Kon­ser­te sa­byr­syz­lyk bi­len ga­raş­ýan diň­leý­ji­le­ri köp ga­raş­dyr­man, alyp­ba­ry­jy: “Hor­mat­ly to­ma­şa­çy­lar! Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ýa­daw­syz ala­da­la­ry ne­ti­je­sin­de 2018-nji ýyl “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” diý­lip yg­lan edil­di. Bi­ziň şu gün­ki kon­ser­ti­miz hem hut şo­ňa ba­gyş­lan­ýar. On­da kon­ser­wa­to­ri­ýa­nyň mu­gal­ly­my, us­sat sa­zan­da Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýew öz şä­girt­le­ri bi­len çy­kyş eder. Kom­po­zi­tor Je­ren Gur­ban­gy­ly­jo­wa bi­len Ýo­la­man Nu­ry­mo­wyň du­tar we for­tep­ýa­no üçin dö­re­den kon­ser­ti­niň 3-nji bö­lü­mi. Ka­non­da ýe­ri­ne ýe­tir­ýär Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýe­wiň tä­lim ber­ýän 2-nji ýyl ta­ly­by Mer­gen Ha­ly­kow, kon­sert­meýs­ter Na­tal­ýa Ili­ço­wa” di­ýip, yg­lan eden ba­dy­na özün­de dür­li owaz­la­ry jem­le­ýän ak­kord bi­len for­tep­ýa­no za­ly dol­du­ryp, ýaň­la­nyp baş­la­dy.
Bu saz ese­ri türk­men ze­nan­la­ry­my­zyň ara­syn­da kom­po­zi­tor­çy­lyk hü­nä­rin­den il­kin­ji bo­lup dip­lom alan kom­po­zi­tor Je­ren Gur­ban­gy­ly­jo­wa bi­len us­sat sa­zan­da­myz Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, pro­fes­sor Ýo­la­man Nu­ry­mo­wyň du­tar we for­tep­ýa­no ni­ýet­le­nip dö­re­di­len ese­ri­niň ka­non saz gu­ra­lyn­da ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýän nus­ga­sy­dy.
Çak­laň­ja gi­riş sa­zy ýaň­la­nan ba­dy­na for­tep­ýa­no bi­len köp ki­riş­li ka­non ese­re gi­ri­şip baş­la­dy­lar. Go­şu­lyp ça­lyn­ýan iki saz gu­ra­ly kä pur­sat­lar­da her­si aý­ra­tyn­lyk­da, kä­te-de bi­le­le­şip, ýe­ne-de bir ýer­de bol­sa, di­ňe bi­ri dür­li gör­nüş­dä­ki mil­li saz na­gyş­la­ry­my­za be­ze­len sa­zyň süň­ňü­ne iç­gin ara­la­şyp, kal­by­ňy heý­ja­na ge­tir­ýär. Eser­dä­ki şeý­le hä­si­ýet bir-bi­rin­den gal­ma­jak bo­lup pel­le­ha­na ta­rap ok­du­ry­lyp bar­ýan be­dew­le­re ça­lym ed­ýär­di. Se­bä­bi saz sun­ga­tyn­da kon­sert ady bi­len dö­re­dil­ýän eser­ler­de göz öňün­de tu­tul­ýan mak­sat saz gu­ral­la­ry­nyň çyl­şy­rym­ly ritm­le­riň yzy­gi­der­li üýt­gäp, çalt­dyr ha­ýal dep­gin­le­riň üs­ti bi­len aja­ýyp sa­zy ýe­ri­ne ýe­tir­me­giň öza­ra ýa­ry­şy­nyň be­ýa­ny­dyr. For­tep­ýa­no we ka­non saz gu­ral­la­ry­nyň bir-bi­rin­den gal­maz­lyk üçin za­ly dol­du­ryp ýaň­lan­ýan owaz­la­ry­na ma­ýyl bo­lup otu­ry­şy­ma, us­sat sa­zan­da Ho­ja­my­ra­dyň özi, çal­ýan saz gu­ra­ly we ýe­ri­ne ýe­tir­ýän eser­le­ri hak­da­ky oý­lan­ma­lar edil ki­no sun­ga­tyn­da wa­ka­la­ryň be­ýan edi­li­şi ýa­ly yz­ly-yzy­na göz öňüm­den ge­çip ug­ra­dy.
Türk­me­niň saz sun­ga­ty ba­har pas­lyn­da al-el­wan öw­süp otu­ran çe­men­zar­lyk­ly meý­dan­la­ra meň­ze­dil­se, me­ge­rem ha­ky­kat­dan daş dü­şül­di­gi bol­maz. Ha­çan­da al-el­wan öwüs­ýän çe­men­zar­lyk­la­ra syn et­seň, on­da gy­zyl, ak, sa­ry, me­lew­şe gül­le­re na­za­ryň düş­ýär. Türk­me­niň saz sun­ga­ty­nyň ha­ta­ryn­da­ky saz gu­ral­lar­da ýaň­lan­ýan ulu­ly-ki­çi­li aý­dym­dyr saz­lar aňyr­sy­na göz ýet­me­ýän um­ma­ny ýat­lad­ýar.
Öz­le­ri­niň şeý­le ýa­kym­ly owaz­la­ry bi­len şu gün­ki gün­le­ri­mi­ze çen­li hal­ky­my­za ru­hy lez­zet be­ren ki­riş­ka­kar (me­dia­tor) bi­len ýe­ke­lik­de for­tep­ýa­no hem-de köp ki­riş­li saz gu­ral­la­ry to­pa­ry­na de­giş­li bo­lan tar, plek­tor­ly du­tar, ka­non, ud, bag­la­ma, ru­bap ýa­ly saz gu­ral­la­ry­myz bar. Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz­dä­ki saz sun­ga­tyn­dan bi­lim ber­ýän okuw mekdepleriniň äh­li­sin­de at­la­ry ag­za­lyp ge­çi­len saz gu­ral­la­ry bo­ýun­ça ýe­ti­şip gel­ýän gel­jek­ki sa­zan­da­la­ra tä­lim be­ril­ýär. Ça­ry Ba­ba­ýew, Ba­ba­jan Ga­ra­ýew, Ama­nö­wez Sa­pa­row, Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýew, Nar­gu­ly Jo­ra­ýew we Re­sul Re­ýim­ber­ge­now ýa­ly saz sun­ga­ty­nyň us­sat we­kil­le­ri bu saz gu­ral­la­ry bo­ýun­ça türk­men saz sun­ga­ty­nyň ös­me­gi­ne öz­le­ri­niň sal­dam­ly go­şant­la­ry­ny go­şan us­sat ha­ly­pa­lar­dyr.
Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň Halk saz gu­ral­la­ry ka­fed­ra­sy­nyň ha­ly­pa mu­gal­ly­my, us­sat sa­zan­da Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýew 1953-nji ýy­lyň 10-njy ap­re­lin­de Aş­ga­bat şä­he­ri­niň go­la­ýyn­da ýer­leş­ýän Ga­ra­da­mak oba­syn­da dün­ýä in­ýär. Ka­ka­la­ry Ho­jam­ber­di aga ir ýo­ga­lan­ly­gy se­bäp­li ýe­tim ga­lan Hal­ly­gö­zel bi­len Ho­ja­my­ra­da tä­lim-ter­bi­ýe ber­mek Hüýr­je­mal daý­za­nyň boý­nu­na düş­ýär. Ýe­tim ga­lan maş­ga­la­ny da­ýy­dyr ýe­gen­le­ri, goň­şy-go­lam­la­ry, dost-ýar­la­ry gol­da­ýar­lar. Ga­ly­ber­se-de, in­di maş­ga­la­ba­şy bo­lup ga­lan Hüýr­je­mal daý­za­nyň er­kek do­ga­ny il-gü­niň toý-to­ma­şa­la­ry­na ýa­rap ýö­ren, halk ara­syn­da uly hor­mat­dan peý­da­lan­ýan il­ha­lar sa­zan­da­la­ryň bi­ri­di. Ata-ba­ba­la­ry­myz­dan “As­ly­na çe­ker­miş, ýüw­rük ça­man­lyk”, “It ata, är da­ýa” diý­len da­na söz­ler mi­ras ga­lyp­dyr. Bu söz­ler ha­ly­pa mu­gal­lym H. Ho­jam­ber­di­ýe­we hem de­giş­li. Se­bä­bi onuň gel­jek­de saz sun­ga­ty­ny hü­när edi­nip, halk ara­syn­da giň­den ta­nal­ma­gyn­da da­ýy­sy, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti di­ýen be­lent adyň eýe­si us­sat gy­jak­çy Ça­ry Gur­ba­no­wyň hyz­ma­ty örän ulu­dyr. Gür­rüň us­sat sa­zan­da Ça­ry Gur­ba­now hak­da bar­ýar­ka, ma­ňa köp ýyl­lap tä­lim be­ren ha­ly­pam, meş­hur gar­gy tüý­dük­çi Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ba­ky Ma­şa­ko­wyň bir gür­rüň­çi­lik­de: “Sa­hy Jep­ba­ryň halk ara­syn­da giň­den meş­hur bol­ma­gyn­da Ça­ry Gur­ba­ny­ňam uly pa­ýy bar­dyr” di­ýen söz­le­ri ýa­dy­ma düş­ýär.
Ho­ja­my­rat 1965-nji ýyl­da sa­zan­da da­ýy­sy­nyň tek­li­bi bi­len türk­me­niň saz sun­ga­ty­na köp bag­şy­dyr sa­zan­da­la­ry ýe­tiş­di­rip be­ren Bä­şim Lal­la­ko­wyň iş­le­ýän Aş­ga­ba­dyň Ça­ga­lar we ýet­gin­jek­ler köş­gün­dä­ki halk saz gu­ral­la­ry an­samb­ly­na gat­nap, il­ki du­tar soň­ra tar saz gu­ra­ly­ny öw­re­nip baş­la­ýar. Gel­jek­ki us­sat sa­zan­da Ho­ja­my­rat bir ýyl­lap B. Lal­la­kow­dan tä­lim ala­nyn­dan soň­ra, tar saz gu­ra­ly bo­ýun­ça A. Ba­gy­row, B. Ga­ra­ýew ýa­ly ha­ly­pa­lar­dan sa­pak al­ýar. Saz sun­ga­ty­nyň jüm­mü­şi­ne iç­gin ara­laş­mak­ly­ga bo­lan ar­zu­wy Ho­ja­my­ra­dy 1968-nji ýyl­da hä­zir­ki Da­ňa­tar Öwe­zow adyn­da­ky Türk­men döw­let ýö­ri­te saz­çy­lyk mek­de­bi­niň ga­py­syn­dan elt­ýär. Se­bä­bi şol ýyl­lar­da Türk­me­nis­tan­da saz sun­ga­tyn­dan ýö­ri­te or­ta bi­lim ber­ýän ýe­ke-täk okuw mekdebi hä­zir­ki Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň ýa­nyn­da­ky saz­çy­lyk mek­de­bi bar­dy. Ho­ja­my­rat gi­riş sy­nag­la­ryn­dan üs­tün­lik­li ge­çen­den soň­ra bu okuw mekdebiniň Halk saz gu­ral­la­ry bö­lü­mi­ne oku­wa gi­rip, öň tä­lim alan ha­ly­pa­sy Ba­ba­jan Ga­ra­ýew­den 4 ýyl­lap saz sun­ga­ty­nyň in­çe til­sim­le­ri­ni öw­ren­ýär. H. Ho­jam­ber­di­ýew 1972-nji ýyl­da saz­çy­lyk mek­de­bi­niň tar bölümini us­sat­lyk bi­len ta­mam­lan­dan soň­ra, ha­ly­pa mu­gal­lym­la­ry­nyň mas­la­ha­ty­na eýe­rip, Daş­ken­tiň Muh­tar Aş­ra­fy adyn­da­ky Öz­be­gis­tan döw­let kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň Halk saz gu­ral­la­ry bö­lü­min­de oku­wy­ny do­wam ed­ýär.
Ho­ja­my­ra­dyň ze­hi­ni­ne göw­ni ýe­ten us­sat sa­zan­da we kom­po­zi­tor, do­sent Ars­lan Hal­mu­ham­me­dow ony öz toparyna al­ýar. Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, öz­bek saz sun­ga­ty­nyň bu gör­nük­li we­ki­li­niň dö­re­den “Tans” at­ly saz ese­ri Ga­raş­syz Di­ýa­ry­myz­da­ky saz sun­ga­tyn­dan bi­lim ber­ýän or­ta hem ýo­ka­ry okuw mekdeplerinde gy­jak we kiriş­ka­kar (me­dia­tor) bi­len ça­lyn­ýan saz gu­ral­la­ryň hem­me­si üçin okuw gol­lan­ma­sy bo­lup hyz­mat ed­ýär.
Maş­ga­la­sy­nyň hem­me ýü­kü­ni özi çek­me­li bo­lan Hüýr­je­mal daý­za­nyň Aş­ga­bat­da ýe­ke ga­lan­dy­gy hem-de Türk­me­nis­tan­da Türk­men döw­let pe­da­go­gik sun­gat ins­ti­tu­ty­nyň açy­lan­dy­gy se­bäp­li ol oku­wy­ny bu ýer­de do­wam et­dir­ýär. Ho­ja­my­rat bu okuw mekdebinde Daş­kent kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň Halk saz gu­ral­la­ry bö­lü­mi­niň uçu­ry­my, sa­zan­da hem-de kom­po­zi­tor, ha­ly­pa mu­gal­lym Ça­ry Ba­ba­ýew­den tä­lim al­ýar. Sun­gat ins­ti­tu­tyn­da okan dö­wür­le­ri ol türk­men kom­po­zi­tor­la­ry­nyň dö­re­den eser­le­ri bi­len bi­le­lik­de Or­ta Azi­ýa we Ga­za­gys­tan se­bit­le­rin­dä­ki kom­po­zi­tor­la­ryň we dün­ýä saz sun­ga­tyn­da ta­nal­ýan kom­po­zi­tor­la­ryň eser­le­ri bi­le­nem iç­gin ta­nyş­ýar. Döw­rün­de öz­leş­di­ri­len şol eser­ler bol­sa, oňa özi üçin gel­jek­de tä­lim ber­jek şä­girt­le­ri­ne okuw gol­lan­ma­sy bo­lup hyz­mat ed­ýär. Üs­tün­den bir­nä­çe ýyl­la­ryň ge­çen­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, şol ýyl­lar­da düýp­le­ýin al­nan bi­lim­le­riň oňa şu gün­ki gün­le­ri­miz­de hem öz ýar­da­my­ny ber­ýän­di­gi­ni Ho­ja­my­rat­dan tä­lim al­ýan şä­girt­le­ri­niň ýe­ri­ne ýe­tir­ýän eser­le­rin­den aý­dyň duý­mak bol­ýar.
Eger-de türk­men saz sun­ga­ty­nyň soň­ky 40–50 ýy­ly­na na­zar aý­lap, on­da­ky tar­dyr plekt­ro du­tar we ru­bap ha­kyn­da söh­bet edil­se, on­da us­sat sa­zan­da, ha­ly­pa mu­gal­lym Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýe­wiň us­sat­lyk de­re­je­si ör bo­ýu­na gal­ýar.
Onuň türk­men kom­po­zi­tor­la­ry­nyň dö­re­den eser­le­ri­niň il­kin­ji ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­si hök­mün­de ça­lan saz­la­ry­nyň me­ha­ni­ki ýaz­gy­la­ry hä­zir Türk­men ra­dio­sy­nyň Al­tyn ha­zy­na­syn­da sak­lan­ýar.
Hä­zir­ki wagt­da Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýew­den tä­lim alan şä­girt­le­ri­niň en­çe­me­si Di­ýa­ry­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­dä­ki me­de­ni ojak­la­ryn­da bag­ty­ýar za­ma­na­my­zyň be­dew bat­ly ösüş­le­ri­ne öz­le­ri­niň my­na­syp go­şant­la­ry­ny go­şup zäh­met çek­ýär­ler. Ola­ryň ara­syn­da türk­men saz sun­ga­ty­ny ös­dür­mek­de bi­ti­ren hyz­mat­la­ry göz öňün­de tu­tu­lyp, döw­le­ti­miz ta­ra­pyn­dan ber­len ýo­ka­ry at­la­ra hem-de Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy me­da­ly­na my­na­syp bo­lan­la­ry-da bar.
Us­sat sa­zan­da H. Ho­jam­ber­di­ýe­w döw­rün­de türk­men toý-to­ma­şa­la­ry­ny aý­dym­dyr saz­la­ry bi­len be­zän hem-de at­la­ry türk­men saz sun­ga­tyn­da uly hor­mat bi­len ýat­la­nyl­ýan Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ata­baý Ça­ry­gu­ly­ýew, Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tist­le­ri Re­jep Ulu­gow, Bal­ly Ha­jy­ýew ki­min us­sat aý­dym­çy­la­ryň gap­da­lyn­da sa­zan­dar­lyk edip, ola­ryň halk ara­syn­da uly hö­wes bi­len diň­len­me­gin­de şeý­le-de ola­ryň sun­ga­ty­nyň ýo­ka­ry de­re­je­le­re gal­ma­gyn­da köp zäh­met siň­di­ren sa­zan­da­la­ryň bi­ri­dir.
In­di 40 ýyl­dan gow­rak wagt bä­ri türk­men saz sun­ga­ty­nyň ös­dü­ril­me­gin­de özü­niň sal­dam­ly go­şan­dy­ny go­şup ýö­ren ha­ly­pa mu­gal­lym Ho­ja­my­rat Ho­jam­ber­di­ýew hä­zir Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň Halk saz gu­ral­la­ry ka­fed­ra­syn­da zäh­met çe­kip, gel­jek­ki us­sat sa­zan­da­la­ra tä­lim ber­ýär.
Pur­sat­dan peý­da­la­nyp, me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň hem-de sun­ga­ty­my­zyň be­lent dere­je­le­re ýe­ti­ri­lip, dün­ýä ýa­ýyl­ma­gyn­da bi­möç­ber iş­le­ri dur­mu­şa ge­çir­ýän, ha­ly­pa şä­girt­lik ýo­lu­nyň do­wam et­di­ril­me­gi­ne uly müm­nin­çi­lik­le­ri dö­re­dip ber­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, ba­şy dik bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li tu­tum­ly iş­le­ri el­my­da­ma ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Ça­ry­ýar Ju­ma­ýew,
Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti,
Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­riý­asy­nyň
uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА