Adam­zat ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri uç­ma­gyň ar­zu­wyn­da bo­lup­dyr. Şol se­bäp­li alym­lar guş­la­ry iç­gin öw­re­nip­dir­ler. Ola­ryň ýüz­ler­çe gör­nü­şi bo­lup, uçuş aý­ra­tyn­lyk­la­ry dür­li-dür­lü­dir. Kä­bir guş­lar uzak ara­ly­ga bir­nä­çe gün­läp uçýan bol­sa, kä­biri hiç hi­li uçup bil­me­ýär. Ga­nat­la­ry uly, iri guş­lar bol­sa, bir­nä­çe mi­nut­lap, ga­nat kak­man, ho­wa aky­myn­dan peý­da­la­nyp ho­wa­da dur­ýar. Ki­çi­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, has uzak ara­ly­ga ýa­da­man uçup bil­ýän guşlar hem az däl.
Alym­lar bu jan­dar­la­ryň nä­hi­li uç­ýan­dy­gy­ny bil­mek üçin il­ki fi­zi­ki gur­lu­şy­ny öw­re­nip­dir­ler. XVII asyr­da ýa­şap ge­çen şweý­sa­ri­ýa­ly Da­ni­il Ber­nul­li bu ba­ra­da köp açyş edip­dir. Onuň guş­la­ryň he­re­ke­ti­ni na­zar­da tu­tup, ýü­ze çy­ka­ran ýö­rel­ge­le­ri soň­ky ýyl­lar­da dö­re­di­len uçar­la­ryň taý­ýar­lan­ma­gy­na uly go­şant go­şup­dyr. Alym ho­wa­nyň ba­sy­şy­nyň guş­la­ryň uçu­şy­na tä­si­ri­ni su­but edip­dir we ba­syş bi­len bu jandaryň ga­na­ty­nyň he­re­ke­ti­niň ara­syn­da­ky gat­na­şy­gy dü­şün­di­rip­dir: “Guş ga­na­ty­nyň üs­tün­dä­ki ho­wa aky­my ýo­kar­dan aşak­ly­gy­na ba­sy­şy eme­le ge­tir­ýär. Bu ba­syş ga­na­tyň aşa­gyn­da­ky ýu­waş he­re­ket ed­ýän ho­wa aky­my­ny eme­le ge­tir­ýän ba­syş­dan pes­dir”. Bu bolsa, guş­la­ryň ho­wa­da ýo­ka­ry gö­te­ril­me­gi­ne se­bäp bol­ýan esa­sy ýö­rel­ge ha­sap­lan­ýar.
Ho­wa ba­sy­şy bi­len guş­la­ryň ara­syn­da­ky gat­na­şyk­da ho­wa­nyň has çalt he­re­ket et­me­gi­ni ga­nat­lar üp­jün ed­ýär. Ga­na­tyň fi­zi­ki gur­lu­şy we şe­ki­li se­bäp­li ýo­kar­da he­re­ket ed­ýän ho­wa has köp “ýol geç­me­li bol­ýar”. Şol se­bäp­li ho­wa ga­na­tyň üs­tün­den ge­çe­nin­de, tiz­li­gi­ni art­dyr­ýar we bu ýag­daý ga­na­tyň ýo­kar­syn­da­ky hem-de aşa­gyn­da­ky ho­wa aky­my­nyň ba­sy­şy­nyň ta­pa­wut­ly bol­ma­gy­na se­bäp bol­ýar.
Bu­lar bi­len bir ha­tar­da, ho­wa­nyň aşak­dan we ýo­kar­dan he­re­ket lenmegi üçin ga­nat­la­ryň hem he­re­ket et­me­gi ze­rur­dyr. Guş­la­ryň dö­şün­de ga­nat kak­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän güýç­li mus­kul­lar bar. Olar ho­wa­da ýo­ka­ry gö­te­ril­mek hem-de öňe he­re­ket et­mek üçin be­de­ni öňe iter­ýär­ler. O di­ýen ça­la­syn bol­ma­dyk guş­lar bol­sa, uç­maz­dan öňür­ti bi­raz yl­ga­­ýar­lar. Se­bä­bi olar uç­mak üçin bat al­ma­ly bol­ýar­lar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА