Nesihatly hekaýalar (Jelaleddin Rumy)

Aý­ra­lyk
Mej­nun Leý­li­den aý­ra­ly­gy se­bäp­li syr­kaw­la­ýar, luk­man ondan gan almaly di­ýen ka­ra­ra gel­ýär. Ha­çan-da, lukman onuň eli­ne işi­len bo­gu­luk go­ýup, da­ma­ry­na iň­ňe dürt­jek bo­lan­da, Mej­nun onuň hyz­ma­tyn­dan ýüz öw­ürýär.
Luk­man ju­da ge­ňir­ge­nip, şeý­le di­ýen:
– Sen çöl­de ge­zip ýör­käň ýol­bars­dan, beý­le­ki ýyr­ty­jy­lar­dan he­der et­me­diň, in­di gel-gel iň­ňe­den gork­ýaňmy?
– Agy­ry ma­ňa gor­ku­ly däl! Men is­len­dik yza döz gelip bil­jek, ýö­ne me­niň bü­tin dur­kum Leý­lä bolan söý­gi bi­len püre-pür dol­du­ry­lan. Hä­zir men Leý­li­den uzak­da, iki­mi­zem aý­ra­lyk­dan ejir çek­se­gem, bi­ziň ara­myz­da barybir hiç hi­li çäk ýok. Sen me­niň da­ma­ry­my de­şeniň­de, mäh­ri­ba­ny­my ýa­ra­lar­syň öý­düp gork­ýa­ryn, çün­ki biz aý­ra­ bol­sa­gam, ru­hu­myz bir­dir – di­ýip, jo­gap be­rýär.

Mej­nun we it
Bir ge­zek Mej­nu­nyň bir ite mä­hir bi­len ideg ed­ýän­di­gi­ni gö­rüp­dir­ler. Ol iti sy­pa­lap­dyr, oňa dür­li nyg­mat­lar be­rip, gül su­wy bi­len ýu­wup­dyr. Bu ýag­da­ýy syn­lap ýö­ren­le­riň bi­ri Mej­nu­na şeý­le di­ýýär:
– Seň bol­şuň nä­hi­li? Eý­sem, Hu­da­ýyň ýa­ra­dan ben­de­si­niň ygyp ýö­ren ha­pa itiň öňün­de pe­sel­me­gi bol­ýan zat­my­dyr?
Ol şeýle diýip, ýene-de äh­li it to­hu­my­na nä­let okap­dyr. Mej­nun onuň sö­zü­ni ahy­ry­na çen­li diň­läp:
– Gadyrdan eger-de, sen dün­ýä me­niň gö­züm bi­len se­re­dip gör­se­diň, me­niň Leý­li­miň kö­çe­sin­de ýa­şa­ýan bu ite baş­ga­ça göz bi­len ga­rar­dyň. Şon­da ma­ňa onuň ýa­şa­ýan ýe­ri­niň to­za­ny­nyň hem dün­ýä­niň bar za­dyn­dan ar­zy­ly­dy­gy­na dü­şü­ner­diň, men bu itiň pen­je­si­ndäki şol ça­ňy öp­mä­ge ta­ýyn – di­ýip, hor­mat bi­len jo­gap be­rip­dir.

TÜÇJAR we Leý­li
Tüçjar baýa bir gy­zy gör­ke­zip, onuň Leý­li­di­gi­ni aý­dan­la­ryn­da, ol şeý­le di­ýip­dir:
– Aý, ýog-a, sen şol di­ýil­ýän Leý­li­mi, eý­sem, bet­bagt Kaý­sy nä­me aky­lyn­dan azaş­dyr­dyka? Men-ä sen­de hiç hi­li üýt­ge­şik gö­zel­lik gö­re­mok!
Ju­wan gyz oňa ga­rap şeý­le di­ýýär:
– Me­niň gö­zel­li­gi­mi gör­mek üçin sen di­ňe Mej­nun bol­ma­ly. Sen ma­ňa onuň gö­zi bi­len se­ret­me­li, ma­ňa o dün­ýä, bu dün­ýä we­pa­ly bol­ma­ly. Me­niň bir ba­ky­şym­dan ser­hoş bol­ma­ly, şirin ser­hoş­luk­dan aý­ňal­mak is­le­me­li däl. Şeý­le tel­be­lik si­ziň gö­zü­ňi­zi aç­ýar, ha­ky­ky gö­zel­li­gi do­lu­ly­gy bi­len gör­mä­ge si­ze müm­kin­çi­lik be­rýär. Eger-de, se­niň bar gaý­gy-ala­daň özü­ňe gel­jek peý­da­nyň ýa-da zy­ýa­nyň da­şyn­dan aý­la­nyp du­ran bol­sa, on­da sa­ňa neb­sim agyr­ýar. Çün­ki sen ha­ky­ky bag­tyň nä­me­di­gi­ne akyl ýe­ti­rip bi­le­ňok. Sen dur­mu­şyň di­ňe sa­ýa­sy­ny gör­ýär­siň!
Şeý­le­lik­de, biz kä­wagt­lar öm­rü­mi­zi di­ňe sa­ýa­la­ryň we ala­mat­la­ryň yzyn­da ge­çi­rip, Ha­ky­ka­ty we Gö­zel­li­gi gör­me­ýä­ris.

Gämidäki jedel
Gä­mi­le­riň bi­ri­ne ýo­lag­çy hök­mün­de dil­çi aly­mam mün­ýär. Alym he­niz gä­mä münüp-münmänkä, ka­pi­tan­dan dil bi­li­min­den ba­şy­nyň çy­kyp-çyk­ma­ýan­ly­gy­ny so­raýar.
– Dil bi­li­mi ba­ra­da­ky ki­tap­la­ry oka­ma­dym, bu yl­myň syr­la­ryn­dan hem ba­şym çy­ka­nok – di­ýip ka­pi­tan jo­gap be­rýär.
– Go­wy däl – di­ýip, alym aý­dýar.
– Siz öm­rü­ňi­ziň deň ýa­ry­ny boş ge­çir­dim di­ýip, ha­sap edä­ýiň.
Gä­mi ýü­zü­şi­ni do­wam et­dir­ýär, bir­de­nem apy-tu­pa­na se­ze­war bol­ýar.
– Gör­ýän we­lin, gä­mi­mi­ziň öm­ri pa­ýaw­la­dy – di­ýip ka­pi­tan ja­ny­gyp­dyr.
– Eý­sem, siz ýüz­me­gi öw­renipdiňizmi, eý paý­has­ly adam?
– Hiç ha­çan. Çün­ki bu hü­när ma­ňa la­ýyk däl – di­ýip, alym jo­gap be­rip­dir.
– On­da sen öm­rüň ýa­ry­ny däl-de, ba­ry­ny boş ge­çir­dim di­ýip ha­sap edäý – di­ýip, ka­pi­tan sö­zü­ni jem­läp­dir.

Gur­ba­ga we syçan
Bir ýo­la gur­ba­ga­nyň öz ýa­şa­ýan kölüniň ke­na­ryn­da ge­zim edip ýö­ren syçana gö­zi düş­ýär. Syçan hem gur­ba­ga se­re­dýär. Şeý­le­lik­de, olar bir-bi­ri­ni go­wy gö­rüp dost bolýarlar. Ýö­ne ola­ryň bi­ri gu­ry ýer­de ýa­şap­dyr, beý­le­ki­sem suw­da. Olar wagt­la­ry­ny köp­lenç bi­le­lik­de ge­çi­rip­dir­ler: syçan ke­nar­da otu­ryp, ony çagyrypdyr, gur­ba­ga hem oňa ta­rap ýü­züp ba­ryp, be­gen­ji­ne war­kyl­dap­dyr. Em­ma bu dostlukdan syçanyň göw­ni suw iç­män­dir. Ol he­mi­şe gur­ba­ga bi­len bi­le bol­mak, onuň nä­me bilen meşgul bolýandygyny bil­mek is­läp­dir. Çün­ki syçan ke­na­ra ge­lip, ony ça­gy­ran­da, gur­ba­ga şol wagt kölüň uzak ýe­rin­de bo­la­ny üçin, onuň sesini eşit­män­dir. Syçan ony göz­le­mek üçin su­wa gi­rip, ýüzüp bilmändir. Şo­nuň üçin ol bir ge­zek şeý­le tek­lip edip­dir:
– Gel, uzyn ýüp ta­pa­ly-da, ony bir-bi­ri­mi­ziň aýa­gy­my­za da­ňa­ly. Şeýt­sek, biz is­len­dik wagt bir-bi­ri­miz­den ha­bar­ly bo­larys.
Bu pikir gur­ba­ga­ny üşer­dip­dir. Ol mu­nuň go­wu­lyk bi­len gu­tar­ma­ja­gy­ny sy­zyp­dyr, ýö­ne olar yla­la­şyp­dyr­lar. Baş­da äh­li zat ug­ru­na bo­lup­dyr, olar he­mi­şe öz­le­ri­ni bi­le du­ýup­dyr­lar. Ýö­ne bir ge­zek depesinden uçup barýan alaja garga ola­ryň bar ra­hat­ly­gy­ny bo­zup­dyr. Ol kölüň gy­ra­syn­da­ky syçany gö­rüp, di­ka­şak­ly­gy­na gaý­dyp, ony pen­je­si­ne gar­bap alyp, ýo­ka­ry gö­te­ri­lip­dir. Syçan bi­len bir­lik­de, oňa da­ň­lan gur­ba­ga-da as­ma­na gö­te­ri­lip­dir. Bu ah­wa­la­ty syn­lan halaýyk, ­guş­la­ram gur­ba­ga aw­lap baş­lan­dyr öý­düp, geň ga­lyp­dyr­. Dik as­ma­na ga­lan gurbaga pikirlenmän, özü­ni syçana bag­la­ma­ga ra­zy­lyk be­ren­li­gi üçin ju­da pe­ri­şan bo­lup­dyr.
Bu hekaýatda özüňe mynasyp dost gözlemelidigi öňe sürülýär.

Go­ýun, öküz we düýe
Go­ýun, öküz we düýe ýol­da bar­ýar­ka­lar, bir des­se be­de ta­pyp­dyr­lar-da, ony nä­dip paý­laş­ma­ly­dy­gy ba­ra­da pi­ki­re çü­müp­dir­ler. Go­ýun bu me­se­le­de öz tek­li­bi­ni hö­dür­läp­dir:
– Eger-de biz bu be­dä­ni üçe böl­sek, hiç kim doý­maz. Şo­ňa gö­rä, ge­liň, ony kim ge­lip çy­ky­şyna görä, ýaşy uly bol­sa, şo­ňa be­re­liň! Çün­ki ata-ba­ba­la­ry­myzam ulu­la­ry sy­la­ma­ly­dy­gy­ny aý­dyp­dyr­lar ahy­ryn. Şo­nuň üçin, ge­liň, her bi­ri­mi­z ge­lip çy­ky­şy­my­za görä, ýaşymyzy ýa­dy­my­za sa­la­lyň, ki­miň kö­kü­niň ga­dy­my­ýe­te uza­ýan­dy­gy­ny anyk­la­lyň!
Hiç kim nä­ra­zy­ly­gy­ny bil­dir­män­li­gi üçin go­ýun gür­rü­ňi­ni do­wam et­di­rip­dir:
– Me­niň ge­lip çy­ky­şy­myň has ga­dy­my­dy­gy­ny yk­rar ediň. Çün­ki siz me­niň ata-ba­ba­la­ry­myň Hu­da­ýyň Yb­ra­ýym py­gam­be­re Ys­ma­ýy­la de­rek gur­ban et­mä­ge ug­ra­dan goçunyň nes­lin­den­di­gin­den ha­ba­ry­ňyz bar­dyr.
– Ýok, ge­lip çy­ky­şym bo­ýun­ça men has uly – di­ýip, öküz aýdypdyr.
– Men Adam a­ta­nyň hut özü­niň bo­ýun­ty­ryk geý­di­rip, ýer süren ökü­zi­niň nes­li – di­ýip, ol ses­le­nip­dir.
Go­ýun bi­len ökü­ziň je­de­li­niň gy­zyp baş­lan wag­ty dü­ýe da­wa­ly be­dä­ni alyp, ony ar­ka­ýyn gä­wü­şe­mä­ge baş­lap­dyr he­mem özü­niň ol iki­sin­de­nem ýaşynyň has uludygy ba­ra­da oýa ba­typ­dyr. “Äh­li za­dy ýyl­lar däl-de, güýç we göwre çöz­ýär ahy­ryn” di­ýip, be­dä­ni iýip bo­lan­dan soň­ra, ol öz ýa­nyn­dan mag­ta­nyp­dyr.

Daý­han we ýol­bars
Bir daý­han özü­niň äh­li iş­le­ri­ni ta­mam­lap, ökü­zi­ni ýatagyna sa­lyp, gulp­lap go­ýup­dyr. Gi­je oba ýol­bars ge­lip, ýatagyň içi­ne bö­küp, ökü­zi iýip­dir. Ol gärk-gä­bä doý­up, soňam ökü­ziň ýa­tan ýe­rin­de ymyz­ga­nyp­dyr. Daý­han gi­jä­niň gyl­la ýa­ryn­da bir zat ýa­dy­na dü­şen ýa­ly, ýe­rin­den laň­ňa ga­lyp­dyr-da, ho­ja­ly­gyn­da­ky äh­li zat­la­ryň ýer­be-ýer­di­gi­ni anyk­la­mak üçin ýataga gir­ýär.
Ol ga­raň­ky­lyk­da ýol­bar­sy ökü­zi­dir öý­düp, onuň ýa­gyr­ny­sy­ny sy­pa­la­ma­ga dur­ýar. Ýol­bars daýhany ynan­dyr­ma­ly di­ýen ka­ra­ra gel­ýär-de, üm­süm ýa­typ, öz ýa­nyn­dan şeý­le di­ýipdir: “Eý, go­ja, şü­kür et, bu ýer ga­raň­ky, ýog­sam, seniň, gor­ku­dan ýa­ňa zäh­räň ýa­ry­lar­dy!”.

Terjime eden
Ýegenmämmet Taýlyýew.
“Zaman-Türkmenistan”.