Sport, saglyk we syýahatçylyk — ine, şular soňky ýyllarda türkmen jemgyýetinde ýüze çykan iň bir aýdyň meýiller bolup durýar. Bu ulgamlary ösdürmegiň depginleri we hili milli Liderimiz tarapyndan kesgitlenen, döwletimiziň esas dörediji wezipä — adama gulluk etmäge, onuň ýaşaýyş şertlerini we isleglerini üpjün etmäge gönükdirilen ägirt uly tagallalarynyň iň bir aýdyň we açyk ýüze çykmasy bolup durýar.
Ilatyň saglygy, ýurtda bedenterbiýäni we sporty ösdürmek, onuň syýahatçylyk mümkinçiliklerini halkara hyzmatdaşlyk esasynda amala aşyrmak – hormatly Prezidentimiziň döwlet syýasatynyň bu üç möhüm ugry Türkmenistan üçin wajyp bolan Aziada—2017 taslamasynda birleşýär.
Il saglygy – ýurt baýlygy. Çünki adamyň we maşgalanyň diňe bir abadançylygy, zähmeti babatda zerur we göwnejaý şertleriň döredilmegi medeniýetiň derejesini, döwlet dolandyrylyşynyň netijeliligini has aýdyň görkezýän ölçeg bolup durýar. Milli Liderimiziň durmuş syýasaty diňe bir ykdysady bähbitlere däl-de, ilkinji nobatda, ruhy-ahlak ýörelgelere we maksatlara gönükdirilendir. Durmuşa degişli ähli maksatnamalar şunuň bilen baglylykda işlenip düzülýär, şolaryň arasynda sagdynlyga degişli köpçülikleýin häsiýetli çärelere aýratyn ähmiýet berilýär.
Aziýanyň Olimpiýa Geňeşiniň çözgüdi netijesinde, Aşgabadyň Merkezi Aziýa sebitinde ilkinji bolup, 2017-nji ýylda Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlaryny kabul etmek hukugyna eýe bolmagy türkmen döwleti tarapyndan saglygy goraýşy we sporty ösdürmek boýunça strategiýanyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.
V Aziýa oýunlaryny ilatyň bedenterbiýe we sport bilen köpçülikleýin meşgullanmagy üçin zerur şertleri üpjün edip, beden taýdan sagdyn ýaş nesli kemala getirmäge, ýokary derejeli türgenleri taýýarlamaga amatly şertleri döreder diýip, hormatly Prezidentimiz nygtaýar. Aziada milli sportumyzyň dünýä derejesine çykmagy üçin hem uly ähmiýete eýedir. Şonuň üçin hem biz bu ugur boýunça ähli işleri şu günlerimize ýetip gelen milli däp-dessurlarymyzyň, şol sanda türkmen halkynyň myhmansöýerligi esasynda guramalydyrys.
Milli Liderimiz şeýle maksatdan ugur alyp, V Aziýa oýunlarynyň başlanmagyna 500 gün galanda, ýurt boýunça atly ýörişi guramak barada başlangyjy öňe sürdi.
Hormatly Prezidentimiz 2016-njy ýylyň 5-nji maýynda 500 günlük atly ýörişe badalga berdi. Atly ýöriş Türkmenistanyň ähli sebitlerini öz içine alyp, Aziada — 2017-niň açylýan güni paýtagtymyzyň Olimpiýa şäherjiginiň baş binasynda pellehana geler. Bu waka bilen birwagtda Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlarynyň sagady, wagty yzlygyna hasaplamaga goýberildi.
17 sany çapyksuwardan ybarat atlylar topary Türkmenistanyň, Aziýa Olimpiýa Geňeşiniň baýdaklary we oýunlaryň alawynyň nyşany bilen bu ýerden ýurdumyzyň ähli künjekleri boýunça atly ýörişe ýola düşdi. Atly ýörişe gatnaşyjylar welaýatlaryň taryhy-medeni ýadygärliklerine we gözel ýerlerine barmak bilen, ýurdumyzyň her welaýatynda ýüz gün bolýarlar. Atly ýörişiň geçişini telegepleşikleriň we gündelik neşirleriň üsti bilen synlamaga, yzarlamaga mümkinçilik bar.
Sport, bedenterbiýe-sagaldyş we Aziada — 2017
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen “Sagdynlyk we bagtyýarlyk” şygary astynda her ýyl geçirilýän çäre döwletiň baş gymmatlygy bolan adam hem-de onuň saglygy baradaky alada ýugrulan ýurdumyzyň durmuş syýasatynyň möhüm ugurlarynyň birine öwrüldi.
Şu ýyl köpçülikleýin bedenterbiýe-sport we sagdyn durmuş medeni çäreleriň biraýlygy 5-nji aprelden 5-nji maý aralygynda geçirildi. Onda ähli üns sportuň Aziada — 2017-niň maksatnamasyna girizilen görnüşleri boýunça guralýan bäsleşiklere gönükdirildi. Çünki ol bäsleşikleriň ýeňijileri Aziýa oýunlarynda ýurdumyzyň abraýyny gorajak milli ýygyndy toparlara dalaşgär bolup durýarlar. Şeýle hem biraýlygyň çäklerinde Aşgabatdaky atçylyk sport toplumynda konkur boýunça Türkmenistanyň açyk çempionaty geçirildi.
Maý aýynyň aýagynda türkmen çapyksuwarlary Bişkekde konkur boýunça geçirilen halkara ýaryşda “Arkalaşygyň Kubogyna” mynasyp boldular. Milli atçylyk sport merkeziniň türgenleri ahalteke bedewlerinde ýokary netijeleri görkezip, birinji we ikinji orunlary eýelediler.
2009—2015-njy ýyllar aralygynda ýurdumyzda sport mekdepleriniň we desgalarynyň 157-si guruldy, munuň özi türkmen türgenleriniň halkara derejeli ýaryşlarda gazanan ýeňişleriniň has-da artdyrylmagyna ýardam berdi. 2009-njy ýylda sport mekdepleriniň 6-sy ulanmaga berlen bolsa, şu ýyla çenli olaryň sany 112-ä ýetdi.
2015-nji ýylda türkmen türgenleri halkara ýaryşlaryň 162-sine gatnaşyp, jemi 411 medal eýelediler. Olaryň 143-si altyn, 98-si kümüş we 170-si bürünç medallardyr. Olaryň 74-si dünýä birinjiliginiň derejesindäki, 58-si bolsa Aziýa oýunlarynyň baýraklarydyr.
2016-njy ýylyň ilkinji bäş aýynda türkmen türgenleri halkara ýaryşlaryň 72-sine gatnaşdylar. Olaryň netijeleri boýunça türkmen türgenleri jemi 219 medala mynasyp boldy. Olaryň 74-si altyn, 68-si kümüş we 77-si bürünç medallardyr. Munuň özi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 81 medal artykdyr. Özi-de medallaryň 11-si dünýä çempionatlarynda, 111-si bolsa Aziýa çempionatlarynda gazanyldy.
Maý aýynyň aýagynda söweş sungaty toplumynyň binýadynda sambo boýunça Aziýa çempionaty geçirildi. Oňa dünýäniň 17 ýurdundan 400-e golaý türgen gatnaşdy. Türkmenistanyň ýygyndy topary şol ýaryşda umumy toparlaýyn bäsleşikde birinji orna düşdi. Olar 21 medal eýelediler. Türkmen toparlary şol ýaryşlarda jemi 66 baýraga mynasyp boldular.
Şeýle hem şu ýerde göreş we guşakly göreş boýunça Aziýa çempionatyna badalga berler. Şunuň ýaly iri ýaryşlaryň geçirilmegi Aziada – 2017-ä hyzmat etjek meýletinçi ýardamçylar üçin hem ähmiýetli tejribe bolar.
Aşgabadyň Olimpiýa şäherjiginiň gurluşygyndaky işler degişli meýilnama laýyklykda, alnyp barylýar. Onuň desgalarynyň birinji nobatdakysynyň gurluşygy 2014-nji ýylyň aprelinde tamamlandy. Ikinji nobatdaky gurluşyk işleri bolsa, 2015-nji ýylyň dekabrynda doly jemlendi. Şäherjigiň gurluşygynyň üçünji nobatdakysynyň işleri batly depginlerde alnyp barylýar.
2017-nji ýylda onuň meýdançasynda Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlarynyň açylyş dabarasy geçiriler.
Sebitde deňi-taýy bolmadyk bu toplum ýurdumyzyň sportuň täze belentliklerine tarap bolan gyzyklanmalarynyň aýdyň nyşanydyr. Onuň düzümine Halkara Olimpiýa komitetiniň talaplaryna laýyk derejede enjamlaşdyrylan desgalaryň 30-dan gowragy girer. Olaryň hatarynda ýapyk we açyk suw toplumy, welotrek, sportuň oýnalýan görnüşleri we gimnastika üçin ýapyk arena, göreşiň ähli görnüşleri, agyr atletika, gylyçlaşma we boks, bouling, badminton we stoluň üstünde oýnalýan tennis üçin ýapyk binalar, ýapyk tennis korty, paraolimpiýa merkezi, türgenleşik zallary, ýaşaýyş jaýlaryny, myhmanhanalary, maglumat merkezini we beýlekileri öz içine alýan köp sanly desgalar bar.
Saglygy goraýyş ulgamy
Hormatly Prezidentimiz tarapyndan işlenip düzülen Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşi strategiýasynda döwletimizi dünýäniň ykdysady ösüşi we ilatyň hal-ýagdaýy babatynda iň ýokary görkezijili kuwwatly döwletleriň hataryna goşmak wezipesi öňde goýulýar. Bu maksada ýetmek üçin milli Liderimiz tarapyndan durmuşa geçirilýän ähli özgertmeler, ýurduň baş baýlygy – halkyň saglygyny goramaga gönükdirilen milli saglygy goraýyş binýatlaýyn ulgam hökmünde öň hatara çykýar.
2009—2015-nji ýyllar aralygynda Türkmenistanda saglygy goraýyş ulgamynda 43 desga guruldy, enjamlaşdyryldy we ulanmaga berildi. Mysal üçin, geçen ýyl Saglygy goraýyş we derman senagaty işgärleriniň gününiň we “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň kabul edilmeginiň 20 ýyllyk baýramynyň öňüsyrasynda birnäçe döwrebap lukmançylyk desgalary işläp başlady. Şonda paýtagtymyzda milli Liderimiziň gatnaşmagynda Halkara okuw ylmy merkezi, Halkara kardiologiýa merkeziniň täze binasy, Enäniň we çaganyň saglygyny goraýyş ylmy-kliniki merkezi açyldy, şeýle hem Halkara hirurgiýa we endokrinologiýa merkeziniň binýady tutuldy.
Umuman, 2015-nji ýylda ýurdumyzyň sebitlerinde iki hassahana, 16 saglyk öýi gurlup, ulanmaga berildi. 2016-njy ýylyň meýilnamasy boýunça saglygy goraýyş ulgamynyň ýene 16 edarasynyň gurlup ulanylmaga berilmegi göz öňünde tutulýar. «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etrapdaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2020-nji ýyla çenli döwür üçin rejelenen görnüşdäki Milli maksatnamasyna» laýyklykda, oba ýerlerinde 44 hassahananyň, 72 saglyk öýleriniň we merkezleriniň gurulmagy göz öňünde tutulýar.
2014-nji ýylda paýtagtymyzda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Kardiologiýa ylmy-kliniki merkezli we Gaýragoýulmasyz tiz kömek merkezli hassahanasy ulanylmaga berildi. Şeýle merkezler Balkan, Daşoguz, Lebap, Mary welaýatlarynda hem açyldy. Tiz wagtdan Aşgabatda täze lukmançylyk desgalary — Morfologiýa merkezi, Newrologiýa merkezi, Aýratyn howply keselleriň öňüni alyş merkezi we Döwlet arassaçylyk we keselleriň ýaýramagyna garşy göreş gullugynyň tejribe-önümçilik we azyk merkezi ulanylmaga berler. Bu edaralaryň hemmesi ýokary tehnologiýalaryň we ylmyň gazananlarynyň esasynda gurulýar.
Täze lukmançylyk desgalarynyň sanynyň artmagy bilen baglylykda, Türkmenistan boýunça näsaglygyň durnukly peselýändigi hasaba alynýar.
Çaga dogulmagynyň ösüşinde hem şeýle oňyn ýagdaýlar hasaba alynýar. Munuň özi belli bir derejede saglygy goraýyş infrastrukturasynyň ösüşi bilen baglanyşyklydyr. 2009-njy ýylda Türkmenistanda 129,9 müň çaga doglan bolsa, 2014-nji ýylda olaryň sany 22,8 göterim ýokarlanyp, 168,3 müňe barabar boldy.
Türkmen tebigatynyň ösümlik dünýäsiniň dermanlyk otlaryndan we ösümliklerinden derman öndürmek boýunça kärhanalar açyldy. 2014-nji ýylda Jebelde bejeriji palçyklary we deňiz duzlaryny gaplaýjy zawod, şeýle hem Bereketde ýod öndüriji kärhana, Daşoguzda arassa sargy serişdelerini çykarýan kärhana, Aşgabatda “Berzeňňi” mineral suw öndürýän kärhana we Abadanda zyýansyzlandyryş erginlerini öndürmek boýunça zawod işe girizildi.
Meşhur türkmen şypahanalary “Baýramaly”, “Berzeňňi”, “Mollagara”, “Arçman”, “Daşoguz” şeýle hem “Ýyly suw” we “Farap” şypahanalarynyň düýpli abatlanandygyny hem-de döwrebaplaşdyrylandygyny ýatlamazlyk mümkin däl. Bu geçirilen işler ol şypahanalary ýokary tehnologiýaly, dünýä ölçeglerine laýyk gelýän, ýokary amatlykly saglygy dikeldiş merkezlerine öwürdi. Şypahanalardaky orunlaryň sany 2015-nji ýylda 3 müň 266 ýere barabar boldy. Bu bolsa, 2011-nji ýyldakydan 1 müň 75 orun köpdür.
Şu ýylyň maý aýynyň ahyrynda döwlet Baştutanymyzyň gatnaşmagynda täze lukmançylyk-durmuş desgasynyň – kenarýaka syýahatçylyk zolagynda guruljak “Awaza” häzirki zaman şypahanasynyň we Türkmenbaşy şäheriniň köpugurly hassahanasynyň binýady tutuldy.
Syýahatçylyk pudagy
Jemgyýetimizde sagdyn durmuş ýörelgeleriniň ornaşdyrylmagyna döwlet derejesinde çemeleşmek bilen, hormatly Prezidentimiz köpçülikleýin sport-sagaldyş hereketiniň we ýokary derejeli sportuň höweslendirilmegi, ösdürilmegi, saglygy goraýyş, şypahana-dynç alyş düzümleriniň kämilleşdirilmegi bilen baglanyşykly meseleleri hemişe üns merkezinde saklaýar. Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz syýahatçylyk pudagynyň ösdürilmegine hem ähmiýet berýär.
Häzirki döwürde türkmen hünärmenleri biziň ýurdumyza guralýan syýahatçylyk gezelençlerini sagaldyş we medeni-dynç alyş ýerlerine, muzeýlere, taryhy ýerlere we türkmen tebigatynyň ajaýyplyklaryna guralýan gezelençler bilen netijeli utgaşdyrmaga mümkinçilik berýän şertler, milli däp-dessurlar, aşhana bilen tanyşdyrmak ýaly ugurlaryň üstünde işleýärler. Syýahatçylygy saglygy goraýyş bilen baglanyşdyrmagyň kömegi arkaly ýurdumyzyň myhmanlary baý taryhy mirasyň, tebigy gözellikleriň, halkymyzyň myhmansöýerliginiň üsti bilen ajaýyp ýurduň aýratynlyklaryna göz ýetirerler.
Halkara derejede hem maksatnamalaýyn çäreler durmuşa geçirilýär. Deňiz syýahatçylygynyň ösdürilmeginiň geljegi uly hasaplanylýar. «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyna goňşy ýurtlardan syýahatçylary çekmek boýunça ägirt uly mümkinçilikler açylýar. Hususan-da, Hazar deňzi boýunça Türkmenbaşydan Azerbaýjanyň we Russiýa Federasiýasynyň Astrahan oblastynyň deňiz menzillerine awto-ýolagçy gämileriniň gatnadylmagy bu işleriň netijeliligini artdyrýar. Türkmen tarapy goňşy döwletleriň syýahatçylyk operatorlary üçin ýurdumyzyň syýahatçylyk ugurlary babatda göni işewür gatnaşyklary ýola goýmaga niýetlenen ýörite tanyşlyk çärelerini guramagy teklip edýär.
2016-njy ýylyň ýanwar-maý aýlarynda ýurdumyzyň döwlet we hususy syýahatçylyk kärhanalarynda 21360 adama içerki ugurlar boýunça hyzmatlar ýerine ýetirildi. Munuň özi geçen ýylyň degişli döwründäkiden 7 müň adam artykdyr. Şunda goşulan baha salgydy hasaba almanyňda, Syýahatçylyk baradaky döwlet komitetiniň maliýe-hojalyk işinden alnan girdejiniň ösüş depgini 111,88 göterime deň boldy. Munuň özi 17,1 million manada barabardyr. Onuň 13,8 million manady myhmanhana hyzmatlaryndan, 3,2 million manady bolsa syýahatçylyk hyzmatlaryndan alyndy.
Döwlet Baştutanymyzyň yzygiderli alada etmegi we goldaw bermegi netijesinde, syýahatçylyk pudagy möhüm ugurlaryň birine öwrülýär we halkara hyzmatdaşlyk üçin giň mümkinçilikleri açýar. Şunlukda, hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen milli ykdysadyýetimiziň ösüş depginlerini çaltlandyrmagyň, ony döwrebaplaşdyrmagyň, serişde mümkinçiliginden eksport ugruna geçmegiň kuwwatly guralyna möhüm orun degişli bolup durýar. Bu bolsa, döwletimiziň dünýäniň bäsdeşlige ukyply ýurtlarynyň hatarynda öz ornuny pugtalandyrmagyny üpjün edýär.