Häzirki wagtda sanlylaşdyrmagyň durnukly ösüşiň ileri tutulýan wezipelerini çözmegiň binýady bolup hyzmat edýändigi aýdyň hakykatdyr. Sanly tehnologiýalaryň bazary dünýäde okgunly ösýän hem-de iş bilen meşgullanmagyň, aýratyn-da, ýaşlary iş bilen üpjün etmegiň giňden ýaýran ulgamlarynyň biridir. Şoňa görä-de, Gahryman Arkadagymyzyň nusgalyk ýoluny mynasyp dowam etdirýän hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda «Türkmenistanda
2019–2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan» gelip çykýan wezipeleri çözmek boýunça ýurdumyzda uly işler durmuşa geçirilýär.

Öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­ziň gün­de­lik dur­mu­şy­my­za berk or­naş­mak bi­len, zäh­me­ti gu­ra­ma­gyň usul­la­ry­ny, bi­lim we dynç al­ma­gyň gör­nüş­le­ri­ni öz­gerd­ýär. Türk­me­nis­tan dün­ýä­niň ösen tej­ri­be­si­ni öw­re­nip we or­naş­dy­ryp, san­ly ul­ga­ma geç­me­giň öz nus­ga­sy­ny, ýag­ny di­ňe bir taý­ýar çöz­güt­le­riň hem-de nou-hau­la­ryň im­por­ty­na däl, eý­sem, öz yl­my-teh­no­lo­gik, aň-paý­has kuw­wa­ty­na esas­lan­ýan nus­ga­sy­ny iş­läp taý­ýar­la­ma­gy esa­sy mak­sat hök­mün­de kes­git­le­di. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry hä­zir­ki wagt­da ok­gun­ly ösü­şe eýe bo­lup, mu­ňa şu ýy­lyň 12-nji iýu­lyn­da ge­çi­ri­len Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň gi­ňiş­le­ýin mej­li­sin­de aý­dyň göz ýe­tir­mek müm­kin bol­dy.
Türk­me­nis­tan­da dür­li ul­gam­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dü­züm­le­ri üs­tün­lik­li he­re­ket ed­ýär. Şeý­le hem san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti or­naş­dyr­mak­da dün­ýä tej­ri­be­si­niň iň oňyn ta­rap­la­ry öw­re­nil­ýär.
San­ly yk­dy­sa­dy­ýet – bu önüm­çi­li­giň mö­hüm gu­ra­ly bo­lan san­ly gör­nüş­dä­ki mag­lu­mat­lar bo­lup, ola­ryň köp möç­ber­ler­de iş­le­nil­me­gi we sel­jer­me­le­riň ne­ti­je­le­ri­niň peý­da­la­nyl­ma­gy ho­ja­ly­gy ýö­ret­me­giň däp bo­lan gör­nüş­le­ri bi­len de­ňeş­di­ri­len­de, önüm­çi­li­giň, teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň iş­jeň­li­gi­ni art­dyr­ma­ga, ha­ryt­la­ry ýer­leş­dir­me­giň we hyz­mat­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­me­giň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär.
Yk­dy­sa­dy­ýe­tiň san­ly ul­ga­ma geç­me­gi döw­let do­lan­dy­ry­şy­nyň, ma­li­ýe ul­ga­my­nyň, lo­maý we bö­lek söw­da­nyň, je­ma­gat, şah­sy we dur­muş hyz­mat­la­ry­nyň ös­me­gi bi­len bag­ly­dyr. Mu­nuň özi dür­li pu­dak­la­ryň bäs­deş­li­ge ukyp­ly­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­ma­ga iter­gi ber­ýär, işe­wür­lik we te­le­ke­çi­ler üçin tä­ze müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär, dün­ýä ba­zar­la­ry­na çyk­ma­gyň tä­ze ýol­la­ry­ny aç­ýar.
Dün­ýä­niň bir­nä­çe döw­let­le­rin­de yk­dy­sa­dy­ýe­tiň san­ly bö­le­gi­ni ös­dür­mä­ge gö­nük­di­ri­len top­lum­la­ýyn mak­sat­na­ma­la­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi mil­li yk­dy­sa­dy ösü­şi üp­jün et­mek­de san­ly ul­ga­myň nä­hi­li de­re­je­de mö­hüm bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny aý­dyň­ly­gy bi­len ýü­ze çy­kar­ýar. Tä­ze şert­ler­de san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry iş­läp taý­ýar­la­mak, ola­ry yk­dy­sa­dy­ýe­tiň we dur­muş ul­ga­my­nyň dür­li ugur­la­ry­na giň­den or­naş­dyr­mak ýur­duň dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de tut­ýan or­nu­nyň pug­ta­lan­ma­gy­na, bäsde­şli­ge ukyp­ly­ly­gy­na we ila­tyň ýa­şa­ýyş de­re­je­si­niň ýo­kar­lan­ma­gy­na ýar­dam be­rer. Dün­ýä­de san­ly yk­dy­sa­dy­ýet bo­ýun­ça ABŞ, Hy­taý, Ger­ma­ni­ýa, Ýa­po­ni­ýa, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa ýa­ly döw­let­ler öň­de­li­gi eýe­le­ýär. San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň mö­hüm teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň bir­nä­çe­si (öň­de­ba­ry­jy mag­lu­mat­lar, ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň sak­lan­ýan ýer­le­ri, ro­bot teh­ni­ka­sy we aw­to­nom (öz­baş­dak) ul­gam­lar, re­ge­ne­ra­tiw luk­man­çy­lyk, sin­te­tik bio­lo­gi­ýa we beý­le­ki­ler) de­giş­li gu­ra­ma­lar ta­ra­pyn­dan kes­git­le­nil­ýär.
«Se­na­gat 4.0» dü­şün­je­si hä­zir­ki za­man «akyl­ly» teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we in­ter­ne­ti peý­da­la­nyp, ýö­ne­keý üz­nük­siz önüm­çi­li­gi hem-de on­da top­la­nan tej­ri­be­le­ri do­wam et­di­rip, üz­nük­siz önüm­çi­li­ge giň ge­rim bi­len geç­mek we bu ugur­da düýp­li öz­gert­me­le­ri alyp bar­mak­dyr. Bu dü­şün­je in­teg­ra­si­ýa­ny we aw­to­ma­ti­za­si­ýa­ny ýo­kar­lan­dyr­ýar, ara­gat­na­şyk ul­ga­my­ny hem-de öz-özü­ňe gö­zeg­çi­lik et­me­gi kä­mil­leş­dir­ýär.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar top­lu­my is­len­dik döw­le­tiň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň mö­hüm dü­züm bö­le­gi­dir. Onuň ösüş dep­gi­ni köp ba­bat­da tu­tuş ýur­duň ösü­şi­ni kes­git­le­ýär. Äh­li ugur­lar bo­ýun­ça öz wag­tyn­da, ýo­ka­ry hil­li hyz­mat et­mek we­zi­pe­si öňün­de goý­lan ýük we ýo­lag­çy da­şa­mak hyz­ma­ty, öz ge­ze­gin­de, ulag ul­ga­my­nyň aý­ryl­maz dü­züm bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýär. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar top­lu­my­ny san­ly­laş­dyr­mak ug­run­da giň ta­gal­la­lar edil­ýär.
«Pä­him-paý­has um­ma­ny Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy» şy­ga­ry as­tyn­da geç­ýän şu ýyl ulag ul­ga­myn­da­ky mö­hüm tas­la­ma­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy­na bes­len­di. 17-nji ap­rel­de döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň gat­naş­ma­gyn­da Aş­ga­bat-Türk­me­na­bat ýo­ka­ry tiz­lik­li aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň Te­jen-Ma­ry bö­le­gi da­ba­ra­ly ýag­daý­da ulan­ma­ga be­ril­di. Şeý­le-de, ho­wa ula­gy ba­bat­da hal­ka­ra äh­mi­ýet­li tas­la­ma­la­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne ba­dal­ga be­ril­di. Çün­ki ra­ýat awia­si­ýa­sy ul­ga­myn­da da­şa­ry yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­lar dür­li ýurt­lar bi­len hal­ka­ra yla­la­şyk­la­ryň we kon­wen­si­ýa­la­ryň 50-den gow­ra­gy esa­syn­da ama­la aşy­ryl­ýar.
De­mir ýol ul­ga­my­nyň ge­çi­ri­ji­lik uky­by­ny ýo­kar­lan­dyr­mak, onuň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny döw­re­bap­laş­dyr­mak hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa top­lu­my­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň öňün­de goý­ýan we­zi­pe­le­ri­niň ha­ta­ryn­da­dyr. Şeý­le-de, Ga­raş­syz­lyk ýyl­la­ryn­da de­ňiz we der­ýa ulag­la­ry inf­rast­ruk­tu­ra­sy­ny top­lum­la­ýyn döw­re­bap­laş­dyr­mak bo­ýun­ça iri tas­la­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ri­lip, ýük da­şa­ma­gyň, ýo­lag­çy gat­nat­ma­gyň möç­be­ri art­dy. Port­la­ryň, port ho­ja­ly­gy­nyň ös­dü­ril­me­gi do­wam et­di­ri­lip, Ha­zar deň­zin­de howp­suz­ly­ga we na­wi­ga­si­ýa döw­let gö­zeg­çi­li­gi kä­mil­leş­di­ril­di.
Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, 12-nji iýul­da şu ýy­lyň bi­rin­ji ýa­ry­my­nyň jem­le­ri­ne ba­gyş­la­nyp ge­çi­ri­len Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň gi­ňiş­le­ýin mej­li­sin­de döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ýur­du­my­zyň ara­gat­na­şyk ul­ga­my­ny hem döw­rüň ta­la­by­na gö­rä döw­re­bap­laş­dy­ryp dur­ma­gyň il­kin­ji no­bat­da­ky we­zi­pe­le­riň ha­ta­ryn­da­dy­gy­ny bel­le­di. Şu jä­het­den, Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň de­giş­li Ka­ra­ry­na la­ýyk­lyk­da, «Türk­me­na­ra­gat­na­şyk» agent­li­gi­niň ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek bo­ýun­ça yg­ty­ýar­ly eda­ra diý­lip kes­git­le­ni­len­di­gi­ni bel­le­me­li­di­ris. Agent­li­ge ýük­le­nen we­zi­pe­le­riň çäk­le­rin­de ýer­li hem öý­jük­li te­le­fon ara­gat­na­şy­gy, in­ter­net, poç­ta hyz­mat­la­ry, san­ly yk­dy­sa­dy­ýet, ki­ber­howp­suz­lyk, eme­li hem­ra ara­gat­na­şy­gy, mil­li te­le­ra­dio­ýaý­lym­lar, hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­mak ugur­la­ry bo­ýun­ça iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.
Umu­man aý­dy­lan­da, ulag-ara­gat­na­şyk ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek ba­bat­da ýur­du­myz­da ýaý­baň­lan­dy­ry­lan giň ge­rim­li iş­ler hal­ky­my­zyň aba­dan­çy­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak ba­ra­da­ky ala­da­nyň hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dur­muş ugur­ly sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan ug­ru­dy­gy­ny aý­dyň tas­syk­la­ýar.

Ýaz­my­rat At­da­ýew,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň talyby,
Türkmenistanyň Ýaşlar baýragynyň eýesi, ýaş alym.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА