Ýur­du­myz­da Tä­ze ýy­lyň şat­lyk-şow­hu­ny hoş ha­bar­lar bi­len ut­gaş­ýar. Mä­lim bol­şy ýa­ly, şu ýy­lyň 28-nji iýun­ynda hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň gat­naş­ma­gyn­da dün­ýä­de il­kin­ji te­bi­gy gaz­dan ben­zin ön­dür­ýän za­wod ulan­ma­ga be­ril­di. Bu iri se­na­gat-in­no­wa­si­on top­lu­my dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gin­de uly gy­zyk­lan­ma dö­ret­di. Se­bä­bi bu döw­re­bap za­wod te­bi­gy gaz­dan eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa sin­te­ti­ki aw­tou­lag ýan­gy­jy­ny ön­dür­ýän il­kin­ji tä­sin top­lum­dyr.

Go­laý­da bu top­lum dün­ýä­niň iri yl­my jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň ýo­ka­ry sy­la­gy­na my­na­syp bol­dy. Za­wod­da or­naş­dy­ry­lan TI­GAS teh­no­lo­gi­ýa­sy­ny iş­läp dü­zen Da­ni­ýa­nyň “Hal­dor Top­soe” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň ýol­baş­çy­sy Býorn Ste­fan Klau­zen hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ze Ahal we­la­ýa­tyn­da­ky te­bi­gy gaz­dan ben­zin ön­dür­ýän za­wo­da ber­len no­bat­da­ky sy­lag­la­ry da­ba­ra­ly ýag­daý­da gow­şur­dy.
Şeý­le­lik­de, Da­ni­ýa Pa­ty­şa­ly­gy­nyň Ener­ge­ti­ka se­na­ga­ty fe­de­ra­si­ýa­sy kär­ha­na­da or­naş­dy­ry­lan eko­lo­gi­ýa öl­çeg­le­ri­niň ýo­ka­ry de­re­je­si­ni bel­le­di, ol daş­ky gur­şa­wa kö­mür­tur­şy ga­zy­nyň tä­si­ri­niň has az­dy­gy­ny, çy­ka­ryl­ýan önü­miň kü­kürt­siz bol­ma­gy­ny, zy­ýan­ly me­tal­la­ryň bol­maz­ly­gy­ny we aro­ma­ti­ki hem-de ole­fin ug­le­wo­do­rod­la­ry­nyň muk­da­ry­nyň bil­di­ril­ýän berk ta­lap­la­ra ga­bat gel­ýän­di­gi üçin eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny aň­lad­ýar, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Hi­mi­ýa in­že­ner­le­ri­niň aka­de­mi­ýa­sy (IChe­mE) bol­sa, TI­GAS (te­bi­gy gaz­dan sin­te­ti­ki ben­zi­niň alyn­ma­gy) teh­no­lo­gi­ýa­sy­nyň kä­mil­leş­di­ri­len­di­gi üçin ýo­ka­ry ba­ha ber­di. 1922-nji ýyl­da in­že­ner-hi­mi­ýa­çy­lar we teh­no­log­lar üçin hü­när eda­ra­sy hök­mün­de esas­lan­dy­ry­lan “IChe­mE” iri gu­ra­ma­nyň gü­wä­na­ma­sy “Ne­bit we gaz-2019” äh­lu­mu­my no­mi­na­si­ýa­sy­nyň ýe­ňi­ji­si­ne gow­şu­ryl­dy. TI­GAS teh­no­lo­gi­ýa­sy Ahal we­la­ýa­tyn­da­ky te­bi­gy gaz­dan ben­zin ön­dür­ýän za­wod üçin “Hal­dor Top­soe” kom­pa­ni­ýa­sy ta­ra­pyn­dan iş­le­ni­lip taý­ýar­la­nyl­dy. Ol ýo­ka­ry ne­ti­je­li ka­ta­li­za­tor­lar bi­len ut­gaş­dy­ry­lyp, ener­gi­ýa ha­ra­jat­la­ry­nyň hem-de daş­ky gur­şa­wa tä­si­ri­niň az­ly­gy bi­len bir­lik­de, ýo­ka­ry hil­li ben­zi­ni ön­dür­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. Dün­ýä­niň tä­sin se­na­gat top­lu­my “Türk­men­gaz” döw­let kon­ser­ni­niň hem-de “Ka­wa­sa­ki Heavy In­dust­ri­es Ltd” (Ýa­po­ni­ýa) we “Rö­ne­sans En­düst­ri Te­sis­le­ri In­şa­at Sa­na­ýi ve Ticaret A.Ş.” (Tür­ki­ýe) kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň kon­sor­siu­my­nyň bi­le­lik­dä­ki ta­gal­la­la­ry bi­len gu­rul­dy. 2014-nji ýy­lyň aw­gus­tyn­da döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň gat­naş­ma­gyn­da da­ba­ra­ly ýag­daý­da kär­ha­na­nyň düý­bi tu­tul­dy. Bu tas­la­ma­nyň umu­my ba­ha­sy 1 mil­liard 700 mil­li­on ame­ri­kan dol­la­ry­na ba­ra­bar­dyr. Tä­ze kär­ha­na­da her ýyl 1 mil­liard 785 mil­li­on kub metr “ma­wy ýan­gyç” gaý­ta­dan iş­le­nil­ýär. Ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly za­wod her ýyl eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa, EURO-5 öl­çeg­le­ri­ne la­ýyk gel­ýän EСО-93 sin­te­ti­ki ben­zi­niň 600 müň ton­na­sy­ny, şeý­le hem ugur­daş önüm­ler­den su­wuk­lan­dy­ry­lan ga­zyň 115 müň ton­na­sy­ny we dü­zü­min­de kü­kürt bol­ma­dyk aras­sa­la­nan di­zel ýan­gy­jy­nyň 12 müň ton­na­sy­ny çy­kar­mak müm­kin­çi­li­gi­ne eýe­dir. EСО-93 ben­zi­ni­niň dü­zü­min­de kü­kür­diň 50 es­se, ben­zo­lyň 3,5 es­se, beý­le­ki ys­ly ug­le­wod­la­ryň hem 20 gö­te­rim az­dy­gy mä­lim­dir. Bu ýag­daý bol­sa, ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ryň möç­be­ri­ni ep-es­li azalt­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär.
Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, bu za­wo­da “Gu­in­ness World Records” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň “Dün­ýä­de gaz­dan ben­zin ön­dür­ýän il­kin­ji za­wod” di­ýen gü­wä­na­ma­sy gow­şu­ryl­dy. Şeý­le-de ol Ame­ri­ka­nyň Bir­le­şen Ştat­la­ry­nyň Daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak gaz­na­sy­nyň “Eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa” di­ýen gü­wä­na­ma­sy­na we de­giş­li ny­şa­ny­na, Şweý­sa­ri­ýa­nyň Fe­de­ral teh­no­lo­gi­ki ins­ti­tu­ty­nyň “In­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­lar” bo­ýun­ça gü­wä­na­ma­sy­na we ny­şa­ny­na my­na­syp bo­lup­dy. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly, hä­zir­ki dö­wür­de dün­ýä dör­dün­ji se­na­gat öw­rü­li­şi­gi­ni baş­dan ge­çir­ýär. Bi­ziň ýur­du­myz hem teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we nou-hau­la­ry alyş­mak, yl­my köp ta­lap ed­ýän önüm­çi­lik­le­ri dö­ret­mek, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ryn­da aň-bi­lim ul­gam­la­ry­ny or­naş­dyr­mak we san­ly ut­gaş­ma­gy ga­zan­mak ar­ka­ly, bu iş­le­re uly äh­mi­ýet ber­ýär. Ýur­du­my­zyň ne­bit­gaz se­na­ga­ty­ny ös­dür­me­giň 2030-njy ýy­la çen­li dö­wür üçin mak­sat­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, bu ugur­da eý­ýäm en­çe­me tas­la­ma­lar ama­la aşy­ryl­dy. Şu­lar ýa­ly tas­la­ma­la­ry ama­la aşyr­mak bi­len, Türk­me­nis­tan “ýa­şyl” yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň iň iş­jeň mer­kez­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­ýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА