Daş­ky gur­şa­wyň ha­pa­lan­ma­gy döw­rü­mi­ziň iň mö­hüm me­se­le­le­rin­den bi­ri­dir. Bü­tin dün­ýä­de ila­tyň kö­pel­me­gi­niň we se­na­gat­laş­ma­gyň tä­si­ri se­bäp­li uly ga­lyn­dy me­se­le­le­ri ýü­ze çyk­yp, te­bi­ga­ta zy­ýan­ly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Plas­tik ga­lyn­dy­lar te­bi­ga­ta iň zy­ýan­ly önüm­ler ha­sap­la­nyl­ýar. Bu ga­lyn­dy­la­ryň ýe­tir­ýän zy­ýa­ny dün­ýä­de eko­lo­gi­ýa­nyň de­ňag­ram­ly­ly­gy­nyň bo­zul­ma­gy­na se­bäp bol­ýar. Ýa­şa­ýyş dün­ýä­si we eko­lo­gik de­ňag­ram­ly­ly­gy sak­la­mak üçin plast­mas­sa­nyň te­bi­gata taşlanmazlygy we gaý­ta­dan iş­len­me­gi örän mö­hüm­dir. Şol se­bäp­li dün­ýä­de ga­lyn­dy­la­ry gaý­ta­dan peý­da­lan­mak üçin dür­li tas­la­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.
Gaý­ta­dan iş­le­me­giň äh­mi­ýe­ti
Her ýyl dün­ýä­de 300 mil­li­on ton­na plast­mas­sa ön­dü­ril­ýär. Bu plast­mas­sa­la­ryň ep-es­li bö­le­gi deň­ze we te­bi­ga­ta taş­lan­ýar. Top­ra­ga dü­şe­n plast­mas­sa­nyň dar­ga­ma­gy üçin 400 ýyl ge­rek bol­ýar. Su­wa dü­şen ha­la­tyn­da bol­sa bu has uza­ga çek­ýär. Plast­mas­sa, ka­gyz, al­ýu­min, aý­na, ba­ta­re­ýa, mo­tor ýa­gy, or­ga­nik ga­lyn­dy­lar, elekt­ron ga­lyn­dy­la­r we ak­ku­mul­ýa­tor­lar gaý­ta­dan ula­nyl­ýan ma­te­ri­al­lar ha­sap­lan­ýar.
Ga­lyn­dy­la­ryň daş­ky gur­şa­wa täsiri
Plast­mas­sa­nyň te­bi­ga­ta zy­ňyl­ma­gy ho­wa­nyň ha­pa­lan­ma­gy, glo­bal ýy­ly­lyk, ýe­ras­ty suw­uň ha­pa­lan­ma­gy, ösüm­lik­le­riň gu­ra­ma­gy, ýan­gyn we part­la­ma­lar ýa­ly ha­dy­sa­la­ra ýol açyp bil­ýär. Gaý­ta­dan ulan­ma­gy müm­kin bo­lan ga­lyn­dy­la­ry dür­li fi­zi­ki we hi­mi­ki pro­ses­ler ar­ka­ly ikin­ji de­re­je­li ma­te­ri­al­la­ra öwür­mek we te­bi­ga­ta zy­ýan ýe­tir­mez­lik üçin önüm­çi­li­ge tä­ze­den gi­riz­mek ze­rur­dyr. My­sal üçin, ka­gyz we plas­tik çüý­şe­ler daş­ky gur­şa­wa zy­ňyl­maz­dan gaý­ta­dan iş­le­nil­ýär. Ga­lyn­dy­la­ry daş­ky gur­şa­wa taş­la­ma­gyň ýe­ri­ne gaý­ta­dan iş­le­mek daş­ky gur­şaw üçin hem, ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­mak üçin hem mö­hüm­dir. Bu iş te­bi­gy baý­lyk­la­ry we ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ni go­rap bi­ler. Şeý­le edi­len ha­la­tyn­da ga­lyn­dy­la­ryň muk­da­ry azal­ýar. Mun­dan baş­ga-da, zy­ňyn­dy­lar çig mal se­riş­de­si bo­lup, yk­dy­sa­dy­ýe­te hem go­şant goş­ýar. Bu bol­sa, ga­lyn­dy­la­ryň muk­da­ry­ny azalt­ma­ga we çeş­me­le­riň sarp edil­me­gi­ni çäk­len­dir­mä­ge ýar­dam ed­ýär.
Plas­tmas­sany gaýtadan ulanmaga täze çöz­gütler
Plast­mas­sa zy­ňyn­dy­la­ry­ny gaý­ta­dan ulan­mak üçin dür­li tas­la­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Plast­mas­sa ga­lyn­dy­lar hi­mi­ki se­riş­de­le­riň gu­ýul­ýan ga­by­ny ön­dür­mek­de, dok­ma, aw­tou­lag se­na­ga­tyn­da we beý­le­ki pu­dak­lar­da giň­den ula­nyl­ýar. Kä­bir ýurt­lar­da as­fal­ta ga­ryl­ýar. Plast­mas­sa as­fal­ta ga­ry­lan ýag­da­ýyn­da onuň taý­gak­ly­gy­ny hem azald­ýar. Plast­mas­sa zy­ňyn­dy­la­ry­ny azalt­mak, ola­ry gaý­ta­dan peý­da­lan­mak üçin tä­ze açyş­lar edil­ýär. Go­laý­da hü­när­men­ler bio­lo­gik taý­dan dar­gap bil­me­ýän we plast­mas­sa­la­ry ere­dip bil­jek fer­ment dö­ret­di­ler. Şo­ňa gö­rä, plas­ti­ki önüm­le­ri «PE­Ta­se» at­ly fer­men­tiň kö­me­gi bi­len bir­nä­çe gü­nüň için­de dar­gat­mak müm­kin. Mun­dan baş­ga-da, Ýa­po­ni­ýa­da­ky ýü­ze çy­ka­ry­lan baş­ga bir fer­ment te­bi­gat­da bar bo­lan äh­li PET-i «iý­ýän» bak­te­ri­ýa­dyr. «Ideo­nel­la sa­kaien­sis» at­ly bak­te­ri­ýa bol­sa, plast­mas­sa­ny iý­mit hök­mün­de ulan­ýar. Barlag geçirijiler bu gör­nü­şi 2016-njy ýyl­da port şä­he­ri Sa­kai­de plast­mas­sa­ny gaý­ta­dan iş­le­ýän des­ga­da tap­dy­lar. Plast­mas­sa­nyň te­bi­gat­da ba­ry-ýo­gy 50 ýyl bä­ri bar­dy­gy­ny aýd­ýan hü­när­men­ler, hä­zir­lik­çe, şeý­le bak­te­ri­ýa­nyň kö­pel­me­gi­ne bu ýag­da­ýyň çöz­gü­di hök­mün­de ga­ral­ýan­dy­gy­ny aýd­ýar­lar. Şeý­le hem suw­da ýa­şa­ýan kä­bir or­ga­nizm­ler ne­bit ga­lyn­dy­sy­ny iý­ýär. Bu or­ga­nizm­ler ne­bi­tiň de­ňiz su­wu­ny ha­pa­lan ýer­le­rin­de bir­nä­çe ge­zek ula­nyl­dy.
Te­bi­ga­ty aras­sa sak­la­mak äh­li­mi­ziň bor­ju­myz­dy­r.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА