt­ma­ly söz­le­riň ge­lip baş­lar. Se­bä­bi Ýag­şy haý­sy spek­takl bol­sun, ta­pa­wu­dy ýok, şol pýes­sa­nyň hem­me söz­le­ri­ni, ýag­ny, hem­me ar­tist­le­riň diý­me­li söz­le­ri­ni öw­re­nip aňy­na sal­ma­gy ba­şar­ýar­dy. Ol şo­nuň ýa­ly-da de­giş­mä-­de dü­şü­ner­di, ga­ty gör­mez­di. Ine, şo­nuň ýa­ly ze­hi­ni güýç­lü­di, guý­ma­gur­sak­dy. Onuň adam­kär­çi­li­gi ýum­şak­dy, hiç wagt ga­ha­ry­nyň ge­le­ni­ni gör­mer­siň. Gaý­tam ter­si­ne, bir şor­ta sö­zü­ni atar goý­be­rer we­lin, on­soň er­niň bir ýe­re gel­män gü­ler­siň.

Ha­wa, Ýag­şy­my­rat Aky­ýew di­ňe bir teatr sun­ga­ty­na go­şant goş­man, eý­sem, ki­no sun­ga­ty­na hem go­şant go­şan ar­tist­di. Mu­ňa my­sal edip, onuň “Ça­ga­ly öý ba­zar”, “Ýi­git my­da­ma ýi­git­dir”, “Ten­tek” at­ly çe­per film­ler­de jan­lan­dy­ran keşp­le­ri­ni ýat­lap geç­mek hem ýe­ter­lik­dir. Ha­ly­pa ar­tist Ýag­şy­my­rat Aky­ýe­we mil­li teatr we ki­no sun­ga­ty­ny ös­dür­mä­ge go­şan saldamly go­şandy göz öňün­de tu­tulyp, 2003-nji ýyl­da Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti, 2007-nji ýyl­da-da Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­ýar.
Ýe­ri ge­len­de, Ýag­şy aga­nyň maş­ga­la­sy Oraz­gül gel­ne­je­mi­ziň hem “Ba­har” ti­kin fab­ri­gin­de ti­kin­çi bo­lup zäh­met çe­kip, hä­zir­ki wagt­da hor­mat­ly dynç alyş­da ýö­ren­li­gi­ni-de aýt­ma­gy­myz ge­rek. Ýag­şy­my­rat aga­nyň iki og­ly, bir gy­zy, on bir ag­ty­gy, iki sa­ny çow­lu­gy bag­ty­ýar dur­muş­da ýa­şap ýör­ler. Ýag­şy­my­rat aga­nyň gyz ag­ty­gy Şi­rin Ýa­zy­ýe­wa­nyň ba­ba­sy­nyň kes­bi-kä­ri­ni ýö­re­dip gelýändi­gi­ni hem aýt­ma­gy­myz ge­rek. Ol ýur­du­my­zyň Baş dra­ma te­at­ry­nyň re­per­tua­ry­ny be­zäp gel­ýän “Ro­me­o we Žulýet­ta” at­ly spek­takl­da Žulý­et­ta­nyň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ýar. Şi­ri­niň il­kin­ji keş­bi bol­sa, ça­ga­lar üçin ni­ýet­le­nen er­te­ki spek­takl bo­lan “Ene­miň ow­la­jy­gy” at­ly oýun­da­ky ow­la­jy­gyň keş­bi­dir. Ha­çan-da, 2010-njy ýy­lyň few­ral aýy­nyň 25-i gü­ni Baş dra­ma te­at­ry­nyň sah­na­syn­da “Ro­meo we Žul­ýet­ta” spek­tak­ly­nyň prem­ýe­ra­sy­nyň halk köp­çü­li­gi­ne gör­ke­zil­jek ma­ha­ly hem te­at­ra Ýag­şy­my­rat Aky­ýe­wiň dün­ýä­den öten­li­gi ba­ra­da­ky ajy ha­bar ge­lip go­wuş­ýar. Em­ma ony ag­ty­gy Şi­ri­ne duý­dur­ma­ýar­lar. Spek­takl ta­mam­la­nan­dan soň aýd­ýar­lar.
Köp­le­riň ha­ly­pa­sy Ýag­şy­my­rat aga tä öm­rü­niň ahy­ry­na çen­li hal­ka, me­de­ni­ýe­te hyz­mat edip, gül­ki paý­lap gel­di. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ýag­şy­my­rat Aky­ýe­wi muş­dak­la­ry we kär­deş­le­ri hiç ha­çan unut­maz­lar. Çün­ki ýag­şy adam ýat­dan çyk­ma­ýar. Se­bä­bi onuň ady hem Ýag­şy­dy, özem.
Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
Oguz­han adyn­da­ky “Türk­men­film” bir­le­şi­gi­niň hü­när­me­ni.