Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň 10-njy no­ýabr­da ge­çi­ri­len mej­li­sin­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz yl­my eýe­çi­li­giň mil­li ul­ga­my­nyň eme­le gel­me­gi­ni hem-de onuň hal­ka­ra de­re­je­si­ne çy­ka­ryl­ma­gy­ny şert­len­dir­ýän “Oý­lap ta­pyş­la­ryň hu­kuk go­ra­gy ha­kyn­da” we “Se­na­gat nus­ga­la­ry­nyň hu­kuk go­ra­gy ha­kyn­da” Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nun­la­ry­na gol çek­di. Mil­li Li­de­ri­miz yl­ma we ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­la­ra aý­ra­tyn or­nuň de­giş­li­di­gi­ni bel­läp, tä­ze­çil yl­my ga­za­nan­la­ryň ös­dü­ril­me­gi, onuň yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dür­li pu­dak­la­ry­na giň­den or­naş­dy­ryl­ma­gy, ýo­ka­ry hü­när­li yl­my iş­gär­le­riň taý­ýar­ly­gy, öň­de­ba­ry­jy in­že­ner­çi­lik-teh­ni­ki iş­läp taý­ýar­la­ma­la­ryň, yl­my açyş­la­ryň we tä­ze­çil usul­la­ryň hu­kuk go­ra­gy­nyň üp­jün edil­me­gi­niň bu pu­da­gyň öňün­de dur­ýan esa­sy mak­sat­la­ryň bi­ri­di­gi­ni nyg­ta­dy.
Oý­lap ta­pyş­lar bi­len bag­la­ny­şyk­ly hu­kuk gat­na­şyk­la­ry­ny düz­gün­leş­dir­mek ösen ýurt­lar­da aw­tou­lag we se­na­gat önüm­çi­li­gi döw­rün­de ke­ma­la ge­len­di­gi ha­ky­kat­dyr. Ýö­ne bu ýag­daý se­na­gat önüm­çi­li­gi döw­rü­ne çen­li oý­lap ta­pyş­la­ryň bol­man­dy­gy­ny aň­lat­ma­ýar. Ol ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri do­wam edip, adam­zat ösü­şi­niň bü­tin ta­ry­hyn­da onuň hem­ra­sy bo­lup­dyr. My­sal üçin, suw sa­gat­la­ry, tak­my­nan, mi­la­dy­dan 600 ýyl ozal, gid­raw­lik çarh mi­la­dy­dan 100 ýyl öň, äý­nek­ler XIII asyr­da, mik­ros­kop XVI asy­ryň ahyr­la­ryn­da oý­la­nyp ta­pyl­ýar. Jem­gy­ýe­tiň ösü­şi­niň ka­pi­ta­lis­tik dö­wür­le­ri­ne çen­li, teh­ni­ki ösü­şiň ha­ýal dep­gin­le­ri ze­rar­ly teh­ni­ki tä­ze­lik­ler ýaý­rap ýe­tiş­män­dir.
Hu­kuk bo­ýun­ça rus hü­när­me­ni B. S. An­ti­mo­no­wyň bel­le­me­gi­ne gö­rä, “Bi­ziň oý­lap ta­pyş di­ýip at­lan­dyr­ýan yn­san zäh­me­ti­niň ru­hy önü­mi ýe­ter­lik de­re­je­de giň­den ula­nyş­da bol­man­dyr we önüm­çi­lik gat­na­şyk­la­ry­nyň gur­lu­şy­ny üýt­get­män­dir. Hut şo­nuň üçin hem gul eýe­çi­lik gur­lu­şy­na eýe bo­lan ýurt­la­ryň oý­lap ta­pyş­la­ry ula­nyp, ola­ry düz­gün­leş­dir­mä­ge bo­lan hö­wes­le­ri bol­man­dyr. Bu ýag­daý feo­da­lizm za­ma­nyn­da hem şeý­le bo­lup­dyr”.
Oý­lap ta­pyş­la­ra ba­gyş­la­nan il­kin­ji ka­nun­lar XV asy­ryň baş­la­ryn­da Ita­li­ýa­nyň Flo­ren­si­ýa we We­ne­si­ýa şä­her­le­rin­de peý­da bol­ýar. Ýö­ne oý­lap ta­pyş­la­ryň hu­kuk go­ra­gy ha­kyn­da iň­lis­le­riň mo­no­po­li­ýa­lar ba­ra­da­ky 1623-nji ýyl­da çy­ka­ran ka­nu­nyn­da hem ag­za­lyp ge­çil­ýär. Adat­ça, aw­tor­lar pa­tent hu­ku­gy ba­ra­da­ky ka­nun­la­ryň ta­ry­hyn­da 1623-nji ýy­ly aý­ra­tyn dö­wür hök­mün­de bel­läp geç­ýär­ler. Ýö­ne kä­bir alym­lar umu­my ka­nun­da oý­lap ta­pyş ba­ra­da­ky pa­ten­tiň il­kin­ji ge­zek ýat­la­ny­lyp ge­çil­me­gi­niň äh­mi­ýe­ti­niň ulu­dy­gy­ny, ýö­ne mu­nuň di­ňe bir daş­ky gör­nüş bo­lup, ösüş ýö­rel­ge­le­ri­ne hiç hi­li tä­si­ri­ni ýe­tir­män­di­gi­ni bel­läp geç­ýär­ler.
Ge­og­ra­fik, te­bi­gy açyş­lar we ki­tap çap et­me­giň ösü­şi ýa­ly XVII asy­ryň yl­my yn­ky­la­by teh­ni­ki oý­lap ta­pyş­la­ryň äh­mi­ýe­ti­ni has-da öz­ger­dip, onuň hu­kuk go­ra­gy­ny düz­gün­leş­dir­me­giň ze­rur­ly­gy­ny me­se-mä­lim or­ta çy­kar­ýar.
Şeý­le­lik­de, il­kin­ji yg­ty­bar­ly pa­tent ka­nun­la­ry 1790-njy ýyl­da ABŞ-da, 1791-nji ýyl­da Fran­si­ýa­da, 1812-nji ýyl­da Rus­si­ýa­da, 1820-nji ýyl­da Is­pa­ni­ýa­da, 1854-nji ýyl­da Bel­gi­ýa­da, 1859-njy ýyl­da Ita­li­ýa­da, 1877-nji ýyl­da Ger­ma­ni­ýa­da, 1894-nji ýyl­da Da­ni­ýa­da, 1897-nji ýyl­da Awst­ri­ýa­da we beý­le­ki ýurt­lar­da ka­bul edi­lip ug­ra­ýar. 1883-nji ýy­lyň 20-nji mar­tyn­da bol­sa, Pa­riž­de se­na­gat eýe­çi­li­gi­ni go­ra­mak bo­ýun­ça il­kin­ji hal­ka­ra yla­la­şy­gy­na gol çe­kil­ýär.
Soň­ky ýyl­lar­da önüm­çi­lik usul­la­ry­nyň kä­mil­leş­me­gi bi­len pa­tent ka­nun­la­ry hem dür­li öz­ge­riş­le­re se­ze­war bol­ýar. Pa­tent ka­nun­la­ry­nyň tä­ze­le­niş ýö­rel­ge­si­niň tä­ze tap­gy­ry Ikin­ji ja­han ur­şun­dan soň­ra bo­lup geç­ýär. Bu tä­ze­le­niş­de yl­my-teh­ni­ki ösü­şiň aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti bo­lup­dyr. Şol dö­wür­ler­de esa­sy ka­pi­ta­lis­tik ýurt­la­ryň kö­pü­sin­de tä­ze pa­tent ka­nun­la­ry ka­bul edil­ýär ýa-da ozal­ky he­re­ket ed­ýän ka­nun­la­ra düýp­li öz­ge­riş­lik­ler gi­ri­zil­ýär. Ne­ti­je­de, 1960-njy ýyl­lar­dan soň­ra Ni­der­land­lar­da, Skan­di­na­wi­ýa ýurt­la­ryn­da, Ger­ma­ni­ýa­da, Fran­si­ýa­da, Hin­dis­tan­da, Ýa­po­ni­ýa­da, Ang­li­ýa­da, ozal­ky SSSR-de we beý­le­ki kä­bir ýurt­lar­da tä­ze pa­tent ka­nu­nla­ry ka­bul edil­ýär. Şol dö­wür­de Ita­li­ýa­nyň, Ka­na­da­nyň, ABŞ-nyň pa­tent hu­kuk­la­ry­nyň ka­da-ka­nun­la­ry­na ep-es­li öz­ge­riş­lik gi­ri­zil­ýär.
Şeý­le­lik­de pa­tent ka­nun­la­ry­nyň üs­ti öz­bo­luş­ly tä­ze düz­gün­ler bi­len dol­du­ryl­ýar. Çün­ki hi­mi­ýa, elekt­ro­ni­ka, mik­ro­bio­lo­gi­ýa ýa­ly ugur­lar­da pa­tent­lik uky­by bo­lan oý­lap ta­pyş­la­ryň sa­ny has-da art­ýar. Ka­nun­la­ryň uni­fi­ka­si­ýa, ýag­ny, bir ul­ga­ma ge­ti­ril­me­gi bol­sa, se­na­gat taý­dan ösen ýurt­la­ryň pa­tent-hu­kuk ýag­da­ýy­na ep-es­li tä­si­ri­ni ýe­ti­rip, onuň baş­lan­gy­jy Ýew­ro­pa­nyň yk­dy­sa­dy bi­le­le­şi­gi­ni dö­ret­mek ba­ra­da­ky Rim şert­na­ma­syn­dan (1957) gaýd­ýar.
Öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ryň pa­tent ka­nun­la­ry­na tä­ze­den se­ret­mek we üýt­get­mek bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­ýil­le­ri he­niz hem do­wam ed­ýär. My­sal üçin, Fran­si­ýa­da 1992-nji ýyl­da in­tel­lek­tu­al eýe­çi­lik düz­gü­ni ha­kyn­da ka­nun ka­bul edi­lip, soň­ra re­je­le­n­ip, on­dan ozal­ky düz­gün­ler öz güý­jü­ni ýi­tir­ýär.
Şo­nuň ýa­ly hem, ABŞ-nyň 1952-nji ýyl­da­ky ka­nun­lar ýy­gyn­dy­sy­nyň “Pa­tent­ler” bö­lü­mi­niň, Ka­na­da­nyň 1935-nji ýyl­da­ky pa­tent ka­nu­ny­nyň, HHR-iň oý­lap ta­pyş­la­ry go­ra­ma­ga gö­nük­di­ri­len 1984-nji ýyl­da çy­ka­ran pa­tent ka­nu­ny­nyň, Ger­ma­ni­ýa­nyň 1981-nji ýyl­da­ky we Ýa­po­ni­ýa­nyň 1959-njy ýyl­da­ky pa­tent ka­nun­la­ry­nyň üs­ti ýa­kyn ýyl­lar­da tä­ze goş­ma­ça­lar we üýt­get­me­ler dol­du­ryl­ýar.
Şu gün­ki gün­de, dün­ýä­de se­na­gat eýe­çi­li­gi­niň ob­ýekt­le­ri­niň hu­kuk go­ra­gy bo­ýun­ça kä­mil tej­ri­be­ler top­la­nyp, dur­nuk­ly ýag­da­ýa eýe bo­lan ka­da­ly düz­gün­ler he­re­ke­te gi­ri­zil­ýär.

Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew,
“Za­man-Türk­me­nis­tan”.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА