(Türkmen halk ertekisi)
Bir bar eken, bir ýok eken. Gadym zamanlarda iki mergen bar eken. Olaryň ikisi hem mydama bile daga gidip, belent gaýalaryň arasynda, gür tokaýlaryň içinde aw awlar ekeni.
Olar bir gezek awa gidenlerinde bütin gün dag gerişleriniň arasynda gezip, hiç aw tapman, halys ýadapdyrlar. Agşam garaňky düşende ýatyp, ýaňy uka gidenlerinde, olaryň ýanyna bir döw gelip:
– Ýeri, mergenler, siz bu ýerde näme işläp ýörsüňiz, bu ýerde meniň barlygymdan habaryňyz ýokmy? – diýipdir.
Mergenler döwi görüp, gaty gorkupdyrlar.
– Siz gorkmaň-da, arkaýyn gürläberiň, niýetiňiz gowy bolsa, men size degmerin – diýipdir.
– Biz daglarda aw awlap, maşgalamyzy ekleýäris, bu gezegem aw awlap, ynha, siziň mekanyňyza düşüpdiris. Bir çemçe ganymyzy geçseňiz hem, geçmeseňiz hem öz ygtyýaryňyz – diýip, mergenler jogap beripdirler.
Bularyň garyplygyna döwüň rehimi inip:
– Eý, mergenler, siz dünýäde zadyň gaýgysyny etmäň, men siziň ýaly garyp-pukaralara zyýan etmän, gaýta kömek edýändirin – diýipdir.
Şundan soň, mergenler ynjalyp, gatan çöreklerini iýip, çaý içip bolupdyrlar welin, döw olaryň her birine bir göwher daşyny berip:
– Ynha, mergenler, şulary bazara eltip satsaňyz, ömrüňiz ötinçä, size eklenç bolar. Emma bulary nireden aldyňyz diýip, her kim sorasa-da, aýdaýmaň, eger aýdaýsaňyz, kelläňiz guw bolup uçup gider – diýipdir.
Mergenler döw bilen hoşlaşyp, şähere gelipdirler. Bular bazara baryp, göwherlerini satmakçy bolupdyrlar welin, şäher adamlary:
– Siz muny nireden aldyňyz-da, nireden aldyňyz, bular ýaly zat patyşanyň hazynasyndan başga ýerde bolmaz – diýşip, gowur turzup, bu habary patyşa ýetiripdirler. Ol hem mergenleri tutup getirdipdir-de:
– Ýeri, mergenler, siz bu göwherleri nireden ogurlap aldyňyz? – diýip sorapdyr.
– Patyşahym, biz ony hiç ýerden ogurlap alamzok, ogurlyk biziň ömrümizde eden işimiz däl. Biz aw awlap günümizi görýäris, göwher gerek bolsa al, ýöne biziň ölmegimizi islemeýän bolsaňyz, ony nireden alanymyzy soramaň – diýip, mergenler jogap beripdirler.
Bularyň sözüne patyşanyň gahary girre gelipdir.
– Bulary derrew zyndana taşlaň – diýip, ol höküm edipdir.
Mergenler zyndanda otyrkalar, gijäniň bir mahaly ýaňky döw gelip, bulary boşadypdyr-da:
– Eý, mergenler, siz hiç zatdan gorkmaň, ir bilen baryp, bazardan gerek zadyňyzy alyň-da öýüňize gaýdyň. Eger patyşa sizi tapyp, göwherleri nireden alanyňyzy gyssap aýtdyrjak bolsa, siz oňa:
– Patyşahymyz, beýle bolsa, weziriňiz bilen özüňiz yzymyza düşüň, göwheri tapan ýerimizi görkezeli – diýip, meniň ýanyma getiriň – diýipdir.
Onsoň mergenler göwherleri satyp, bazardan gerek-ýaraklaryny alyp, öýlerine gaýdypdyrlar.
Ertesi patyşanyň nökerleri zyndanyň içine seretseler, mergenleri tapmandyrlar.
Olar derrew muny patyşa habar edipdirler. Patyşa gazaba münüp:
– Kim mergenleri tutup getirse, pylança baýragy bar – diýip, jar çekdiripdir.
Onsoň patyşanyň adamlary mergenleri gözläp başlapdyrlar. Ertesi mergenler bazara barýarka, olary tutupdyrlar.
Patyşa gazap donuny geýip:
– Häziriň özünde göwherleri nireden alanyňyzy aýtmasaňyz, tohum-tijiňiz bilen ýok ederin! – diýipdir.
– Eý, patyşahymyz biz aýdaly. Ol ýerdäki göwheriň hetdi hasaby ýok. Özem şu şäherden uzak ýerde däl. Weziriň bilen yzymyza düşüň, hem aw ederis, hem göwherleriň mekanyny görkezeris – diýipdirler.
Patyşa derrew mergenleriň el-aýagyny boşatdyryp, ýol şaýyny tutupdyr-da, ýola düşüpdir.
Döw hem bularyň gelýänini görüp, derrew boýnuna altyn-kümüş dakylan bir topar keýik goýberipdir. Göwherleri bolsa her ýerde, her ýerde üýşürip goýupdyr. Patyşa bilen wezir ilki aw etmekçi bolupdyr, emma olara hiç zat duşmandyr, onsoň birden, olaryň gözi göwherlere düşüpdir.
Patyşa wezire:
– Älhepus, munuň köpdügini, biziň ýurdumyzda şunça baýlyk barka, biz muny henize deňiç bilmändiris – diýipdir.
Olar horjunlaryny göwherden doldurypdyrlar–da:
– Bu ýere, ýörite bir kerwen ugradaly, gelýänçäk, mergenleri garawul goýarys- diýip, maslahat edipdirler.
Bular horjunlaryny göwherden dolduryp, töweregine seretseler, boýny altyn-kümüşli keýikler gezip ýören eken. Patyşa bilen wezir keýiklere tarap at goýmakçy bolanda, bir ýerden gara atly döw peýda bolupdyr-da:
– Ýeri, zalym patyşa, indi öz ýurduňy iýip doýman, ýene-de bärik gelip, kişi zadyndan ogurlyk etmäge başladyňmy? – diýip, patyşany bir eli bilen, weziri hem bir eli bilen göterip, atdan düşüripdir-de, öz jaýyna tarap alyp ugrapdyr. Mergenlere bolsa:
– Bularyň atyny münüňde gidiberiň – diýipdir.
Döw öýüne baryp, patyşa bilen weziriň el-aýagyna zynjyr salypdyr-da:
– Ýeri, patyşa, sen meniň mergenlerime näme azar berýäň? Senden hemme adamlar dat edýär. Men bu garyp mergenlere dözmän, olara iki sany göwher berip goýbersem, sen olary zyndana salyp, öldürjek bolup ýörsüň. Hany, indi ile beren azarlaryňy özüňem bir çekip gör, ajymyka ýa-da süýjümikä? – diýip, olary garaňky jaýa dykypdyr.
Onsoň döw mergenleriň birini patyşanyň, beýlekisini bolsa weziriň sypatyna salyp:
– Baryň, indi bularyň atlaryny münüň-de patyşanyň tagtyna çykyp, tä menden habar bolýança, hökmürowanlyk sürüň, ýöne garyp-pukaralary ynjytmaň. Bulary goýberjek wagtym özüm öňünden habar ederin – diýipdir.
Mergenler şähere gelip, biri patyşa, biri wezir bolupdyr.
Aradan birnäçe wagt geçensoň, döw patyşa bilen weziri boşadyp, olaryň hersine bir gysym kümüş teňňe beripdir-de, maşgalalaryny hem getirip, olaryň goş-golamlaryny dört-bäş düýä ýükledip, uzak ýurda ugradypdyr.
– Indi siz hem öz zähmetiňiz bilen ýaşap görüň. Emma dolanyp şu golaýlara düşäýmäň. Eger garaňyzy görkezäýseňiz, tohum-tijiňiz bilen ýok ederin – diýip, olara berk tabşyrypdyr.
Ine onsoň iki mergen patyşa bilen weziriň lybaslaryny taşlap, täze lybas geýinipdirler-de, öz maşgalalaryny hem köşge getirip, uzak wagtlap ýurda adalatly baştutanlyk edipdir.
