“Uly 7-li­giň” sam­mi­ti

Şu gün­ler, ýag­ny 24-26-njy aw­gust­da Fran­si­ýa­nyň baş­tu­tan­ly­gyn­da “Uly 7-li­giň” (G7) 45-nji sam­mi­ti ge­çi­ril­ýär. Bu gu­ra­ma­nyň dü­zü­mi­ne gir­ýän – Ka­na­da­nyň, Fran­si­ýa­nyň, Ger­ma­ni­ýa­nyň, Ýa­po­ni­ýa­nyň, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň, Ita­li­ýa­nyň hem-de ABŞ-nyň ýol­baş­çy­la­ry Fran­si­ýa­nyň gü­nor­ta-gün­ba­ta­ryn­da­ky Bi­ar­ris şä­he­rin­de du­şuş­ar­lar. Gu­ra­ma ag­za ýurt­la­ryň ýol­baş­çy­la­ry­nyň her ýyl ge­çi­ril­ýän ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki du­şu­şy­gyn­da yk­dy­sa­dy­ýet, da­şa­ry sy­ýa­sat we eko­lo­gi­ýa me­se­le­le­ri­ne üns ber­ler. Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­ne bu ge­zek­ki sam­mit­de Ýew­ro­pa Ge­ňe­şi­niň Baş­ly­gy Do­nald Tusk we­kil­çi­lik edýär. Ýew­ro­pa Ko­mis­si­ýa­sy­nyň Baş­ly­gy Žan-Klod Ýun­ke­riň sag­lyk ýag­da­ýy se­bäp­li, bu sam­mi­te gat­na­şyp bil­me­ýän­di­gi mä­lim edil­di.

Sam­mi­te Fran­si­ýa­nyň Pre­zi­den­ti Em­ma­nu­el Mak­ro­nyň, Ka­na­da­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Jas­tin Trýu­do­nyň, Ger­ma­ni­ýa­nyň Kans­le­ri An­ge­la Mer­ke­liň, Ýa­po­ni­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Sind­zo Abe­niň, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Bo­ris Jon­so­nyň we ABŞ-nyň Pre­zi­den­ti Do­nald Tram­pyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da 5 mü­ňe go­laý we­kil­iýe­tiň gat­naş­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýar.
Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nistri Bo­ris Jon­son üçin bu sam­mit hö­kü­met baş­ly­gy we­zi­pe­sin­dä­ki il­kin­ji ýo­ka­ry de­re­je­li du­şu­şy­gy bo­lar. Şeý­le hem ol Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri hök­mün­de özü­niň il­kin­ji da­şa­ry ýurt sa­pa­ry­ny “Uly 7-li­giň” sam­mi­ti­niň öňü­sy­ra­syn­da Ger­ma­ni­ýa ama­la aşyr­dy. Soň­ra ol Fran­si­ýa ge­lip, bu ýer­de-de ýur­duň Pre­zi­den­ti Em­ma­nu­el Mak­ron bi­len du­şuş­dy.
Üs­tü­miz­dä­ki ýyl­da “Uly 7-li­giň” baş­lyk­ly­gy­ny alyp bar­ýan Fran­si­ýa sam­mi­tiň gör­nü­şi­ni tä­ze­läp, onuň ýo­ka­ry de­re­je­li mej­li­si­ne Awst­ra­li­ýa­nyň, Çi­li­niň, Hin­dis­ta­nyň, Gü­nor­ta Af­ri­ka Res­pub­li­ka­sy­nyň, Bur­ki­na-Fa­so­nyň, Mü­sü­riň, Ru­an­da­nyň we Se­ne­ga­lyň ýol­baş­çy­la­ry­ny hem ça­gyr­dy. Şeý­le hem sam­mi­te bir­nä­çe hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ryň ýol­baş­çy­la­ry hem gat­na­şar.
Dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry yk­dy­sa­dy me­se­le­le­r bi­len bir ha­tar­da howp­suz­lyk, ter­ror­çy­ly­ga gar­şy gö­reş, ylym-bi­lim, sag­ly­gy go­ra­ýyş, daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak we ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­ne gar­şy gö­reş­mek ýa­ly me­se­le­le­riň giň top­lu­my ba­bat­da pi­kir al­şar­lar.
8 ýyl­dan soň­ra Fran­si­ýa tä­ze­den bu gu­ra­ma baş­lyk­lyk ed­ýär. 2018-nji ýy­lyň 8-9-njy iýu­ny ara­ly­gyn­da Ka­na­da­nyň Kwe­bek pro­win­si­ýa­sy­nyň Şar­le­wua se­bi­tin­de ge­çi­ri­len sam­mit­den soň­ra, gu­ra­ma baş­lyk­lyk et­mek Fran­si­ýa geç­di. Mun­dan ozal Fran­si­ýa­da ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki sam­mit 6 ge­zek ge­çi­ril­di. Olar Ram­bu­ýe (1975 ý), Wer­sal (1982 ý), Pa­riž (1989 ý), Li­on (1996 ý), Ewian (2003 ý) we Do­wil (2011 ý) şä­her­le­rin­de gu­ral­dy.
“Uly 7-li­giň” ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki sam­mi­ti­ne çen­li gu­ra­ma ag­za ýurt­la­ryň gat­naş­ma­gyn­da we Fran­si­ýa­nyň gu­ra­ma­gyn­da 4-5-nji ap­rel­de içe­ri iş­ler mi­nistr­le­ri­niň, 5-6-njy ap­rel­de da­şa­ry iş­ler mi­nistr­le­ri­niň, 5-6-njy maý­da eko­lo­gi­ýa mi­nistr­le­ri­niň, 9-10-njy maý­da gen­der deň­li­gi bo­ýun­ça mi­nistr­le­riň, 16-17-nji maý­da sag­ly­gy go­ra­ýyş mi­nistr­le­ri­niň, 6-7-nji iýun­da zäh­met mi­nistr­le­ri­niň, 4-5-nji iýul­da ösüş we bi­lim mi­nistr­le­ri­niň hem-de 17-18-nji iýul­da ma­li­ýe mi­nistr­le­ri­niň du­şu­şy­gy ge­çi­ril­di.
“G7” to­pa­ry – Ka­na­da­dan, Fran­si­ýa­dan, Ger­ma­ni­ýa­dan, Ita­li­ýa­dan, Ýa­po­ni­ýa­dan, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­dan we ABŞ-dan dur­ýar. Bu ýurt­lar no­mi­nal gör­ke­zi­ji­ler bo­ýun­ça dün­ýä­niň je­mi içer­ki önü­mi­niň 46 gö­te­ri­mi­ni düz­ýär. Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi hem “Uly 7-li­giň” sam­mi­ti­ne gat­naş­ýar.