Hemmeleriň dosty

Dur­muş­da örän az san­ly ada­myň bir­ba­da höt­de gel­ýän iki işi bar. Olar deň-duş­la­ryň­dan kim­dir bi­ri bi­len duş­man bol­man ýa­şa­mak hem-de şu dün­ýä­niň iň uly kuw­wa­ty bo­lan pu­luň ýe­sir edi­ji­li­gin­den ha­las bol­mak­dyr. Me­niň şeý­le hä­si­ýet­li ada­ma duş­ma­gym ga­ty aň­sat bol­dy. Şol wagt­lar men ki­çi­räk şä­her­de ýa­şa­ýar­dym. Men bir gün ikin­di wagt­la­ry iti­mi gez­dir­mä­ge çy­kyp­dym. Ine, bir­den­kä-de itim tä­sin ah­wa­la­ta du­çar bol­dy otu­ry­ber­di. Ol däl­i­rän ýa­ly ýer­de to­ga­lan­ýar­dy, çyň­sap, uw­lap agaç­la­ra süý­ken­ýär­di. Men “Ite nä­me bol­du­ka?” di­ýip, oý­la­nyp dur­kam, edil gap­dal­jy­gym­dan ge­çip bar­ýa­n kimdir birine gö­züm düş­di. Ol otuz ýaş­la­ryn­da, kö­ne­räk eşik­li, köý­ne­gi-de ýa­ka­syz, ba­şy ýa­la­ňaç bi­ri­di. Men oňa di­leg­çi­dir öý­düp, el­le­ri­mi jü­bi­me sok­mak­çy bol­dum. Em­ma nä­ta­nyş adam kö­ne dos­tu­ny gö­ren ýa­ly ma­wy göz­le­ri­ni gül­dü­rip, ma­ňa ýyl­gy­ryp bak­dy. Ol iti­me eli­ni uza­dyp:
– Ja­na­we­re sa­kyrt­ga ýel­me­şip­dir. Gel, şo­ny aý­ra­ly – diý­di.
Ol ha­ma­la, kö­ne ta­nyş­lar ýa­ly ar­ka­ýyn gür­le­ýär­di. Onuň şeý­le ýa­kym­ly tä­sin ba­ky­şyn­da men-ä hiç bir er­bet­lik gör­me­dim. Biz ýö­ri­te ýa­sa­lan agaç otur­gy­ja ta­rap ýö­nel­dik. Men onuň go­laý­jy­gyn­da otur­dym. Ol sy­ky­lyk atyp, iti­mi ýa­ny­na ça­gyr­dy. Geň gö­räý­me­li: he­mi­şe­ler nä­ta­nyş­la­ryň ýa­ny­na bar­maz­ly­gy en­dik edi­nen Kas­par bu ça­ky­ly­gy der­rew ka­bul et­di. Ol ge­lä­ge-de kel­le­si­ni nä­ta­n­şyň dy­zy­nyň üs­tün­de goý­dy. Ol hem uzyn bar­mak­la­ry bi­len itiň tüý­le­ri­ni dör­je­le­mä­ge baş­la­dy. Ahy­ry şat­lyk­ly äheň­de: “Wah!” di­ýip, it­den sa­kyrt­ga­ny aýyr­ma­ga gi­riş­di. It ja­na­we­riň te­ni awan bol­sa ge­rek – bir­nä­çe ge­zek çyň­sa­dy. Ýö­ne we­li, gaç­ma­ga sy­na­nyş­ma­dy. Nä­ta­nyş iti goý­ber­di-de, ýyl­gy­ryp dur­şu­na ho­wa­da nä­me­dir bir za­dy gör­ke­zip:
– Yn­ha, in­di bol­dy. Ar­ka­ýyn gi­dip bi­ler­siň, ga­dyr­dan! – diý­di. Soň­ra nä­ta­nyş ýe­rin­den tu­rup:
– Gö­rüş­ýän­çäk, hoş! – diý­di-de, ýo­lu­ny do­wam et­di.
Ol şeý­le bir çalt git­di we­lin, men oňa eden işi üçin bir zat ber­mä­ge, hat-da sag­bol­sun aýt­ma­ga-da ýe­tiş­me­dim. Ol edil gel­şi ýa­ly üm­süm he­mem do­gum­ly he­re­ket­le­ri bi­len göz­den ga­ýyp bol­dy.
Öýe ge­le­ni­me es­li wagt ge­çe­nem bol­sa, men en­te­gem bu tä­sin ada­myň eden so­gap işi hak­da pi­kir ýü­würd­ýär­dim. Soň­ra bu wa­ka­ny gar­ry aş­pe­zi­me hem gür­rüň ber­dim.
Ol:
– Hä, ol An­ton­dyr. Ol hem­me­le­re ýag­şy­lyk et­mä­ge ýe­tiş­ýär – diý­di.
Men on­dan An­to­nyň haý­sy kär bi­len meş­gul­lan­ýan­dy­gy­ny, gün-gü­ze­ra­ny­ny do­lan­dyr­mak üçin nä­me iş ed­ýän­di­gi­ni so­ra­dym. Ol so­ra­gy­ma geň ga­ly­jy äheň­de:
– Hiç kär bi­len – di­ýip, jo­gap ber­di.
– Kä­ri­mi?! Kär onuň nä­me­si­ne ge­rek?!
– Ga­dyr­dan, gü­ze­ra­ny­ňy aý­la­mak üçin her ki­miň bir kä­ri bol­ma­ly­dyr-a?!
– An­ton üçin kär ge­rek däl. Hem­me­ler oňa gü­ze­ran aý­la­mak üçin ze­rur bo­lan zat­la­ry ak ýü­rek­den ber­ýär­ler. Ol pu­la-baý­ly­ga äh­mi­ýet be­re­nok. Oňa mä­täç­li­gem ýok.
Dog­ru­sy­ny aýt­sam, An­ton hak­da bu eşi­den­le­ri­me, ha­ky­kat­da­nam, geň ga­laý­ma­ly­dy. Dün­ýä­niň äh­li ýe­rin­de bol­şy ýa­ly, bi­zi­ňem şä­her­çä­miz­de bir dö­wüm çö­rek, bir bul­gur suw al­mak üçin pu­luň bol­ma­ly­dy. Ýy­ly­jak jaý­da ýat­mak, üs­tü­ňi ört­mek üçi­nem pul ge­rek­di. “Ol jal­ba­ry ýy­gyrt atan adam nä­dip dur­mu­şyň ýa­zyl­ma­dyk şeý­le berk ka­nu­ny­na gar­şy he­re­ket edip bil­ýär­kä?! Şeý­le ýag­daý­da ol gaý­gy-ala­da­syz ýa­şa­ma­gy nä­dip ba­şar­ýar­ka?!”
Ba­şy­my gap­lap alan şeý­le ala­sar­myk pi­kir­ler­den sap­lan­mak üçin men onuň özü­me nä­bel­li bo­lan giz­lin syr­la­ry­ny öw­ren­me­gi ýü­re­gi­me düw­düm. Gar­ry aş­pe­ziň aý­dýan­la­ry dog­ry eken. Aý­dyş­la­ry ýa­ly, An­to­nyň bel­li bir ed­ýän işem ýok eken. Onuň bar pi­şe­si ir sä­her­den tä giç ag­şa­ma çen­li kö­çe­ler­de aý­la­nyp ýör­mek eken. Em­ma ol di­ňe bir boş hem en­täp ýö­re­nok­dy. Ol ge­çip bar­ýan paý­tun­da bir kem­çi­lik gör­se-de, der­rew ony sak­lap, ýag­da­ýy eýe­si­ne duý­dur­ýar eken. Ýa bol­ma­sa, ol çy­byk ha­ýat­la­ryň reň­ki so­lup, kö­ne­li­şen bol­sa, eýe­si­ni ça­gy­ryp, reň­ki­ni tä­ze­le­me­gi mas­la­hat ber­ýär eken. Şo­nuň üçi­nem oňa köp­lenç şu­nuň ýa­ly iş­le­ri ynan­ýar eken­ler. Se­bä­bi onuň şol iş­le­ri et­mä­ge iter­ýän za­dyň neb­se­wür­lik däl-de, di­ňe hyz­mat edip, adam­la­ryň göw­nün­den tur­mak­dy­gy­ny hem­me­ler anyk bil­ýär eken.
Men soň­ra An­to­nyň baş­ga-da kän iş­den ba­şy­nyň çyk­ýan­dy­gy­ny gör­düm. Bir ge­zek men oňa aýak­gap us­sa­ha­na­syn­da aýak­gap be­je­rip otu­ran ma­ha­ly ga­bat gel­dim. Soň­ra bir üýş­me­leň­de etek al­ty, ýeň ýe­di bo­lup, hyz­mat edip ýö­re­ni­ne şa­ýat bol­dum. Ýe­ne bir gör­sem, ol ça­ga­la­ry oý­na­dyp ýör. Şu ba­bat­da bir zat me­niň has-da ün­sü­mi çek­di. Ki­miň ze­rur işi çyk­sa, der­rew An­ton­dan ha­ýyş ed­ýär­di. Hatda, onuň ba­zar­da al­ma sa­typ du­ra­ny­nam gör­düm.
Äh­li şä­her­ler­de-de bel­li bir işiň ba­şy­ny tu­tup bil­män ýö­ren bir­gi­den ada­myň bar­dy­gy­ny bil­ýärin. Em­ma An­ton beý­le­ki­ler ýa­ly däl­di. Ol ed­ýän işi­niň möç­be­ri nä­hi­li bol­sa-da, gü­nü­ni aý­la­mak üçin iş buý­ru­jy­dan ge­re­gin­den ar­ty­gy­ny as­la al­maz­dy. Ol iş­le­ri ug­ru­na bol­sa-ha, hiç za­dam al­ma­ýan eken. Ol: “Bir zat ge­rek bol­sa, siz­den ha­ýyş edä­ýe­rin-dä” di­ýä­ýer­di. Kö­ne­je egin-eşik­li, ha­ýyr-sa­ha­wa­ty söý­ýän bu ada­myň özi üçin tä­ze bir ýörelgäni dö­re­den­di­gi­ni bil­dim. Ol adam­la­ryň dog­ru­çyl­ly­gy­na ynan­ýar­dy. Öz ha­sa­by­na pul go­şup bil­jek­kä, oba­daş­la­ry­nyň min­net­dar­lyk söz­le­ri bi­len oň­ýar­dy. Bel­li bol­şy ýa­ly, adam­la­ryň kö­pü­si öz­le­ri­niň hyz­ma­ty­na ýa­ran adam­syn­dan eden işi üçin bir­gi­den pul ga­zan­ma­ga müm­kin­çi­lik bar­ka, ola­ryň ho­şa­maý söz­le­ri bi­len oň­ma­ýar­lar. Em­ma An­ton we­lin, hak-heş­dek­li iş­le­ri et­mek ba­ra­da oý­lan­ma­ýar­dam.
Bu ada­myň il-gü­nüň ara­syn­da nä­hi­li ab­ra­ýy­nyň bar­dy­gy­na göz ýe­tir­mek üçin onuň di­ňe kö­çe­den ge­çip bar­ýan pur­sa­dy­ny syn­laý­ma­ly­dy. Hem­me­ler oňa gü­ler ýüz bi­len sa­lam be­rip, ga­dyr­ly gör­şer­di­ler. Bu gaý­gy-gam­syz yn­san eg­nin­dä­ki sa­ry gi­den pen­je­gi bi­len mül­kü­ne iş­le­mä­ge bar­ýan daý­ha­na ça­lym ed­ýär­di. Ol is­län öýü­ne gi­rip, is­län adam­sy­nyň sa­ça­gy­nyň ba­şyn­da ar­ka­ýyn otu­ryp bil­ýär­di. Äh­li zat onuň em­ri­ne ta­byn ýa­ly­dy. Men er­ti­ri­ni pi­kir et­män, yk­ba­ly­na ka­ýyl bo­lup ýa­şa­ýan haý­sy­dyr bir yn­sa­nyň baş­ga­la­ra sö­zü­ni ýö­re­dip bil­jek­di­gi­ne öň şu­nuň ýa­ly akyl ýe­tir­män­dim.
Dog­ry­my aýt­sam, şol sa­kyrt­ga­ly wa­ka­dan soň, An­to­na duş­sam, onuň ma­ňa bir­hi­li ke­se­ki ýa­ly daş­rak­dan eli­ni gal­dy­ryp sa­lam­laş­ma­gy­ny bi­raz ga­tam gör­ýär­dim. Göw­nü­me bol­ma­sa, ol ma­ňa peý­da­sy­nyň de­gen­di­gi­ni ýat­la­mak is­le­me­ýän ýa­ly­dy. Onuň me­niň bi­len gy­zyk­lan­maz­ly­gy özü­mi köp­çü­lik­den çet­leş­di­ri­len ýa­ly duý­ma­gy­ma se­bäp bol­dy. Şo­ňa ga­ra­maz­dan, öý­de ha­çan bir za­dy be­jer­mek ze­rur­ly­gy ýü­ze çyk­sa, oňa ýüz­ tutýardym. Ara­da ýa­gyş su­wy ak­ýan ter­na­wym dö­w­len­de hem aş­pe­zi­me An­to­ny ça­gyr­ma­gy­ny ha­ýyş et­dim.
Ol bol­sa :
– Ony ni­re­den tap­jak? Ol bir ýer­de du­ra­nog-a. Ýö­ne, şon­da-da, men oňa ha­bar ede­rin – di­ýip, ynam­ly aý­dyp­dy.
Şeý­le­lik­de, men bu tä­sin ada­myň bel­li bir ýer­de me­kan tut­man­dy­gy­na göz ýe­tir­dim. Em­ma ony tap­mak örän aň­satdy. Onuň ni­re­de­di­gi ba­ra­da­ky ha­ba­ry, ha­ma­la di­ýer­siň, haý­sy­dyr bir sim­siz te­leg­raf tu­tuş şä­he­re ýe­tir­ýän ýa­ly­dy. Öňüň­den çy­kan il­kin­ji ada­ma “Bi­ze An­ton ge­rek­di” diý­mek ýe­ter­lik­di. Bu ha­bar agyz­dan agy­za ge­çip, An­ton ahy­ry özü­ni ge­rek­le­ýän­le­riň bi­ri­ne ga­bat gel­ýär­di. Ha­ky­kat­dan-da, ol şo ge­ze­gem eg­len­män gü­nor­ta­ndan soň me­niň ýa­ny­ma ge­lip­di. Ol how­ly­my­za aý­la­nyp, onuň äh­li ýer­le­ri­ne göz gez­dir­di. An­ton ekin­zar­ly­ga aý­la­nyp ýö­ren wag­ty bu ýer­dä­ki ger­mew edi­len çy­byk ha­ýa­ty be­jer­me­li­di­gi­ne, bir aga­jyň bol­sa ýe­ri­niň üýt­ge­dil­me­li­di­gi­ne ün­si çek­di. Ol ahy­ry ter­na­wy bar­lap, işe baş­la­dy. Ol iki sa­ga­dyň do­wa­myn­da işi­ni ta­mam­lap, me­niň min­net­dar­lyk bil­dir­me­gi­me-de ga­raş­man çy­kyp git­di. Men bu ge­zek aş­pe­ze oňa es­li pul ber­me­gi tab­şy­ryp­dym. Men aş­pez aýal­dan:
– An­to­nyň göw­ni hoş bol­du­my – di­ýip so­ra­dym.
Ol :
– El­bet­de, hoş bol­dy. Onuň göw­ni he­mi­şe hoş­dur. Men oňa al­ty şil­ling ber­mek­çi bol­dum, em­ma ol ba­ry-ýo­gy iki şil­ling al­dy. Ol “Bu pul şu gü­nü­me-de, er­ti­ri­me-de ýe­ter” diý­di. Ýö­ne ol şu­nam ýaňzytdy: “Eger ho­ja­ýy­nyň kö­ne ýe­ňil­jek pal­to­sy bar bol­sa…”.
Men ber­len­den az al­ýan ada­ma il­kin­ji ge­zek duş­dum. Men oňa ze­rur bo­lan za­dy­ny be­rip bil­jek­di­gi­me nä­hi­li be­ge­ne­ni­mi siz bir bil­se­di­ňiz! Men der­rew onuň yzyn­dan yl­ga­dym:
– An­ton, An­ton! Men sa­ňa ýe­ňil­jek pal­to ber­jek!…
Men onuň göz­le­rin­dä­ki pa­ra­hat ba­kyş­la­ryň ýag­ty­ly­gy bi­len ýe­ne bir ýo­la ýüz­be-ýüz bol­dum. Özü­ňe ze­rur bol­ma­dyk pal­to­ny baş­ga bi­ri­ne ber­mek, el­bet­de, örän oňat iş­di. Men aş­pe­ze äh­li kö­ne eşik­le­ri­mi ge­tirt­dim. An­ton üý­şüp du­ran egin-baş­la­ra bir­laý göz gez­di­rip, onuň için­den ýe­ňil­jek pal­to­ny çe­kip al­dy-da, ony ge­ýip gör­di. Ol:
– Bu ma­ňa ge­rek bo­lar – diý­di.
Ol mu­ny edil dü­kan­dan tä­ze eginbaş al­ýa­nyň ähe­ňin­de aýt­dy. Soň­ra ol beý­le­ki eşik­le­re-de göz gez­di­rip:
– Bu kö­wüş­le­ri Sal­serg­ras­se­dä­ki Frit­ze be­rip bi­ler­siň. Oňa bir jü­büt aýak­gap ge­rek­di. Bu köý­nek­le­rem Skýu­wa­re­dä­ki Jo­ze­fe ber­seň, has go­wy bo­lar. Ol mu­nuň ça­la sü­zü­len ýer­le­ri­ni be­je­rip ge­ýer. Eger is­le­seň, bu­la­ry se­niň adyň­dan ola­ra äki­dip hem be­re­ýin – diý­di.
An­ton bu söz­le­ri edil pä­him­dar adam­la­ryň aý­dy­şy ýa­ly aýt­dy. Men şu ýer­de goş-go­lam­la­ry­my as­la ta­na­ma­ýan adam­la­ry­ma el­tip ber­ýän­li­gi üçin oňa aý­ra­tyn min­net­dar­lyk bil­dir­dim. Ol köý­nek­ler bi­len aýak­ga­by ýyg­nap dur­ka sö­zü­niň üs­tü­ni ýe­tir­di:
– Dog­ru­sy­ny aýt­sam, sen go­wy adam. Bu­la­ry ma­ňa ber­ýäň…
Soň­ra bol­sa, ol çy­kyp git­di. Dog­ry­my aýt­sam, ki­tap­la­rym ha­kyn­da aý­dyl­ýan ýa­lan öw­gü­le­riň hiç bi­rem bu ho­şa­maý söz­ler ýa­ly tä­sir et­män­di.
Şon­dan soň­ky ýyl­lar­da men An­ton ha­kyn­da kän oý­lan­dym. Özi-de oňa min­net­dar­lyk duý­gu­sy bi­len. Se­bä­bi öm­rüm­de ma­ňa şo­nuň ýa­ly ru­hy gol­daw be­ren adam ga­ty az­dy. Kän ge­zek­ler pul bi­len bag­ly me­se­le­le­ri ala­da eden wag­tym, özü­ne ge­re­gin­den ar­ty­gy­ny al­ma­ýan, asu­da dur­muş­da ýa­şa­ýan şol ada­my ha­ky­da­ma ge­tir­dim. Her ge­ze­gem şol bir ne­ti­jä ulaş­dym. Şeý­le ýa­şa­ma­gyň sy­ry­ny hem­me­ler bil­sedi… Her kim elin­den ge­len kö­me­gi edip, özü­ne ge­rek bo­la­nyn­dan ar­tyk zat al­man ýa­şa­sa­dy, on­da durmuş öz-özün­den ýe­ňil­le­şer­di.
Men in­di en­çe­me ýyl­­dan bä­ri An­ton ha­kyn­da gür­rüň goz­ga­la­ny­ny eşi­de­mok. Em­ma ol hak­da ala­da-da et­me­dim. Çün­ki şeý­le seý­rek hä­si­ýet­li yn­sa­ny Hudaýyň kyn gün­de goý­ma­ja­gy­ny ma­gat bil­ýär­dim.

Ter­ji­me eden
Döw­let­my­rat DA­ŇA­TA­ROW,
Ahal we­la­ýat te­le­ra­dio
stu­di­ýa­sy­nyň gep­le­şik­le­ri
gur­naý­jy­sy we taý­ýar­laý­jy­sy.