Bra­zi­li­ýa fut­bo­lyň wa­ta­ny bol­ma­sa-da, fut­bol olar bi­len has gy­zyk­ly. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, Bra­zi­li­ýa­syz fut­bo­ly göz öňü­ne ge­tir­mek müm­ki­nem däl. Bra­zil fut­bo­ly diý­len­de, he­re­ket­li fut­bol, uzak ara­lyk­la­ra owa­dan pas­lar, ur­gu­lar we ne­ti­je­de ga­za­ny­lan ku­bok­lar, şol bir­wag­tyň özün­de-de dün­ýä bel­li ýyl­dyz­lar göz öňüne gelýär. Mun­dan öň­ki Dün­ýä çem­pio­nat­la­ry­nyň äh­li­si­ne gat­na­şan ýe­ke-täk to­par Bra­zi­li­ýa bo­lup, olar bu ku­bo­gy as­ma­na iň köp gö­te­ren ýy­gyn­dy­dyr. Sam­ba­çy­lar mun­dan öň­ki 20 ýa­ry­şyň 25 gö­te­ri­min­de, ýag­ny 5-sin­de çem­pi­on­lyk ga­zan­ma­gy ba­şar­dy. Olar kü­müş­dir bü­rünç me­dal­la­ry­ňam her­sin­den 2-si­ni gazandy.
1923-nji ýyl­da FI­FA-nyň ag­za­sy bo­lan Bra­zi­li­ýa­nyň ýy­gyn­dy­sy 1916-njy ýyl­dan bä­ri-de CON­ME­BOL-yň ha­ta­ryn­da. Bra­zi­li­ýa­nyň ýy­gyn­dy­sy Ar­gen­ti­na, Ger­ma­ni­ýa we Fran­si­ýa bi­len bi­le­lik­de, 3 uly ýa­ryş­da – Dün­ýä Ku­bo­gyn­da, FI­FA Kon­fe­de­ra­si­ýa­lar Ku­bo­gyn­da we Olim­pi­ýa oýun­la­ryn­da ýe­ňiş ga­za­nan 4 to­pa­ryň bi­ri­dir. Dün­ýä Ku­bo­gy­ny 4 yk­lym­da ga­za­nan ýe­ke-täk to­par Bra­zi­li­ýa­dyr. Olim­pi­ýa çem­pi­on­ly­gy üçin 120 ýyl ga­ra­şan bra­zil­ler bu mak­sat­la­ry­na Rio 2016-da ýe­tip­di­ler. Bra­zi­li­ýa­nyň ýy­gyn­dy­sy il­kin­ji res­mi du­şu­şy­gy­ny 1914-nji ýyl­da Bue­nos Aý­res­de Ar­gen­ti­na bi­len ge­çi­rip, 3–0 ha­sa­byn­da as­gyn gel­ýär.
35 oýunda ýe­ňil­män, bu ugur­da Is­pa­ni­ýa bi­len re­kor­dy paý­laş­ýan Bra­zi­li­ýa­nyň ýy­gyn­dy­sy il­kin­ji Dün­ýä Ku­bo­gyn­da 2 du­şu­şyk ge­çir­ýär. Il­ki Ýu­gos­la­wi­ýa­dan utul­ýar (2–1), soň­ra Bo­li­wi­ýa­ny ut­ýar (4–0). Pre­gui­nio Bra­zi­li­ýa­nyň Dün­ýä çem­pio­nat­la­ryn­da­ky il­kin­ji go­ly­ny der­we­zä gi­ri­zen oýun­çy­dyr. 2-nji Dün­ýä çem­pio­na­ty-da Bra­zi­li­ýa üçin gys­ga wagt­da ta­mam­lan­ýar. Olar utu­lan-çyk­dy esa­syn­da ge­çi­ri­len bu çem­pio­na­tyň bi­rin­ji tap­gy­ryn­da is­pan­lar­dan utu­lyp (3–1), öý­le­ri­ne ju­da ir do­lan­ma­ly bol­ýar­lar. Saý­la­ma tap­gy­ryn­da Ar­gen­ti­na­nyň ýa­ryş­dan çe­kil­me­gin­den soň, fi­nal tap­gy­ry­na ar­ka­ýyn­lyk bi­len gat­na­şan Bra­zi­li­ýa 1938-nji ýyl­da Fran­si­ýa­da­ky çem­pio­nat­da 3-nji or­ny eýe­le­ýär. 1-nji tap­gyr­da Pol­şa­ny goş­ma­ça wagt­da 6–5 ha­sa­byn­da ut­ýar. Oýun­da bra­zil­ler­den Leo­ni­das 3, pol­ýak­lar­dan Wi­li­mows­ki 4 gol ge­çir­ýär. 2-nji tap­gyr­da ýa-da çär­ýek fi­nal­da Çe­hos­lo­wa­ki­ýa bi­len 1–1 deň­me-deň oý­na­ýar. Şol dö­wür­ler­de oýun­dan soň­ky, pe­nal­ti ur­gu­la­ry ýok bo­la­ny üçin du­şu­şyk 2 günden soň, gaý­ta­dan oý­nal­ýar. Bu ge­zek 2–1 ýe­ňiş ga­za­nan Bra­zi­li­ýa ýa­rym fi­nal­da Ita­li­ýa­dan şol ha­sap bi­len as­gyn gel­ýär. Baý­rak­ly 3-nji ýer ug­run­da­ky oýun­da-da Şwe­si­ýa­ny 4–2 utup, dün­ýä çem­pio­nat­la­ryn­da­ky il­kin­ji me­da­ly­ny ga­zan­ýar. Bu çem­pio­nat­da Leo­ni­das 7 gol bi­len iň ne­ti­je­li oýun­çy bol­ýar.

GAÝ­DYP ŞOL REŇKDÄKI KÖÝ­NEK­ÇE GEÝILMEDI
Ikin­ji ja­han ur­şy se­bäp­li 2 ýa­ry­şy goý­bol­sun edi­len Dün­ýä Ku­bo­gy 1950-nji ýyl­da Bra­zi­li­ýa­da ge­çi­ril­ýär. 13 ýy­gyn­dy­nyň gat­na­şan çem­pio­na­tyn­da Bra­zi­li­ýa Mek­si­ka­ny 4–0 ut­ýar. Şweý­sa­ri­ýa bi­len 2–2 deň­me-deň oý­na­n sam­ba­çy­lar Ýu­gos­la­wi­ýa­dan 2–0 üs­tün çyk­ýar. Fi­nal to­par­ça­syn­da-da Ade­mi­riň 4 ge­zek ta­pa­wut­la­nan oý­nun­da il­ki şwed­le­ri 7–1, soň­ra is­pan­la­ry 6–1 ha­sa­byn­da ýeň­li­şe se­ze­war ed­ýär. To­par­ça­nyň beý­le­ki bir we­ki­li Urug­waý il­ki Is­pa­ni­ýa bi­len deň­me-deň oý­nap, soň­ra Şwe­si­ýa­ny 3–2 ýeň­ýär. 16-njy iýul­da “Ma­ra­ka­na­da” to­par­ça­da­ky iň soň­ky oýun 3 utuk­ly Urug­waý bi­len 4 utuk top­lan Bra­zi­li­ýa­nyň ara­syn­da bol­ýar. 200 müň tö­we­re­gi to­ma­şa­çy­nyň ýyg­na­nan du­şu­şy­gy­nyň 1-nji ýa­ry­myn­da ha­sap açyl­ma­ýar. 2-nji ýa­ry­ma Fria­ça­nyň go­ly bi­len baş­lan bra­zil­ler 66-njy mi­nut­da Şi­af­fi­no­nyň pök­gü­si­ne çä­re ta­pyp bil­me­ýär. Oýun 1–1 gu­ta­ran ýag­da­ýyn­da-da, bra­zil­ler çem­pi­on bol­ýar­dy. Ýö­ne 79-njy mi­nut­da Gij­jia sta­dio­na ýyg­na­nan 200 müň hem-de ony ra­dio­dan diň­le­ýän mil­li­on­lar­ça jan­kö­ýe­ri ga­ty gy­nan­dyr­ýar. Bu du­şu­şyk­dan öň ku­bo­gy ýer eýe­le­ri alar di­ýen ta­ma bi­len hem­me zat şo­ňa gö­rä-de taý­ýar­la­nyp­dy. Ýö­ne bol­ma­dy. Bu waka bra­zil fut­bo­ly üçin iň “pa­jy­ga­ly” gün­le­riň bi­ri hök­mün­de ta­ry­ha gir­ýär. Bu du­şu­şy­ga ak köý­nek­çe­de çy­kan Bra­zi­li­ýa­nyň ýy­gyn­dy­sy (şol wag­ta çen­li di­ňe ak köý­nek­çe­de çy­kyş ed­ýär­di­ler) bu ta­ry­hy ýeň­liş­den soň, gaý­dyp ak köý­nek­çe geý­meýär.
PELE we ÇEMPIONLYKLAR
1954-nji ýyl­da­ky çem­pio­nat Şweý­sa­ri­ýa­da gu­ra­lyp, 4 to­par­ly to­par­ça­lar­da ýy­gyn­dy­lar 2 oýun oý­naýar. Bra­zi­li­ýa Mek­si­ka­ny 5–0 hasabynda utup, Ýu­gos­la­wi­ýa bi­le­nem deň­me-deň oý­nap, çär­ýek fi­na­la çyk­ýar. Çär­ýek fi­nal­da-da çe­ke­le­şik­li ge­çen oýun­da Puş­kaş, Ko­çiş ýa­ly ýyl­dyz­la­ry bo­lan Weng­ri­ýa­dan 4–2 hasabynda as­gyn gel­ýär.
Şwe­si­ýa – 1958 Dün­ýä Ku­bo­gy­nda Bra­zi­li­ýa 4-nji to­par­ça­da SSSR, Ang­li­ýa we Awst­ri­ýa bi­len öza­ra güýç sy­na­nyş­ýar. Fut­bo­lyň iň uly ýyl­dy­zy Pe­lä­niň gat­na­şan il­kin­ji Dün­ýä çem­pio­na­ty bo­lan bu ýa­ryş­da Awst­ri­ýa­ny (3–0) utan “Se­le­çao­nyň” Ang­li­ýa bi­len ge­çi­ren du­şu­şy­gyn­da gol ge­çi­ril­me­ýär. Wa­wa­nyň 2 go­ly bi­le­nem SSSR-den hem üs­tün çy­kan Bra­zi­li­ýa çär­ýek fi­nal­da Uel­si ýaş hü­jüm­çi Pe­lä­niň 66-njy mi­nut­da­ky go­ly bi­len 1–0 ha­sa­byn­da ýeň­ýär. Ýa­rym fi­nal­da­ky ta­ry­hy oýun­da Fran­si­ýa­ny 5–2 hasabynda ut­ýar. Du­şu­şyk­da Pe­le het-trik ed­ýär (52, 64, 75). Sol­na­da­ky Ra­sun­da sta­dio­nyn­da­ky fi­nal­da Bra­zi­li­ýa Şwe­si­ýa bi­len du­şuş­ýar. Bu oýun­da-da ýa­rym fi­nal­da­ky ha­sap gaý­ta­lan­ýar (5–2) we Bra­zi­li­ýa il­kin­ji ge­zek Dün­ýä­niň çem­pio­ny bol­ýar. Fi­nal­da Wa­wa bi­len Pe­lä­niň her­si 2 ge­zek­den ta­pa­wut­lan­ýar. Bra­zi­li­ýa ku­bo­gy baş­ga bir yk­lym­da ga­za­nan il­kin­ji to­par bol­ýar. 1962-nji ýyl­da çem­pio­nat um­ma­nyň beý­le­ki ta­ra­pyn­da – Çi­li­de gu­ral­ýar. Soň­ky çem­pi­on Bra­zi­li­ýa 3-nji to­par­ça­da ýe­ne-de Mek­si­ka­dan üstün çykyp (2–0; Za­gal­lo 56, Pe­le 73), ýeňiş bilen başlaýar. Çe­hos­lo­wa­ki­ýa bi­len 0–0 oý­nap, Is­pa­ni­ýa­ny-da 2–1 (Ama­ril­do 72, 86 – Ade­lar­do 35) ha­sa­byn­da ýeňýär. Çär­ýek fi­nal­da Ang­li­ýa­ny 3–1 (Gar­rin­ça 31, 59, Wa­wa 53 — Hit­çens 38) ýa­rym fi­nal­da-da ýer eýe­si Çi­li­ni 4–2 (Gar­rin­ça 9, 32, Wa­wa 47, 78 — To­ro 43, L.San­çes 61 p) ha­sa­byn­da ýeňlişe sezewar edýär. Fi­nal­da to­par­ça­da-da gar­şy­la­şan gar­şy­da­şy Çe­hos­lo­wa­ki­ýa bi­len du­şuş­ýar. To­par­ça­da­ky oýun­lar­da şi­kes alan Pe­le fi­nal­da oý­nap bil­me­ýär. Ýö­ne mu­ňa ga­ra­maz­dan, Bra­zi­li­ýa Ama­ril­do, Zi­to we Wa­wa­nyň gol­la­ry bi­len 3–1 ha­sa­byn­da ýe­ňip, bas­syr 2-nji çem­pi­on­ly­gy­ny ga­zan­ýar. Bra­zi­li­ýa Ita­li­ýa­dan soň, yz­ly-yzy­na çem­pi­on bo­lan 2-nji to­par di­ýen de­re­jä­ni al­ýar.
Çem­pio­nat 1966-njy ýyl­da fut­bo­lyň wa­ta­ny Ang­li­ýa­da ge­çi­ril­ýär. Yz­ly-yzy­na ga­za­ny­lan 2 çem­pi­on­lyk­dan soň, bu ýa­ryş bra­zil­ler üçin gys­ga wagt­da ta­mam­lan­ýar. Bra­zi­li­ýa Bol­ga­ri­ýa­ny (2–0) utup, ýe­ňiş bi­len baş­la­sa-da, soň­lu­gy bi­len, Weng­ri­ýa­dan hem-de Por­tu­ga­li­ýa­dan 3–1 ha­sa­byn­da as­gyn gel­ýär. 1970-nji ýyl­da ýa­ry­şy Mek­si­ka döw­le­ti gu­ra­ýar. 3-nji to­par­ça­da Çe­hos­lo­wa­ki­ýa­ny 4–1 (Ri­we­li­no 24, Pe­le 59, Ža­ir­zi­nio 61, 83), Ang­li­ýa­ny 1–0 (Ža­ir­zi­nio 59), Ru­my­ni­ýa­ny-da 3–2 (Pe­le 19, 67, Ža­ir­zi­nio 22) hasabynda ýe­ňip, çär­ýek fi­nal­da Pe­ru bi­len gar­şy­laş­ýar. Öz yk­lym­da­şy­ny Ri­wel­li­no (11), Tos­tao (15, 52) hem-de Ža­ir­zi­nio­nyň (75) gol­la­ry bi­len 4–2 hasabynda ýe­ňen bra­zil­le­riň maň­la­ýy­na ýa­rym fi­nal­da Urug­waý çyk­ýar. Mun­dan 20 ýyl ozal­ky du­şu­şy­gyň tä­si­rin­de meý­dan­ça çy­kan bra­zil­ler 3–1 (Klo­do­al­do 44, Ža­ir­zi­nio 76, Ri­wel­li­no 89) ha­sa­byn­da ýeň­şi­ni baý­ram ed­ýär. “Es­ta­dio Az­te­ka­da­ky” fi­nal­da-da Pe­le, Žer­son, Ža­ir­zi­nio hem-de Kar­los Al­ber­to­nyň gol­la­ry bi­len Ita­li­ýa­ny 4–1 hasabynda ýe­ňip, 3-nji ge­zek ku­bo­gy as­ma­na gö­ter­ýär. Braziliýa mu­ny ba­şa­ran il­kin­ji to­par bol­ýar. 1974-nji ýyl­da Gün­ba­tar Ger­ma­ni­ýa­ tarapyndan gu­ralan 10-njy Dün­ýä çem­pio­na­tyn­da Bra­zi­li­ýa to­par­ça­da­ky 1–2-nji du­şu­şy­gyn­da Ýu­gos­la­wi­ýa­dyr Şot­lan­di­ýa bi­len deňde-deň oý­na­ýar (0–0). Soň­ra şol wagt­ky Za­ir­den (hä­zir­ki Kon­go DR-den) 3–0 hasabynda üs­tün çyk­ýar. 2-nji tap­gyr­da-da Gol­lan­di­ýa, Gün­do­gar Ger­ma­ni­ýa we Ar­gen­ti­na bi­len bir to­par­ça düş­ýär. G. Ger­ma­ni­ýa­ny 1–0, Ar­gen­ti­na­ny 2–1 ýe­ňen Bra­zi­li­ýa Gol­lan­di­ýa­dan Nis­kens we Kroýf­fuň gol­la­ry bi­len 2–0 ha­sa­byn­da utul­ýar. To­par­ça­da 2-nji ýe­ri eýe­le­ýär we fi­na­la çy­kyp bil­me­ýär. 3-nji orun ug­run­da­ky du­şu­şyk­da-da Pol­şa­dan çem­pio­na­tyň iň ne­ti­je­li hü­jüm­çi­si Lýa­to­nyň ýe­ke-täk go­ly bi­len 1–0 ha­sa­byn­da as­gyn gel­ýär we ilkinji sapar 4-nji orny eýeleýär.
(Dowamy bar).

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА