Pyş­ba­ga be­de­ni ça­nak­lyk bi­len ör­tü­len süý­re­ni­ji bo­lup, ha­ýal he­re­ke­ti bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Süý­re­ni­ji­le­riň bu gör­nü­şi An­tark­ti­da­dan baş­ga äh­li yk­lym­da duş ge­lip, esa­sy bö­le­gi De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­da we Gü­nor­ta Azi­ýa­da ýa­şa­ýar. Ýer ýü­zün­de ça­nak­ly süý­re­ni­ji­le­riň 350-den gow­rak gör­nü­şi bar. Pyş­dyl­la­ryň kö­pü­si gu­ry ýer­de, köl­le­riň ke­na­ryn­da we der­ýa ýa­ka­la­ryn­da ýa­şa­sa, kä­bi­ri um­man­lar­da duş gel­ýär. Kä­bir gör­nü­şi bol­sa to­kaý­lar­da we çöl­ler­de ýa­şa­ýar.
Pyş­dyl­la­ry ýa­şa­ýan ýe­ri­ne bag­ly­lyk­da gu­ry ýer pyş­dy­ly, de­ňiz pyş­dy­ly we suw pyş­dy­ly ýa­ly to­par­la­ra böl­mek müm­kin. Daş­ky gör­nü­şi­ne bag­ly­lyk­da gap­laň pyş­ba­ga­sy, agaç pyş­ba­ga­sy, Gün­do­gar ys­ly pyş­ba­ga, reňk­le­nen pyş­ba­ga, pal­çyk pyş­ba­ga­sy, göw­her pyş­ba­ga­sy, ýum­şak ga­byk pyş­ba­ga­sy, Af­ri­ka kas­ka­ly pyş­ba­ga, zeý­tun pyş­ba­ga­sy ýa­ly gör­nüş­le­ri bar. Bu süý­re­ni­ji­le­riň iň ki­çi­si­niň ulu­ly­gy 10 san­ti­metr­den geç­me­ýär. Deň­iz­de ýa­şa­ýan pyş­dyl­lar gu­ry ýer pyş­dyl­la­ryn­dan ulu­ly­gy bi­len ta­pa­wut­la­nyp, At­lan­tik de­ri pyş­ba­ga­sy­nyň ulu­ly­gy 2 met­re, ag­ra­my 680 ki­log­ra­ma ýet­ýär. Pyş­dy­lyň suw­da ýa­şa­ýan ki­çi­jik gör­nü­şi­ne «ter­ra­pin» di­ýil­ýär.
Pyş­ba­ga­lar howp aba­nan ýag­da­ýyn­da uzyn boý­nu­ny, gys­ga aýak­la­ry­ny we guý­ru­gy­ny ça­na­gy­nyň içi­ne düýr­läp go­ra­nyp bil­ýär­ler. Pyş­dy­lyň kä­bir gör­nü­şi howp aba­nan­da ça­na­gy­nyň için­de giz­len­män, gar­şy­da­şy­ny «diş­läp» gor­kuz­ýar. Gu­ry ýer pyş­ba­ga­la­ry­nyň öň­ki we yz­ky aýak­la­ry­nyň bar­ma­gyn­da dyr­nak­la­ry bol­ýar. De­ňiz pyş­dyl­la­ry­nyň bar­mak­la­ry­nyň ara­syn­da per­de­si bo­lup, suw­da ýüz­me­gi­ni üp­jün ed­ýär. Ba­lyk­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da, de­ňiz pyş­ba­ga­sy su­wuň düý­bün­de dem al­ma­ýar. Şor su­wa uý­gun­la­şan pyş­dyl­lar su­wuň ýü­zü­ne çy­kyp, dem alan­dan soň, ýe­ne-de aşak çüm­ýär­ler. De­ňiz pyş­dyl­la­ry­nyň he­re­ke­ti ola­ryň su­wuň aşa­gyn­da nä­çe wagt­lap sak­la­nyp bil­jek­di­gi­ne tä­sir ed­ýär. Eger-de de­ňiz pyş­dy­ly iş­jeň he­re­ket­de bol­sa, her 1-2 sa­gat­dan su­wuň ýü­zü­ne çy­kyp dem al­ma­ly bol­ýar. Eger-de uku­da ýa-da dynç al­ýan bol­sa, su­wuň düý­bün­de 4-7 sa­ga­da çen­li sak­la­nyp bil­ýär­.
Pyş­ba­ga­la­ryň kö­pü­si ösüm­lik­ler bi­len iý­mit­len­ýän hem bol­sa, gur­çuk, su­wö­küz, mör-mö­jek iý­ýän gör­nüş­le­ri hem bar. Pyş­dyl­la­ryň kä­bi­ri edil dü­ýe­ler ýa­ly ça­na­gyn­da ýag top­la­ýar hem-de bir­nä­çe hep­de­läp hiç zat iý­mez­den oňup bil­ýär. Çöl­de ýa­şa­ýan pyş­dyl­lar bol­sa ça­na­gyn­da äti­ýaçlyk suw top­lap, bir ýy­la çen­li suw­suz­ly­ga çy­dap bil­ýärler.
Kö­pe­liş möw­sü­min­de pyş­ba­ga­lar beý­le­ki süý­re­ni­ji­ler ýa­ly ýu­murt­ga­sy­nyň üs­tün­de otur­ma­ýarlar. Ça­nak­ly süý­re­ni­ji­ler kö­pel­mek üçin çu­kur ga­zyp, ýu­murt­ga­sy­ny ýe­re göm­ýär­ler. De­ňiz pyş­dyl­la­ry hem ýu­murt­ga­la­mak üçin çä­ge­li ke­na­ra gel­ýär­ler. Bir pyş­dyl kö­pel­mek üçin 50-150 ara­ly­gyn­da ýu­murt­ga taş­la­ýar. 50-60 gün­den soň ýu­murt­ga­lar­dan pyş­dyl­jyk­lar çy­kyp, Ýe­riň ýü­zün­de peý­da bol­ýar­lar. Ýe­riň ýy­ly­ly­gy pyş­dyl­la­ryň jyn­sy­na we ýu­murt­ga­dan nä­çe wagt­dan çyk­jak­dy­gy­na tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Ki­çi­jik pyş­dy­lyň «kä­mil­lik ýa­şy­na ýet­me­gi» üçin 20 ýyl ge­rek. Aga­jyň ýa­şy­nyň ulal­dy­gy­ça sü­tü­nin­dä­ki hal­ka­la­ryň kö­pe­li­şi ýa­ly, pyş­dyl­la­ryň hem ýyl geç­di­gi­çe ça­na­gyn­da­ky na­gyş­la­ry we ga­syn­la­ry kö­pel­ýär. Ho­wa­nyň so­wa­ma­gy bi­len pyş­dyl­lar pal­çy­ga göm­lüp ýat­ýar­lar, em­ma gyş uku­sy­na git­me­ýär­ler.
Pyş­dyl­lar ba­ra­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar
Pyş­ba­ga­lar dün­ýä­dä­ki iň ga­dy­my süý­re­ni­ji­le­riň bi­ri­dir. Bu jan­dar­lar 200 mil­li­on ýyl mun­dan ozalky di­no­zawr­la­ryň döw­rü­ne de­giş­li­dir.
Pyş­ba­ga­nyň ça­na­gy as­lyn­da onuň ske­le­ti­niň (süňk dü­zü­mi) bir bö­le­gi­dir. Ça­nak­lyk pyş­ba­ga­nyň ga­pyr­ga­sy we oňur­ga­sy ýa­ly 50-den gow­rak süňk­den eme­le gel­ýär.
Pyş­ba­ga­nyň di­şi bol­ma­ýar. Ola­ryň äňin­dä­ki ga­ty ak ga­by­gy iý­mit çeý­ne­mä­ge ýar­dam ed­ýär.
Süý­ji suw­da we de­ňiz­de ýa­şa­ýan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, pyş­ba­ga­lar «am­ni­ot­lar» (ho­wa­dan dem al­ýan­lar) to­pa­ry­na de­giş­li bo­lup, ýu­murt­ga­sy­ny gu­ry ýer­de goý­ýar­lar.
Pyş­dyl­lar jan­ly-jan­dar­la­ryň iň uzak ýa­şa­ýan gör­nü­şi bo­lup, or­ta­ça 50 ýy­la çen­li ýa­şap bil­ýärler. Seý­şel ada­syn­da ýa­şa­ýan pyş­ba­ga­lar uzak ýa­şa­ýan­dy­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Bu ada­nyň «ýer­li ýa­şaý­jy­sy» Jo­na­tan hä­zir 191 ýa­şyn­da.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА