Hormatly Prezidentimiziň “Çaý – melhem hem ylham” atly eseriniň her bir setiri, her bir jümlesi çuň many-mazmuna ýugrulan. Bu kitapda türkmen halkymyzyň asyrlarboýy çaý içmek dessuryny sungat derejesine çenli ýetirilendigi barada aýdylýar. Şeýle hem dürli taryhy maglumatlara salgylanýar, ylmy taýdan esaslandyrylan çaýyň melhemlik täsiri barada gürrüň berilýär. Şonuň üçin bu kitap taryhçy, alym, lukman, ýönekeý okyjy üçin bahasyna ýetip bolmajak gollanma bolup durýar. Şeýle göwrümli we çuň manyly kitaby ýazmak lukmançylyk ugrundan çuň bilim alan adama başardýar. Onuň üçin, ilki bilen inçe duýgurlyk gerek. Ikinjiden bolsa, türkmen halkymyzyň ruhy dünýäsini içgin bilip, oňa bolan beýik söýgi gerek.
Ine, şu zatlaryň ählisi biziň Mähriban Arkadagymyzda jemlenen. Gahryman Arkadagymyzyň “Çaý – melhem hem ylham” atly eserinde Gündogar halklaryna mahsus bolan çaý içmek sungatynyň halkymyzyň ýaşaýyş durmuşyndaky orny barada giňden gürrüň berilýär. Şeýle hem bu eserde beýleki halklaryň çaý içmek medeniýeti barada nygtalýar. Gadymy hytaý, ýapon halklarynyň çaý içmek dessurlary dünýä bellidir. Doganlyk türk halkynyň özboluşly kiçiräk bulgurlarda gant bilen çaý içmek dessury bar. Galyberse-de, iňlisleriň her gün agşam çaý içmek dessury bize mälimdir. Emma, türkmeniň ymgyr Garagum çölünde ojaryň odunda tüňçede gaýnap, dem alan çaýyň ysynam, tagamynam hiç bir zada deňäbem, çalşybam bolmaz.
Bu kitapda çaý – türkmeniň ilki hezzeti diýip aýdylýar. Dogrudanam, türkmen öýüniň gapysyndan ätlän adama “Geliň, çaý bereýin!” , “Bir käse çaý içip gidiň!” diýýändir. Bu däp biziň halkymyza mahsusdyr.
Aslynda çaý ýürekleri, kalplary ýakynlaşdyrýan serişdedir. Çaýyň başynda diňe bir ýakymly söhbetler edilmän, eýsem, dürli jedelli meselelerde-de bir pikire gelinmegi, dürli wajyp çözgütleriň kabul edilmegi mahsusdyr. Biziň halkymyzda çaýy demlemek, ony hödürlemek we içmek dessury özboluşlylygy bilen tapawutlanýar.
Çaý içeniňde, nädip pikirler ummanyna batyp, arassa asuda gök asmany, ýaşyl öwsüp oturan meýdanlary göz öňüňe getireniňi duýman galýarsyň. Çaý her bir ynsanyň janyna lezzet berýär, göwnüňi göterýär, ýadawlygy ýok edýär.
Hormatly Prezidentimiziň “Çaý – melhem hem ylham” atly kitabyna ylmy häsiýet mahsusdyr. Çaýyň 1500-den gowrak görnüşine duş gelmek bolýar. Gök çaýyň düzüminde 300-den gowrak himiki elementler bar. Şol sebäpden ol derman serişdesi hökmünde ulanylýar. Gök çaýda uglewodlar, beloklar, mikroelementler, witaminler, kalsiý, magniý, marganes, natriý we beýleki birleşmeler bar. Gök çaý adam bedeniniň ähli ulgamyna we organlaryna oňaýly täsir edýär. Ol immun ulgamynyň işjeňligini artdyrýar, ýürek – damar keselleriniň öňüni alýar, beýniniň damarlarynyň gysylmagyny aradan aýyrýar. Golland alymlarynyň geçiren barlaglaryna görä, günüň dowamynda gök çaýyň 4 bulgurynyň içilmegi aortanyň aterosklerozynyň döremek töwekgelçiligini 69% peseldýär.
Hormatly Prezidentimiz biziň halkymyza “Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri” atly ylmy eseriniň birnäçe jiltini peşgeş berdi. Häzirki wagtda ýurdumyzyň dürli künjeklerinde – “Arçman”, “Berzeňňi”, “Baýramaly”, “Farap”, “Mollagara”, “Ýylysuw”, “Daşoguz” şypahanalarynda Gahryman Arkadagymyzyň şol eseriniň esasynda türkmen topragynda bitýän otdur çöplerden demlenýän peýdaly melhemlik çaýlary ilata hödürlenýär. Adamlar şol çaýlary içip, saglyklaryny dikeldýärler. Elbetde, bu zatlaryň sakasynda hormatly Prezidentimiziň halkymyz barada edýän uly aladalary ýatyr.
Mergen Amanow,
Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň uly mugallymy.
