Ber­ka­rar Türk­me­nis­tan döw­le­ti­mi­ziň dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ösen we güýç­li döw­le­te öw­rül­me­gi, yk­dy­sa­dy­ýet­de we jem­gy­ýet­de hil taý­dan has ýo­ka­ry öňe­gi­diş­lik­le­riň ga­za­nyl­ma­gy hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň ne­ti­je­li döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän­di­gi bi­len gös-gö­ni bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Ýur­du­myz­da ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti şert­le­rin­de ho­ja­ly­gyň äh­li pu­dak­la­ryn­da uly-uly öz­gert­me­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gy dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şiň düýp­li çalt­lan­dy­ryl­ma­gy­na kuw­wat­ly iter­gi ber­di. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň pa­ra­sat­ly ýol­baş­çy­ly­gyn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän giň ge­rim­li iş­le­riň ne­ti­je­sin­de, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry bi­len bir ha­tar­da, işe­wür­li­ge we te­le­ke­çi­li­gi ös­dür­mä­ge giň ýol açyl­dy.
Gör­şü­miz ýa­ly, ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de önüm­çi­lik kär­ha­na­la­ry­nyň we fir­ma­la­ryň üs­tün­li­gi sarp edi­ji­le­riň is­leg bil­dir­ýän önüm­le­ri­ni ön­dür­mek ar­ka­ly ola­ryň is­le­gleri­niň ka­na­gat­lan­dy­ry­ly­şy­na, şeý­le hem hyz­mat­la­ryň hö­dür­len­me­gi­ne bag­ly­dyr. Bu iş önüm ön­dür­mek­ bi­len bag­ly bo­lan her bir yk­dy­sa­dy ul­ga­myň ýüz­be-ýüz bol­ýan iň wa­jyp so­wal­la­ry­nyň bi­ri­ne, ýag­ny “Ho­ja­lyk kär­ha­na­sy nä­hi­li usul­da ha­ryt­la­ry we hyz­mat­la­ry has ne­ti­je­li ön­dü­rip bi­ler?” di­ýen so­wa­la oý­la­ny­şyk­ly jo­gap tap­ma­gy ta­lap ed­ýär. Beý­le diý­mek, ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de önüm ön­dü­ri­ji­le­riň ulan­ýan mad­dy-teh­ni­ki se­riş­de­le­rin­den iň ýo­ka­ry ön­dü­ri­ji­li­gi ga­zan­ma­gy aň­lad­ýar.
Ge­liň, my­sal­la­ra ýüz­le­ne­liň: is­len­dik bir önü­mi ön­dü­rip, ony sat­mak bi­len meş­gul­lan­ma­gy ni­ýet ed­inýän bir fir­ma­nyň işi­ni alyp gö­re­liň. Is­len­dik te­le­ke­çi ýa-da kom­pa­ni­ýa şu­nuň ýa­ly biz­ne­se baş­la­maz­dan öň, bir­nä­çe fak­tor­la­ry der­ňäp gör­me­li­dir. Il­ki bi­len öw­ren­me­li ze­rur­ly­gyň bi­ri, sarp edi­ji­le­riň şol ön­dü­ril­jek önü­miň tä­ze bir gör­nü­şi­ne bo­lan is­le­giň we umu­man, önü­miň te­bi­ga­ty­na bo­lan ga­ra­ýyş­lar­dyr. Şeý­le-de, önüm stan­dar­ta do­ly ga­bat gel­me­li we onuň köp gör­nüş­li­li­gi­ni ga­zan­ma­ly­dyr.
Fir­ma üçin ön­dü­ril­jek önüm ýa-da ha­ryt di­ňe bir köp gör­nüş­li bol­mak bi­len çäk­len­män, eý­sem, önüm­çi­lik­de ýo­ka­ry de­re­je­de aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ul­ga­my ulan­mak ar­ka­ly gur­na­mak­dan baş­lap, iş­çi güý­jü­ni we beý­le­ki ha­ra­jat­la­ry tyg­şyt­ly ula­nyp, sarp edi­ji­le­riň ha­la­ýan ha­ry­dy­nyň mo­de­li­ni dö­ret­mek bi­len önüm­çi­lik­de ha­ry­dyň ön­dü­ri­liş usu­ly bo­ýun­ça-da beý­le­ki ön­dü­ri­ji­ler­den ta­pa­wut­lan­ma­gyň ze­rur­dy­gy­na aň­ry­ýa­ny bi­len dü­şün­mek­dir. Ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de şu­nuň ýa­ly ka­rar­la­ry ka­bul ed­ýän fir­ma şeý­le önüm­le­ri sa­tyn al­ýan we sat­ýan adam­la­ryň özü­ni alyp bar­şy­nyň ne­ti­je­sin­de, gym­mat­lap ýa-da ar­zan­lap bil­jek bir­nä­çe dür­li ba­ha­lar ba­ra­da ýe­ne-de bir ge­zek oý­lan­ma­ly­dyr.
Ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de is­len­dik işiň uly tö­wek­gel­çi­li­gi bar­dyr. Ha­ry­dyň aly­jy­la­ry özü­ne çek­mez­li­gi ýa-da önüm­çi­lik çyk­da­jy­la­ry­nyň ga­ra­şy­ly­şyn­dan ýo­ka­ry bo­lup, kom­pa­ni­ýa­nyň, önü­mi­niň ba­zar­dan gy­sy­lyp çy­ka­ryl­ma­gy­na se­bäp bol­ma­gy müm­kin. Işiň şow­suz­ly­ga uç­ra­mak tö­wek­gel­çi­li­gi­ni kom­pa­ni­ýa­la­ryň ýe­ke öz­le­ri bo­ýun al­ýar­lar, şo­nuň üçin-de, eger olar işi dog­ry me­ýil­leş­di­ren bol­sa­lar we ola­ryň önüm ön­dür­mek işi şo­wu­na düş­se, onuň yk­dy­sa­dy hö­zi­ri­ni-de ola­ryň öz­le­ri gör­ýär­ler.
Tö­wek­gel­çi­li­giň we hö­zi­riň şah­sy adam­lar­dyr kom­pa­ni­ýa­lar ta­ra­pyn­dan de­ňag­ram­laş­dy­ryl­ma­gy is­len­dik ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de döw­le­tiň hu­su­sy em­läk hu­kuk­la­ry­ny go­ra­mak we şert­na­ma­la­ryň esa­sy bo­lup dur­ýan ka­nun­la­ry dur­mu­şa ge­çir­mek ýa­ly mö­hüm we­zi­pe­ler bi­len berk bag­la­ny­şyk­ly­dyr.
Fir­ma­la­ryň önüm ön­dür­mek üçin al­ýan mad­dy-teh­ni­ki se­riş­de­le­ri­niň ba­ha­sy üýt­gän ýag­da­ýyn­da ka­da­laş­dy­ryş çä­re­le­ri­ni ama­la aşyr­mak ýo­ka­ry önüm­çi­li­giň we şu­nuň ýa­ly önüm­le­ri ön­dür­ýän beý­le­ki fir­ma­lar bi­len bäs­deş­li­giň wa­jyp bö­le­gi bo­lup dur­ýar.
Fir­ma­la­ryň ara­syn­da­ky bu bäs­deş­lik sarp edi­ji­ler üçin bäh­bit­li­dir, se­bä­bi olar ýo­ka­ry hil­li ha­ryt­la­ry ar­zan ba­ha­dan sa­tyn alyp bil­ýär­ler. Eger-de ola­ryň sa­tyn al­ýan ha­ryt­la­ry­nyň we peý­da­lan­ýan hyz­mat­la­ry­nyň ag­la­ba­sy ýo­ka­ry de­re­je­li bäs­deş­li­ge eýe bol­ýan ba­zar­lar­da ön­dü­ril­ýän bol­sa, ola­ryň býu­je­ti has köp za­da ýe­ter we şol bir gir­de­ji­le­ri­niň çä­gin­de ola­ra has-da köp önüm sa­tyn al­ma­ga müm­kin­çi­lik dö­rär.
Ön­dü­ri­ji­li­gi ýo­kar­lan­dyr­mak üçin iş­çi­ler we fir­ma­lar ba­za­ra tä­ze önüm­le­ri çy­kar­ma­ly­dyr­lar ýa-da ha­ryt­dyr hyz­mat­la­ry bäs­deş­le­ri­niň­kä ga­ra­nyň­da, az çyk­da­jy bi­len has ne­ti­je­li ýa-da go­wy hil­li edip çy­kar­ma­ly­dyr­lar. Gys­ga­ça aý­da­nyň­da, ola­ryň önü­mi beý­le­ki­ler­den has tä­ze, has go­wy we ar­zan bol­ma­ly­dyr.
Ýo­ka­ry önüm­çi­lik de­re­je­si ýo­ka­ry iş ha­ky­nyň we ýa­şa­ýyş de­re­je­si­niň ke­pi­li­dir. “Ýo­ka­ry ön­dü­ri­ji­lik” diý­mek her bir iş­çi­niň köp önüm ön­dür­me­li­di­gi­ni aň­lad­ýar. Bu bol­sa, öz ge­ze­gin­de uly yk­dy­sa­dy ösü­şe öw­rü­lip, onuň hö­zi­ri adam­la­ryň al­ýan ýo­ka­ry zäh­met hak­la­ryn­da we go­wy ýa­şa­ýyş de­re­je­sin­de öz be­ýa­ny­ny ta­par. Çyk­da­jy­la­ry azal­dyp, has ne­ti­je­li iş­le­mek, ön­dü­ri­ji­li­gi ýo­kar­lan­dyr­ma­gyň has oňaý­ly ýol­la­ry­nyň bi­ri­dir.
Hä­zir­ki za­man teh­no­lo­gi­ýa­la­ra esas­la­nýan yk­dy­sa­dy­ýet­de yl­my bar­lag­lar­dyr tä­ze­çil­lik­ler dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dur­nuk­ly ösü­şin­de aý­gyt­laý­jy or­na eýe­dir. Komp­ýu­ter, te­lea­ra­gat­na­şyk we bio­ge­ne­ti­ka pu­da­gyn­da­ky öňe gi­diş­lik­ler yl­my-bar­lag­la­ryň, tej­ri­be­dir sy­nag­la­ryň ne­ti­je­si­dir. Kom­pa­ni­ýa­la­ryň önüm­dir hyz­mat­la­ryň tä­ze gör­nüş­le­ri­ni iş­läp düz­me­giň ýa-da bar bo­lan­la­ry­ny has ne­ti­je­li ön­dü­ri­liş ýol­la­ry­nyň göz­le­gin­de bol­mak­la­ry öňe­gi­diş­lik­le­riň ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de do­wam­ly bol­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär.
Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň ama­la aşyr­ýan yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty­nyň ne­ti­je­sin­de, ýur­du­myz­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän giň ge­rim­li iş­ler hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­ma­ga uly ýar­dam ed­ýär.

Mül­ka­man An­na­gel­di­ýew,
Türk­men döw­let yk­dy­sa­dy­ýet we
do­lan­dy­ryş ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА