Mil­li Li­de­ri­mi­ziň ýol­baş­çy­ly­gyn­da ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dür­mek stra­te­gi­ýa­sy üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ýar. Ug­le­wo­do­rod we mi­ne­ral se­riş­de­le­ri­niň baý gor­la­ry­na eýe bo­lan ýur­du­myz­da gaý­ta­dan iş­le­ýän se­na­gat pu­da­gy­nyň kuw­wa­ty­ny art­dyr­mak ba­bat­da giň ge­rim­li tas­la­ma­lar dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ýar.
Çig ma­ly te­bi­gy gaz bo­lan kar­ba­mid dö­kün­le­ri­niň önüm­çi­li­gi bo­ýun­ça iri se­na­gat des­ga­sy­nyň işe gi­ri­zil­me­gi ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň saz­la­şyk­ly ösüş ýo­lun­da bar­ýan­dy­gy­ny, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň se­na­gat pu­da­gy­nyň kuw­wa­ty­nyň bar­ha art­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Ýa­ňy-ýa­kyn­da baş baý­ra­my­myz – Ga­raş­syz­lyk to­ýu­my­zyň 27 ýyl­ly­gy­nyň öňü­sy­ra­syn­da ýe­ne-de bir iri se­na­gat des­ga­sy­nyň – “Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dy­nyň açy­lyş da­ba­ra­sy bol­dy.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň gat­naş­ma­gyn­da ulan­ma­ga ber­len bu des­ga ýur­du­my­zyň hi­mi­ýa se­na­ga­ty­nyň önüm­çi­lik dü­züm­le­ri­niň üs­tü­ni ýe­tir­di. Döw­le­ti­miz mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň stra­te­gik pu­dak­la­ry­nyň bi­ri bo­lan hi­mi­ýa se­na­ga­ty­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne aý­ra­tyn üns ber­ýär, mu­nuň özi “Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2018–2024-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da” öz be­ýa­ny­ny tap­ýar.

HI­MI­ÝA SE­NA­GA­TY­NYŇ IRI DES­GA­SY
Ga­ra­bo­gaz­köl türk­men aý­la­gy se­na­gat möç­ber­le­rin­de nat­riý sul­fa­ty­nyň we beý­le­ki gym­mat­ly mi­ne­ral­la­ryň te­bi­gy şert­ler­de eme­le gel­me­gi­niň Ýer ýü­zün­de seý­rek ga­bat gel­ýän kün­jek­le­ri­niň bi­ri­dir. Aý­la­gyň ke­na­ryn­da kar­ba­mid za­wo­dy­nyň gu­rul­ma­gy sul­fat se­na­ga­ty üçin yg­ty­bar­ly çig mal bin­ýa­dy bo­lup hyz­mat eder, bu aý­la­gyň “al­tyn düý­bi” bar di­ýip, ha­sap edil­ýär. Bu tas­la­ma ýur­du­my­zyň mi­ne­ral se­na­ga­ty­nyň köp pu­dak­ly gör­nü­şi­niň ke­ma­la gel­me­gin­de no­bat­da­ky ädim­dir. Se­bit­de iň iri ma­ýa go­ýum tas­la­ma­sy da­şa­ry ýurt hyz­mat­daş­la­ry — “Mit­su­bis­hi Cor­po­ra­ti­on” (Ýa­po­ni­ýa) we “Gap In­şa­at Ýa­ti­rim ve Diş Ticaret A.Ş” (Tür­ki­ýe) kom­pa­ni­ýa­la­ry ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­dy. Hä­zir­ki za­man kär­ha­na­syn­da iň tä­ze dün­ýä teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ula­nyl­dy.
Da­ni­ýa­nyň “Hal­dor Top­soe” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň iş­läp taý­ýar­lan teh­no­lo­gi­ýa­la­ry her gi­je-gün­diz­de 2 müň ton­na, ýyl­da 660 müň ton­na am­mia­gy ön­dür­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär, ol ga­ryş­dy­ry­lan ga­ty azot önü­mi bo­lup, kar­ba­mid önüm­çi­li­gin­de esa­sy çig mal hök­mün­de peý­da­la­nyl­ýar. Bu ýer­de bir gi­je-gün­diz­de 3 müň 500 ton­na, ýyl­da bol­sa, 1 mil­li­on 155 müň ton­na kar­ba­mid dö­kü­ni ön­dü­ri­ler, ola­ry de­ňiz ýol­la­ry bi­len eks­port et­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu mak­sat­lar bi­len Ga­ra­bo­gaz şä­he­rin­de ýer­li de­ňiz por­tu­nyň dur­ky do­ly tä­ze­le­nil­di, ol kar­ba­mi­di da­şa­ry ýurt­la­ra iber­mek­de mö­hüm de­ňiz men­zi­li­dir. Bu se­na­gat des­ga­sy­nyň do­ly kuw­wa­ty­na çy­ka­ryl­ma­gy bi­len ýur­du­myz­da kar­ba­mid önüm­çi­li­gi­niň möç­ber­le­ri 2 mil­li­on ton­na­dan gow­rak möç­be­re ýe­ti­ri­ler. Oba ho­ja­lyk pu­da­gy­nyň ýo­ka­ry ne­ti­je­li mi­ne­ral dö­kün­le­ri bi­len üp­jün edil­me­gi mal­dar­çy­ly­gyň we guş­çu­lyk pu­da­gy­nyň ot-iým bin­ýa­dy­ny dö­ret­mek üçin mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir.
“Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dyn­da ön­dü­ril­ýän önüm­le­riň ag­la­ba bö­le­gi­ni da­şa­ry ýurt sarp edi­ji­le­ri­ne ug­rat­mak me­ýil­leş­di­ril­ýär, da­şa­ry ýurt­ly hyz­mat­daş­lar eý­ýäm hä­zir­ki wagt­da hi­mi­ýa pu­da­gy­nyň bu önü­mi­ni sa­tyn al­ma­ga uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler.
Şol se­bäp­li hem, esa­san, ýo­ka­ry hil­li mi­ne­ral önüm­le­ri­niň eks­por­tu­na gö­nük­di­ri­len bu iri se­na­gat des­ga­sy­nyň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” şy­ga­ry bi­len geç­ýän 2018-nji ýyl­da işe gi­ri­zil­me­gi­niň aý­ra­tyn ma­ny­sy bar­dyr.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz bu iri des­ga­nyň açy­lyş da­ba­ra­syn­da eden çy­ky­şyn­da Türk­me­nis­tan Wa­ta­ny­my­zyň ýe­ras­ty we ýe­rüs­ti baý­lyk­la­ry mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň esa­sy sü­tün­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýar di­ýip bel­le­di. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ýur­du­my­zyň halk ho­ja­lyk top­lu­my­ny se­na­gat­laş­dyr­mak, ýur­du­my­zy dün­ýä­niň ösen döw­let­le­ri­niň ha­ta­ry­na çy­kar­mak ba­bat­da üs­tün­lik­li al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­riň ne­ti­je­sin­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň esa­sy se­na­gat pu­dak­la­ry­nyň ynam­ly öňe bar­ýan­dy­gy­ny bel­le­di.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly, ýur­du­myz ägirt uly te­bi­gy gaz gor­la­ry­na eýe bo­lup, mi­ne­ral dö­kün­le­riň önüm­çi­li­gin­de te­bi­gy ga­zy çig mal hök­mün­de ulan­ýar. Bu bol­sa, azot dö­kün­le­ri­niň, hu­su­san-da, kar­ba­mi­diň önüm­çi­li­gi­niň gi­ňel­dil­me­gi­ni, tä­ze kuw­wat­lyk­la­ryň gu­rul­ma­gy­ny gel­je­gi uly bo­lan ug­ra öwür­ýär.
Ýur­du­my­zyň hi­mi­ýa pu­da­gy­ny ös­dür­mek we eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­ni art­dyr­mak mak­sa­dy bi­len, “Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dy­ny gur­mak ba­ra­da “Türk­men­hi­mi­ýa” döw­let kon­ser­ni bi­len “Mit­su­bis­hi Cor­po­ra­ti­on” ýa­pon we “Gap In­şa­at Ýa­ti­rim ve Diş Ticaret A.Ş” türk kom­pa­ni­ýa­lar kon­sor­siu­my­nyň ara­syn­da umu­my ba­ha­sy 1 570 095 000 ame­ri­kan dol­la­ry­na ba­ra­bar bo­lan şert­na­ma bag­la­şyl­dy di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz bel­le­di.

Bu za­wod­da sin­te­ti­k am­mi­ak we kar­ba­mid ön­dür­ýän esa­sy önüm­çi­lik des­ga­la­ryn­dan baş­ga-da, kö­mek­çi des­ga­lar, şol san­da öz­baş­dak iş­le­ýän elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny ön­dür­ýän gaz­tur­bi­na ge­ne­ra­to­ry hem-de de­ňiz su­wu­ny aras­sa­laý­jy we süý­je­di­ji des­ga göz öňün­de tu­tu­lan­dyr di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz nyg­ta­dy.

“Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dy bir ýyl­da 1 mil­liard kubmet­re go­laý te­bi­gy ga­zy gaý­ta­dan iş­le­mä­ge ni­ýet­le­nen­dir. “Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dy te­bi­gy ga­zyň gaý­ta­dan iş­le­nil­me­gi ne­ti­je­sin­de, bir gi­je-gün­di­ziň do­wa­myn­da 2000 ton­na sin­te­ti­k am­mi­ak ön­dür­mä­ge we onuň esa­syn­da bir gi­je-gün­di­ziň do­wa­myn­da 3500 ton­na kar­ba­mid dö­kü­ni­ni ön­dür­mä­ge ukyp­ly­dyr. Za­wo­dyň ön­dür­ýän kar­ba­mid önü­mi dü­zü­min­de 46,2 gö­te­rim azo­ty sak­la­ýar hem-de dö­kün­le­riň ara­syn­da bu ugur­da gör­ke­zi­ji­si iň bir ýo­ka­ry ha­sap­la­nyl­ýar di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz aý­ra­tyn bel­le­di.
Şo­nuň ýa­ly-da tas­la­ma iş­le­ri ýe­ri­ne ýe­ti­ri­len­de esa­sy üns tas­la­ma­nyň eko­lo­gik ta­lap­la­ry­na be­ril­di. Zy­ýan­ly mad­da­la­ryň ho­wa zy­ňyl­jak muk­da­ry Türk­me­nis­tan­da we hal­ka­ra ülňüleriň ka­da­la­ryn­da ka­bul edi­len çäk­ler­den çyk­ma­ýar di­ýip, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz aýtdy. Tas­la­ma­nyň çäk­le­rin­de za­wo­dyň iş­gär­le­ri üçin ýo­ka­ry amat­lyk­la­ry bo­lan 40 maş­ga­la ni­ýet­le­nen iki gat­ly ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň 10 sa­ny­sy gu­rul­dy di­ýip, döw­let Baş­tu­ta­ny­myz nygtady.
Kär­ha­na­da je­mi 1000-e go­laý adam üçin iş ýer­le­ri dö­re­di­len­dir. Bu bol­sa, ila­ty­my­zyň hal-ýag­da­ýy­ny mun­dan beý­läk-de has-da go­wu­lan­dyr­ma­ga ýar­dam be­rer. Umu­man aý­da­nyň­da bol­sa, bu iri kär­ha­na Türk­me­nis­ta­nyň se­na­gat pu­da­gy­nyň ýo­ka­ry dep­gin­ler bi­len ös­me­gi­ne özü­niň uly go­şan­dy­ny go­şar, onuň işe gi­ri­zil­me­gi bi­len da­şa­ry ýurt­la­ra ibe­ril­ýän önüm­le­riň möç­be­ri ep-es­li ar­tar di­ýip, mil­li Li­de­ri­miz bel­le­di.

HAL­KA­RA BAÝ­RAK­LA­RA
MY­NA­SYP BOL­DY
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de, gur­lup ulan­ma­ga ber­len se­na­gat des­ga­sy bir­nä­çe baý­rak­la­ra my­na­syp bol­dy. Açy­lyş da­ba­ra­syn­da kar­ba­mid dö­kün­le­ri­ni ön­dür­ýän za­wo­dyň hä­zir­ki za­man teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len üp­jün edi­lip, eko­lo­gi­ýa taý­dan hal­ka­ra öl­çeg­le­rin­de gur­lan­dy­gy üçin bir­nä­çe gü­wä­na­ma­la­ra eýe bol­dy.
Braunş­weýg teh­ni­ki uni­wer­si­te­ti­niň (Ger­ma­ni­ýa) ösüm­lik­ler we top­ra­gy öw­re­niş ins­ti­tu­ty ta­ra­pyn­dan gaz­hi­mi­ýa top­lu­my iri ma­ýa go­ýum kär­ha­na­sy hök­mün­de yk­rar edil­di we “Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid” za­wo­dy­nyň di­rek­to­ry­na “In­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­lar pu­da­gyn­da sy­lag­la­ma” gü­wä­na­ma­sy gow­şu­ryl­dy.
Ne­mes fe­de­ral bar­lag ins­ti­tu­ty­nyň ýa­nyn­da­ky Týu­nen adyn­da­ky oba ho­ja­lyk ýer­le­ri, to­kaý­la­ry, ba­lyk­çy­lyk we or­ga­ni­ki eke­ran­çy­ly­gy bar­lag­la­ry­nyň hal­ka­ra jem­gy­ýe­ti Ga­ra­bo­gaz­da­ky gaz­hi­mi­ýa tas­la­ma­sy­ny “Iň ef­fek­tiw we eko­lo­gi­ýa taý­dan dur­nuk­ly tas­la­ma­la­ryň bi­ri bo­lan­dy­gy üçin” di­ýen gü­wä­na­ma my­na­syp gör­di.
Dö­kün­ler bo­ýun­ça hal­ka­ra yl­my mer­ke­zi tä­ze gaz top­lu­my­ny ýo­ka­ry hil­li önü­miň ön­dü­ril­ýän­di­gi­ni tas­syk­la­ýan “Ta­pa­wut­la­nan we ýo­ka­ry hil­li önüm­çi­li­giň ga­za­ny­lan­dy­gy üçin” di­ýen gü­wä­na­ma­sy (CIEC) bi­len sy­lag­la­dy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА