Türk­me­nis­ta­nyň se­na­gat kuw­wa­ty bar­ha ýo­kar­lan­ýar

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dür­mek ba­bat­da alyp bar­ýan öň­den­gö­rü­ji­lik­li yk­dy­sa­dy­ýet stra­te­gi­ýa­sy­nyň esa­syn­da ýur­du­myz ag­rar ýurt bol­mak­dan çy­kyp, se­na­gat taý­dan ösen döw­let­le­riň ha­ta­ry­na ynam­ly go­şul­ýar. Mu­ňa ýur­du­my­zyň dür­li se­bit­le­rin­de gu­rul­ýan iri se­na­gat des­ga­la­ry hem aý­dyň gü­wä geç­ýär. Ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­niň baý go­ru­na eýe bo­lan ýur­du­myz­da te­bi­gy baý­lyk­la­ry­my­zy hal­ky­my­zyň bäh­bi­di­ne ulan­mak bi­len çäk­le­nil­män, ola­ryň dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi­ne hem peý­da­ly bol­ma­gy ug­run­da ta­gal­la edil­ýär. Ýur­du­my­zyň se­na­gat pu­da­gy­nyň kuw­wa­ty­ny bar­ha ýo­kar­lan­dyr­mak­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­riň ne­ti­je­sin­de, gaz­-hi­mi­ýa we elekt­rik ener­gi­ýa­sy­nyň önüm­çi­li­ginde ägirt uly ma­ýa go­ýum tas­la­ma­la­ry dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.
Bu ugur­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler bi­len ýa­kyn­dan ta­nyş­mak mak­sa­dy bi­len, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz şu hep­dä­niň do­wa­myn­da Bal­kan we Ma­ry we­la­ýat­la­ryn­da iş sa­pa­ryn­da bol­dy. Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz go­ja­man Ha­zar deň­zi­niň ke­na­ry­ny etek­läp otu­ran Bal­kan we­la­ýa­ty­na ama­la aşy­ran iş sa­pa­ry­nyň bar­şyn­da bu we­la­ýa­tyň çäk­le­rin­de Ga­ra­bo­gaz şä­he­rin­de gu­rul­ýan iri kar­ba­mid za­wo­dy­nyň, Gy­ýan­ly­da­ky gaz-­hi­mi­ýa top­lu­my­nyň, Türk­men­ba­şy şä­he­ri­niň Hal­ka­ra de­ňiz men­zi­li­niň gur­lu­şy­gy bi­len ta­nyş­dy. Şeý­le hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da tä­ze döw­re­bap sport top­lu­my­nyň gur­lu­şy­gy­ny göz­den ge­çir­di.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ma­ry we­la­ýa­ty­na ama­la aşy­ran sa­pa­ry­nyň çäk­le­rin­de bol­sa, ut­ga­şyk­ly do­la­ny­şyk­da iş­le­ýän gaz­bug­tur­bi­na­ly elekt­ros­tan­si­ýa­nyň gur­lu­şy­gy­nyň bar­şy bi­len ta­nyş­dy. Kuw­wat­ly­ly­gy 1574 MWt bo­lan elekt­ros­tan­si­ýa “Türk­me­ne­ner­go” Döw­let elekt­roe­ner­ge­ti­ka kor­po­ra­si­ýa­sy­nyň bu­ýur­ma­sy bo­ýun­ça Ma­ry DES-niň çäk­le­rin­de bi­na edil­ýär.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz we­la­ýat­la­ra ama­la aşy­ran sa­pa­ry­nyň çäk­le­rin­de iri se­na­gat des­ga­la­ry­nyň gur­lu­şyk iş­le­ri bi­len ta­nyş­ma­gyň bar­şyn­da bu ýer­de iş­le­ýän gur­lu­şyk­çy­lar bi­len söh­bet­deş bol­dy we ola­ryň gy­zyk­lan­dyr­ýan so­wal­la­ry­na jo­gap ber­di. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ga­raş­syz ösü­şiň ge­çen 25 ýy­ly­nyň için­de Türk­me­nis­tan­da hal­ky­my­zyň hal-ýag­da­ýy­ny yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len döw­let mak­sat­na­ma­la­ry­nyň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ýan­dy­gy­ny nyg­ta­dy. Gys­ga döw­rüň için­de ýur­du­myz se­na­gat taý­dan ösen döw­le­te öw­rül­di, da­şa­ry sy­ýa­sat­da uly üs­tün­lik­ler ga­za­nyl­dy.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz gur­lu­şyk­çy­lar­dan we ener­ge­tik­ler­den zäh­met we dynç alyş şert­le­ri, zäh­met hak­la­ry­nyň öz wag­tyn­da ber­li­şi bi­len gy­zyk­la­nyp, bu ýe­re ýyg­na­nan­lar bi­len be­ýan edi­len pi­kir­le­ri we ga­ra­ýyş­la­ry ara alyp mas­la­hat­laş­dy hem-de ola­ryň so­wal­la­ry­na, şol san­da ýur­du­myz­da ge­çi­ril­jek Pre­zi­dent saý­law­la­ry­na de­giş­li so­wal­la­ry­na jo­gap ber­di.

Kar­ba­mid önüm­çi­li­gi
bo­ýun­ça za­wod
Za­wo­dyň gur­lu­şy­gy “Türk­men­hi­mi­ýa” döw­let kon­ser­ni­niň bu­ýur­ma­sy bo­ýun­ça “Mit­su­bis­hi Cor­po­ra­ti­on” ýa­pon we “Gap In­şa­at” türk kom­pa­ni­ýa­la­ryn­dan yba­rat bo­lan kon­sor­si­um ta­ra­pyn­dan bi­le­lik­de ama­la aşy­ryl­ýar. Gur­lu­şyk iş­le­ri­ne 2014-nji ýy­lyň de­kabr aýyn­da gi­ri­şil­di we ony 2018-nji ýy­lyň iýun aýyn­da ta­mam­la­mak göz öňün­de tu­tul­ýar. Za­wod top­lu­my­ny gur­mak üçin 60 gek­tar ýer bö­lü­nip be­ril­di. Bu çäk­de 10 müň ton­na­lyk su­wuk am­mi­ak am­ma­ry, kar­ba­mid bö­lü­mi, her bi­ri­niň sy­gy­my 50 müň ton­na bo­lan kar­ba­mid sak­la­nyl­ýan iki am­mar, suw aras­sa­laý­jy des­ga, 30 MWt kuw­wat­lyk­da­ky iki sa­ny gaz tur­bi­na­ly elekt­ro­ge­ne­ra­tor, de­ňiz su­wu­ny ak­dyr­ýan ul­gam, taý­ýar önü­mi gap­la­mak we ýük­le­mek bo­ýun­ça bö­lüm we beý­le­ki­ler ýer­le­şer.
“Mit­su­bis­hi Cor­po­ra­ti­on” we “Mit­su­bis­hi Heavy In­dust­ri­es” ýa­pon kom­pa­ni­ýa­la­ry kär­ha­na­nyň önüm­çi­lik bö­lüm­le­ri­ni iň tä­ze teh­ni­ka bi­len üp­jün ed­ýär­ler, “Gap In­şa­at” kom­pa­ni­ýa­sy bol­sa, esa­sy in­že­ner­çi­lik hyz­mat­la­ry bi­len bir ha­tar­da, gur­lu­şyk iş­le­ri­ni, ze­rur ma­te­ri­al­la­ry ge­tir­mek, gur­na­mak hem-de goý­be­riş-saz­la­ýyş iş­le­ri­ni ama­la aşyr­ýar.
Ga­ra­bo­gaz­da bu za­wo­dyň gu­rul­ma­gy Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä­de se­na­gat taý­dan ösen döw­let hök­mün­de my­na­syp orun al­ma­gy­nyň ýo­lun­da ýe­ne bir uly ädim­dir.
Ga­ra­bo­gaz aý­la­gy­nyň “al­tyn düý­bi” sul­fat se­na­ga­ty üçin çig mal bo­lup hyz­mat ed­ýär. Kar­ba­mid za­wo­dy­nyň gur­lu­şy­gy­na ABŞ-nyň 1 mil­liard 571 mil­li­on dol­la­ry gö­nük­di­ril­di. Bu ýer­de tä­ze iş orun­la­ry­nyň 900-e go­la­ýy dö­re­di­ler. Za­wod­da her ýyl­da ýo­ka­ry hil­li kar­ba­mi­diň 1 mil­li­on 155 müň ton­na­sy hem-de 640 müň ton­na am­mi­ak ön­dü­ri­ler. Ola­ryň ag­la­ba bö­le­gi eks­por­ta ibe­ri­ler.

Gy­ýan­ly­da­ky iri
gaz­-hi­mi­ýa top­lu­my
Gy­ýan­ly şä­her­çe­sin­de te­bi­gy ga­zy gaý­ta­dan iş­le­mek hem-de po­lie­ti­len we po­lip­ro­pi­len önüm­çi­li­gi bo­ýun­ça gaz­-hi­mi­ýa top­lu­my gu­rul­ýar. Tas­la­ma Ýa­po­ni­ýa­nyň “TOYO En­gi­nee­ring” bi­len “LG In­ter­na­tio­nal Сor­po­ra­ti­on” we “Hu­yn­dai En­gi­nee­ring Сorp. Ltd” (Ko­re­ýa Res­pub­li­ka­sy) kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň kon­sor­siu­my bi­len bi­le­lik­de ama­la aşy­ryl­ýar. Des­ga­nyň umu­my ba­ha­sy ABŞ-nyň 3,4 mil­liard dol­la­ry­na deň­dir. Hä­zir­ki wagt­da bu ýer­de 12 müň 170-den gow­rak iş­gär zäh­met çek­ýär, ola­ryň 10 müň 242-si ýer­li iş­gär­ler, 1929-sy bol­sa, da­şa­ry ýurt­ly hü­när­men­ler­dir. Tas­la­ma iş­le­ri ta­mam­lan­dy di­ýen ýa­ly (99,5 gö­te­rim) möç­ber­de ýe­ri­ne ýe­ti­ril­di. Önüm­çi­lik en­jam­la­ry­ny ge­tir­mek iş­le­ri 97,3 gö­te­rim ber­jaý edil­di.
Bu kär­ha­na­nyň ulan­ma­ga be­ril­me­gi bi­len, on­da 1200-e go­laý adam zäh­met çe­ker. Bu ýer­de iň tä­ze hä­zir­ki za­man en­jam­la­ry otur­dy­lar, her ýyl­da 5 mil­liard kub metr te­bi­gy gaz gaý­ta­dan iş­le­ni­ler we ýyl­da 386 müň ton­na po­lie­ti­len, 81 müň ton­na po­lip­ro­pi­len ön­dü­ri­ler.

Hal­ka­ra de­ňiz men­zi­li
Tas­la­ma­da pa­rom, ýo­lag­çy we kon­teý­ner ter­mi­na­ly­nyň gur­lu­şy­gy göz öňün­de tu­tul­ýar. Top­lu­ma umu­my ýük­leý­ji ter­mi­nal, ür­gün ýük­ler ter­mi­na­ly, po­lip­ro­pi­len ter­mi­na­ly, şeý­le hem gä­mi gur­lu­şyk hem-de gä­mi abat­laý­jy za­wod­lar gir­ýär. Kö­pu­gur­ly por­tuň umu­my meý­da­ny 1 mil­li­on 400 müň ine­dör­dül metr­den gow­rak bo­lar. Şun­da por­tuň bin­ýa­dy­ny eme­le ge­tir­mek üçin ge­ti­ril­ýän top­ra­gyň möç­be­ri 5 mil­li­on kub met­re deň bo­lar. Deň­ziň düý­bü­ni çuň­laş­dyr­mak bo­ýun­ça ge­çi­ril­ýän iş­le­riň ne­ti­je­sin­de çy­ka­ryl­ýan top­ra­gyň möç­be­ri 8,8 mil­li­on kub metr­den gow­rak bo­lar.
Port men­zi­li­niň umu­my uzyn­ly­gy 3 müň 800 met­re ba­ra­bar bo­lar. Gid­ro­teh­ni­ki des­ga­lar­dan baş­ga-da, bu ýer­de köp san­ly ke­nar­ýa­ka dü­zü­mi­niň des­ga­la­ry­ny bi­na et­mek göz öňün­de tu­tul­ýar, olar şeý­le hem ulag üp­jün­çi­li­gi­ni: es­ta­ka­da aý­ryt­ly umu­my uzyn­ly­gy 3,9 müň metr­den gow­rak bo­lan aw­to­ýol­la­ry hem-de 30 müň met­re go­laý uzyn­lyk­da­ky de­mir ýol­la­ry öz içi­ne al­ýar.
Hal­ka­ra de­ňiz por­ty gör­nü­şin­dä­ki lo­gis­ti­ka mer­ke­zi­niň dö­re­dil­me­gi döw­le­ti­mi­ziň yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň ýo­ka­ry de­re­je­si­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. Tas­la­ma­nyň ba­ha­sy ABŞ-nyň 1,5 mil­liard dol­la­ryn­dan gow­rak­dyr. Gur­lu­şyk iş­le­ri 3,5 ýy­la ni­ýet­le­nen­dir, ony 2017-nji ýy­lyň de­kabr aýyn­da ta­mam­la­mak göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu giň möç­ber­li tas­la­ma­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy ne­ti­je­sin­de, 2500-den gow­rak iş orun­la­ry dö­re­di­ler. Tä­ze por­tuň her ýyl­da­ky ge­çi­ri­ji­lik uky­by 17-18 mil­li­on ton­na deň­dir.
Awa­za­nyň tä­ze
sport top­lu­my
“Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da tä­ze döw­re­bap sport top­lu­my Se­na­gat mi­nistr­li­gi­niň bu­ýur­ma­sy bo­ýun­ça ýur­du­my­zyň Se­na­gat­çy­lar we te­le­ke­çi­ler bir­leş­me­si­niň ag­za­sy bo­lan “My­ra­dym” hu­su­sy kär­ha­na­sy ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­ýar. Kö­pu­gur­ly sport mer­ke­zi­niň umu­my meý­da­ny 28,5 gek­ta­ra ba­ra­bar­dyr, onuň dü­zü­min­de dür­li sport, eda­ra we teh­ni­ki des­ga­lar bar. Hä­zir­ki wagt­da şol des­ga­la­ry ulan­ma­ga ber­mä­ge taý­ýar­lyk gö­rül­ýär. Onuň dü­zü­mi­ne spor­tuň oýun gör­nüş­le­ri – bas­ket­bol, ten­nis, gim­nas­ti­ka, gand­bol, wo­leý­bol üçin ni­ýet­le­nen otag­lar, hok­keý we fi­gu­ra­la­ýyn typ­mak üçin meý­dan­ça­ly “Buz­ly köşk”, fit­nes-mer­ke­zi gir­ýär. Mun­dan baş­ga-da, tas­la­ma­da iş otag­la­ry bo­lan eda­ra bi­na­sy, köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň we­kil­le­ri­niň iş­le­me­gi üçin äh­li ze­rur en­jam­lar bi­len üp­jün edi­len 150 orun­lyk mej­lis­ler za­ly, res­to­ran, top­lu­ma ýa­na­şyk ýer­de bol­sa, bas­ket­bol we ten­nis, wo­leý­bol we fut­bol oý­na­mak üçin açyk sport meý­dan­ça­la­ry göz öňün­de tu­tul­dy. Şeý­le hem bu ýer­de je­mi 250 orun­lyk aw­to­du­ral­ga­la­ryň iki­si bar.
Ut­ga­şyk­ly do­la­ny­şyk­da
iş­le­ýän gaz­bug­tur­bi­na­ly
elekt­ros­tan­si­ýa­sy
Bir ýyl­da 12,6 mil­liard kWt/sa­gat elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny çy­kar­ma­ga ni­ýet­le­ni­len ut­ga­şyk­ly do­la­ny­şyk­da iş­le­ýän elekt­ros­tan­si­ýa ýan­gyç hök­mün­de di­ňe bir te­bi­gy ga­zy däl, eý­sem, bu­gy hem peý­da­la­nar. Pot­rat­çy bo­lan “Ça­lyk Ener­ji” türk kom­pa­ni­ýa­sy gur­lu­şyk iş­le­ri­ne 2015-nji ýy­lyň iýu­lyn­da gi­riş­di. Tas­la­ma­nyň gur­lu­şy­gy­ny 2018-nji ýy­lyň de­kab­ryn­da ta­mam­la­mak mak­sat edi­nil­ýär. Tas­la­ma­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne Ame­ri­ka­nyň “Ge­ne­ral Electric” kom­pa­ni­ýa­sy hem gat­naş­ýar.
Bu des­ga­nyň ulan­ma­ga be­ril­me­gi bi­len ýur­du­my­zyň elekt­roe­ner­ge­ti­ka pu­da­gy­nyň ägirt uly kär­ha­na­sy bo­lan Ma­ry DES-iň umu­my kuw­wa­ty iki es­se ýo­kar­la­nar. Onuň dü­zü­min­de 30-40 ýyl mun­dan ozal he­re­ke­te gi­ri­zi­len ener­gi­ýa top­lum­la­ry­nyň 7-si bar. 2014-nji ýyl­da 149,2 me­ga­watt kuw­wat­ly­ly­gy bo­lan gaz­tur­bi­na elekt­rik stan­si­ýa­sy ulan­ma­ga be­ril­di. Mu­nuň özi DES-iň umu­my kuw­wat­ly­ly­gy­ny 1500 me­ga­wat­ta çen­li art­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­di.