Senagatda jisimleriň interneti (IIoT) önümçilikde has ösen awtomatlaşdyrylan we robotlaşdyrylan usuly ulanmak arkaly adam zähmetini azaltmagy maksat edinýär. Bu usulda ösen ykjam robotlar, goşmaça önümçilik, senagat birikmesi we emeli intellektual çözgütler ýaly döreýän tehnologiýalardaky çalt öňe gidişlik kompaniýalaryň bu ugrda maýa goýmaklaryna we iň amatly tehnologiýalary saýlamaklaryna itergi berýär. Tehnologiýanyň ösmegi bilen, önümçilik desgalarynyň işjeň bolmagy we bolup biläýjek üýtgeşmeleri kesgitlemek möhümdir. Senagat 4.0 tendensiýalary işiň netijeliligini ýokarlandyrmaga we bäsdeşlik artykmaçlygyny güýçlendirmäge ýol açar.
Emeli intellekt
Emeli intellekt (Artificial intelligence) enjamlary ähli ulgamlary işjeňleşdirmäge, önümçilikde ýüze çykýan bökdençlikleri çözmäge we täze algoritmleri işläp düzmäge uly itergi berýär. Häzirki wagtda dünýäniň ösen kompaniýalary önümçilik ulgamlarynda AI-niň giň mümkinçiliklerinden peýdalanýarlar. Ösen AI tehniki hyzmaty aň-düşünjäni hasaplamaga, akylly enjamlary we döredijilik dizaýnyny amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Bu tehnologiýalar önümçilik desgalarynyň işjeňligini we iş şertlerini ýokarlandyrýar. ABŞ-nyň «Oqton» başlangyjy zawodyň önümçiligini tertipleşdirmek üçin AI bilen işleýän «FactoryOS» platformasyny hödürleýär.
Giňeldilen hakykat
Adamlaryň fiziki we aň-düşünjesini artdyrmak pudagyň 4.0 tendensiýasyny emele getirýär. Adamlarda çäklendirmeler geýilýän we ekzoskelet ýaly tehnologiýalaryň kömegi bilen artdyrylýar. Mundan başga-da, senagat ykjam enjamlary, tebigy we duýgur UI we göçme «njam dolandyryş ekranlary şeýle tehnologiýany ulanmagyň aňsatlygyny ýokarlandyrýar. Senagat 4.0-de garyşyk hakykat (MR), giňeldilen hakykat (AR) hem-de wirtual hakykat (VR) ýaly XR tehnologiýalary önümçilik we önümçilikden soňky proseslere çenli, ulanylýar. Hytaýyň «ULS Robotics» platformasy ekzoskelet tehnologiýasyny hödürleýän başlangyçdyr. Ekzoskeletler, adatça, biliň, ýokarky agzanyň (4 dereje erkinlik bilen) we aşaky agzanyň (12 dereje erkinlik bilen) rahatlygyna goldaw berýär.
“Bulut” hasaplamasy
Senagatda jisimleriň interneti (IIoT) tarapyndan döredilýän ummasyz maglumatlar, Senagat 4.0-de “bulut” hasaplaýyş mümkinçilikleriniň kabul edilmegine itergi berýär. Baglanan “bulutlar”, paýlanan “bulutlar”, paýlanan hasaplamalar we saklaýyş, gibrid hasaplamalar, pes kod ösüş platformalary, mikroserwisler, ykjam hasaplamalar we köp ygtyýarly hasaplamalar ýaly ýörite enjam we programma üpjünçiligi çözgütleri bu pudagyň 4.0 tendensiýasyny emele getirýär.
Tor we birikme
Tor we birikme Senagat 4.0-i işletmekde esasy hereketlendiriji güýçleriň biridir. «Bulut-bulut», «gigabit ethernet» wagtyna duýgur torlar, pes güýçli giň tor (LPWAN), 5G, enjam aragatnaşygy (M2M), real wagt kesgitleýji ýaly birnäçe tehnologiýalar iş üpjünçiligini ýokarlandyrýar. Bu tehnologiýalar enjam-enjam we adam-ejanm aragatnaşygyny, şeýle hem maglumatlary geçirmegi yzygiderli gowulandyrýar. Netijede, bu ugurdaky täzelikler iş tizligini ýokarlandyrýar, howpsuzlygyň netijeliligini ýokarlandyrýar we tor birikmesiniň bahasyny peseldýär.
Ösen robotlar
Robot pudagynda gazanylan üstünlikler senagatdaky amallary ýerine ýetirmegi 4.0 has çalt, täsirli we has ygtybarly edýär. Önümçilige täsir edýän iň meşhur robot tehnologiýalaryna awtonom robotlar, bilelikdäki robotlar (kobotlar), bilelikdäki awtonom ykjam robotlar, adamsypat, ykjam robotlar, bulut robotlary, API-ler, robotlary saýlamak we ýerleşdirmek we robot toparlary girýär. Robotlaryň ulanylmagy, özleşdirilip bilinýän robotlaryň mümkinçilikleri bilen, ýokary takyklygy we çeýeligi hödürleýär. Şeýle hem, robotlar adam işçi güýjüniň beýleki gaýtalanmaýan ýa-da ýokary ähmiýetli meselelere ünsi jemlemegi üçin wagty tygşytlamaga ýardam edýärler.
Jisimleriň interneti
Enjam-enjam, adam-enjam we adam-adam bilen hakyky wagt baglanyşygy önümçilikdäki zatlaryň internetini emele getirýär. Oňa IIoT, başarnyklar interneti, hyzmatlar interneti, ulgamlaryň interneti we IoT dükan ulgamy girýär. Zatlaryň interneti hakyky wagt maglumatlaryny, enjam intellektini we adam başarnyklaryny birleşdirýär. Netijede has çalt, täsirli we tygşytly önümçilik prosesleri emele gelýär. Senagat 4.0 desgalarynyň göwnejaý durmuşa geçirilmegi üçin bilelikdäki tagalla we zatlaryň bitewi interneti möhümdir.
Uly maglumatlar we seljerme
Senagat maglumatlary ýygnamagyň giň gerimi zawodlara senagat 4.0 desgalaryna geçmäge mümkinçilik berýär. Uly maglumatlar tygşytly usulda tutulanda, saklananda we derňelende gymmatlydyr. Önümçilik ulgamlary barada gymmatly düşünjeleri almak üçin maglumatlary ulanmagyň öňegidişlikleri, dessin we hakyky maglumatlaryň bolmagy bilen, kompaniýanyň önümçilik dürli desgalarynda giň mümkinçilikleri açýar.
Goşmaça önümçilik
Öndürijiler ösýän bazar isleginiň ähli taraplaryny kanagatlandyrmak üçin täze tehnologiýalary yzygiderli gözleýärler. Nusgalyk görnüşi hökmünde başlanan goşmaça önümçilik önümçiligi rewolýusiýa edýär we merkezden daşlaşdyrýar. Gibrid önümçiligi goşmaça önümçiligi we çekiji önümçiligi birleşdirmegi maksat edinýär. Stereolitografiýa we metal 3D çap etmek ýaly material ylymlarynyň we tehnikalarynyň ösüşi çylşyrymly gurluşlary we çylşyrymly komponentleri ýönekeý ýasamaga mümkinçilik berýär. Goşmaça önümçilik ýokary hilli we durnukly bulut esasly önümçiligi hakykata öwürýär.
Kiberhowpsuzlyk
Senagat 4.0-de baglanyşyk öz gezeginde maglumat akymy, howpsuzlyk, aç-açanlyk we şahsy durmuşyň eldegrilmesizligi baradaky aladalary hem döredýär. Önümçilik tejribesi barha şahsy we özleşdirilip başlansoň, ýerine ýetirilen maglumatlary dolandyrmak amallary kompaniýanyň özüne çekijiligine ep-esli derejede täsir eder. Sanly etika we şahsy durmuşyň eldegrilmesizligi, gizlinligi ýokarlandyrýan tehnologiýalar, öz-özüne uýgunlaşýan howpsuzlyk, DevSecOps, blockchain bu ugurdaky täze ösüşleriň käbiridir. Ispaniýanyň «Alias Robotics» başlangyjy robotlar üçin ahyrky gorag platformasy bolan robot immunitet ulgamyny (RIS) hödürleýär. Önümçiligiň ähli basgançaklarynda senagat robotlaryny ulanmak ugrunda RIS ýaly täze tehnologiýalar amatlydyr.
Sanly ekizler
Sanly ekiz tehnologiýa dinamiki real wagt duýgurlygy we wizuallaşdyrma maglumatlaryny birleşdirip, senagat aktiwleriniň wirtual modellerini döredýär. Sanly ekizleriň geljegi uly ulanylyş ýagdaýlarynyň arasynda model bilen dolandyrylýan dizaýn, wirtual prototip görnüşi, wirtual ulgamy tassyklamak, geçiriş optimizasiýasy we ewolýusiýa dizaýny bar. Sanly ekizleriň ulanylmagy senagat 4.0 önümçiligini giper-awtomatlaşdyrmaga itergi berýär.
Maýa SAKÇYÝEWA,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň talyby.
