Bi­ziň ýur­du­myz Ha­zar se­bi­ti­niň we Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ener­ge­ti­ka ba­za­ryn­da öň­de­ba­ry­jy­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­gyç­la­ry bi­len, ýur­du­my­zyň ne­bit-gaz se­na­ga­ty bir­syh­ly ösü­şe eýe bol­ýar. Tä­ze önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry gu­rul­ýar. Şo­nuň bi­len bir­lik­de, ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ni dün­ýä ba­za­ry­na eks­port et­me­giň müm­kin­çi­lik­le­ri art­ýar. Türk­me­nis­tan ener­ge­ti­ka ul­ga­myn­da dä­be öw­rü­len stra­te­gik hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­ny pug­ta­lan­dyr­ýar.
Ge­çen ýyl Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň tas­la­ma­sy­nyň gurluşygynyň baş­lan­ma­gy hem-de «Gün­do­gar-Gün­ba­tar» gaz ge­çi­ri­ji­si­niň işe gi­ri­zil­me­gi bu ugur­da uly äh­mi­ýet­li wa­ka­la­ryň bi­ri bol­dy. Ge­çen ýy­lyň 13-nji de­kab­ryn­da gu­rul­ma­gy­na ba­dal­ga ber­len TOPH trans­kon­ti­nen­tal ener­ge­ti­ka ge­çi­ri­ji­si se­bit möç­be­rin­de äh­mi­ýet­li wa­ka öw­rül­di. TOPH tas­la­ma­sy dört döw­le­tiň ara­syn­da bag­la­şy­lan hö­kü­me­ta­ra yla­la­şyk­la­ry esa­syn­da amala aşy­ryl­ýar. Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň uzyn­ly­gy tak­my­nan 1814 ki­lo­met­re ba­ra­bar bo­lup, bi­ziň ýur­du­my­zyň çäk­le­rin­de 214 ki­lo­metr tur­ba ge­çi­ri­ji­le­ri çe­ki­ler. Gaz ge­çi­ri­ji­si Ow­ga­nys­ta­nyň Hy­rat we Kan­da­gar şä­her­le­ri­niň, Pa­kis­ta­nyň Kwet­ta we Mul­tan şä­her­le­ri­niň üs­tün­den ge­çip, Hin­dis­ta­nyň Fa­zil­ka ilat­ly ýe­ri­ne ba­ryp ýe­ter. Hä­zir­ki dö­wür­de “Türk­men­gaz” we “Türk­men­ne­bit­gaz­gur­lu­şyk” döw­let kon­serni “Gal­ky­nyş” gaz kä­nin­den Ow­ga­nys­ta­nyň ser­he­di­ne çen­li bo­lan ara­lyk­da umu­my uzyn­ly­gy 214 ki­lo­metr gaz ge­çi­ri­ji­niň türk­men bö­le­gi­niň gur­lu­şy­gy­ny alyp bar­ýar­lar.
Bu hal­ka­ra gaz ge­çi­ri­ji­niň ma­li­ýe­leş­di­ril­me­gi hem-de ula­nyl­ma­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly iş­le­re «Türk­men­gaz» döw­let kon­ser­ni ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. Te­bi­gy ga­zy çy­kar­mak we sarp edi­jä ug­rat­mak, tur­ba ge­çi­ri­ji­le­ri gur­mak bo­ýun­ça 50 ýyl­dan gow­rak tej­ri­be­si bo­lan bu kon­sern «TA­PI Pi­pe­li­ne Com­pa­ny Li­mi­ted» paý­dar­lar kom­pa­ni­ýa­sy­na bi­ra­gyz­dan ýol­baş­çy saý­lan­dy. TOPH-nyň ýol­baş­çy ko­mi­te­ti­niň 24-nji mej­li­sin­de «TA­PI Pi­pe­li­ne Com­pa­ny Li­mi­ted» kon­sor­siu­my­nyň ag­za­la­ry ta­ra­pyn­dan Ma­ýa go­ýum yla­la­şy­gy­na gol çe­ki­lip­di.
3-nji iýun­da Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň mej­li­sin­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ow­ga­nys­ta­nyň hem-de Pa­kis­ta­nyň çäk­le­rin­de Türk­me­nis­tan- Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­nyň bi­rin­ji tap­gy­ry­ny ma­li­ýe­leş­dir­mek üçin 45 mil­li­on­dan gow­rak dol­lar bö­lüp ber­mek ha­kyn­da Ka­ra­ra gol çek­di. Şeý­le­lik­de, “Türk­men­gaz” döw­let kon­ser­ni bi­len Hin­dis­ta­nyň “Ga­il (In­dia) Li­mi­ted”, Pa­kis­ta­nyň “In­ter sta­te gas sys­tems (Private) Li­mi­ted”, Ow­ga­nys­ta­nyň “Afg­han Gas En­terp­ri­se”, “TA­PI Pi­pe­li­ne Com­pa­ny Li­mi­ted” kom­pa­ni­ýa­la­ryň we “Gal­ky­nysh Pi­pe­li­ne Com­pa­ny” ýa­pyk paý­dar­lar jem­gy­ýet­le­ri­niň ara­syn­da bag­la­şy­lan ma­ýa go­ýum yla­la­şy­gy­na la­ýyk­lyk­da, tur­ba ge­çi­ri­ji­niň gur­lu­şy­gy­na gö­nük­di­ri­len il­kin­ji de­giş­li ma­ýa go­ýum se­riş­de­si­ni goý­ber­mek ha­kyn­da çöz­güt ka­bul edil­di. Ow­ga­nys­ta­nyň we Pa­kis­ta­nyň çä­gin­de iş­le­jek pot­rat­çy hal­ka­ra bäs­le­şi­gi­niň jem­le­ri bo­ýun­ça se­çi­lip al­nar.
Gaz ge­çi­ri­ji­niň ýyl­lyk kuw­wa­ty 33 mil­liard kub met­re ba­ra­bar bo­lar. Onuň ug­run­da de­giş­li dü­züm­le­riň gur­lu­şy­gy hem al­nyp ba­ryl­ýar. Ýe­rüs­ti dü­züm­le­ri hem ha­sa­ba al­mak bi­len, ony 2019-njy ýy­lyň de­kabr aýyn­da ulan­ma­ga tab­şyr­mak göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu döw­le­ta­ra gaz ge­çi­ri­ji­si­niň türk­men bö­le­gin­de «Türk­men­ne­bit­gaz­gur­lu­şyk» döw­let kon­ser­ni­niň hü­när­men­le­ri hä­zir­ki wagt­da 1420 mil­li­metr giň­lik­dä­ki tur­ba­la­ry goý­mak we keb­şir­le­mek iş­le­ri­ni alyp bar­ýar­lar.
Türk­men ga­zy Hin­dis­tan­da we Pa­kis­tan­da «ma­wy ýan­gy­ja» ösen is­le­gi ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga ýar­dam eder. Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan-Pa­kis­tan-Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň tas­la­ma­sy amala aşy­ry­lan­dan soň­ra, Hin­dis­tan il­kin­ji trans­mil­li gaz ge­çi­ri­ji­si­ne eýe bo­lar. Hä­zir­ki wagt­da bu ýurt ga­zy su­wuk­lan­dy­ry­lan gör­nüş­de sa­tyn alyp, ony tan­ker­ler ar­ka­ly da­şa­ýar. Bi­ler­men­ler bu ýurt­lar­da ga­za bo­lan is­le­giň 2030-njy ýy­la çen­li iki es­se art­ma­gy­nyň müm­kin­di­gi­ni aýd­ýar­lar. Üs­ta­şyr ge­çel­ge Ow­ga­nys­tan­da­ky ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ne bo­lan ýet­mez­çi­li­gi pe­sel­der. Bang­la­deş döw­le­ti hem bu tas­la­ma gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär. Türk­me­nis­tan-Ow­ga­nys­tan- Pa­kis­tan-Hin­dis­tan ma­gist­ral gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­ny we ula­ny­ly­şy­ny üp­jün ed­ýän “TA­PI Pi­pe­li­ne Com­pa­ny Li­mi­ted” kom­pa­ni­ýa­sy uly iş­le­ri, şol san­da Du­baý­da­ky baş eda­ra­syn­da tas­la­ma gat­naş­ma­ga äh­li gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýän kom­pa­ni­ýa­lar we ma­li­ýe ins­ti­tut­la­ry bi­len gep­le­şik­le­ri alyp bar­ýar.
TOPH gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­ny ma­li­ýe­leş­dir­mä­ge gat­naş­ma­ga me­ýil­le­ri ba­ra­da Azi­ýa ösüş ban­ky­nyň, Ýew­ro­pa abat­la­ýyş we ösüş ban­ky­nyň, Ys­lam ösüş ban­ky­nyň, Sa­ud ösüş gaz­na­sy­nyň hem-de Ýa­po­ni­ýa­nyň Hö­kü­me­ti­niň we­kil­le­ri be­ýan et­di­ler. “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da 20-21-nji maý­da ge­çi­ri­len Türk­me­nis­ta­nyň VII Hal­ka­ra gaz kong­re­si­niň çäk­le­rin­de bu gaz ge­çi­ri­ji­niň gur­lu­şy­gy­nyň tas­la­ma­sy­ny ma­li­ýe­leş­dir­me­giň hem-de oňa ma­ýa go­ýum­la­ry çek­me­giň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ara alyp mas­la­hat­laş­ma­ga ba­gyş­la­ny­lan “te­ge­lek stol” ge­çi­ril­di. Da­şa­ry ýurt­ly ma­ýa­dar­la­ryň gat­naş­ma­gy­nyň üç esa­sy ugur­la­ry­na – tas­la­ma­ny tur­ba önüm­le­ri we gaz en­jam­la­ry bi­len üp­jün et­me­gi göz öňün­de tut­ýan söw­da ug­ry bo­ýun­ça; ma­li­ýe­leş­dir­mek ug­ry bo­ýun­ça— karz se­riş­de­le­ri­ni ber­mek; gel­jek­de ma­ýa­dar­la­ryň Türk­me­nis­ta­nyň gu­ry ýer­dä­ki “Gal­ky­nyş” örän iri gaz kä­ni­ni öz­leş­dir­mä­ge go­şu­lyş­ma­gy hem-de “TA­PI” kon­sor­siu­my­na gat­naş­ma­gy bi­len, ma­ýa go­ýum ug­ry bo­ýun­ça me­se­le­le­re ga­ral­dy.
Se­bit­de dur­nuk­ly ösü­şi üp­jün et­mä­ge gö­nük­di­ri­len TOPH tas­la­ma­sy­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi halk­lar üçin, gel­jek­ki ne­sil­ler üçin äh­mi­ýet­li iş bo­lup dur­ýar. Tä­ze gaz ma­gist­ra­ly­nyň gu­rul­ma­gy bilen goş­ma­ça 12 müň iş orun­la­ry dö­rär. Bu bol­sa ila­tyň ýa­şa­ýyş de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga oňyn şert dö­re­der.

Ah­met BA­BA­ÝEW,
Türk­men döw­let bi­na­gär­lik-gur­lu­şyk
ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

ЭТО МОЖЕТ БЫТЬ ИНТЕРЕСНОЕЩЕ ОТ АВТОРА