Kolumbiýa uniwersitetiniň alymlaryna täze emeli intellekt (AI) arkaly, fiziki hadysalara syn etmek we seljermek başartdy – energiýa, massa we tizlik. Bu üç üýtgeýji Eýnşteýniň meşhur E = mc2 deňlemesiniň esasyny düzýär. Emma Albert Eýnşteýn bu düşünjeler hakda nädip bildikä? Fizika düşünmek üçin degişli üýtgeşmeleri kesgitlemeli. Energiýa, massa we tizlik düşünjeleri bolmasa, Eýnşteýn hem otnositellik teoriýasyny tapyp bilmezdi. Emma şeýle üýtgeýjileri awtomatiki usulda tapyp bolarmy? Gözlegçiler bu soragy wideo görnüşindäki fiziki hadysalary synlamak we syn edilen dinamikany doly suratlandyrýan esasy üýtgeýänleriň iň kiçi toplumyny tapmak üçin döreden emeli intellektine berdiler. Ine, hut şu maksat bilen inženerler topary AI ulgamyny synag etmek üçin iş alyp barýarlar.
Fizika boýunça ýokary iş alyp barýan alym-professorlar we inženerler fizikanyň käbir kanunlary barada maşyn öwreniş ulgamyny, ýagny AI-ni «sorag etmek» kararyna geldiler. Bu seljermäniň işi garaşylandan has ajaýyp boldy. Gözleg işine ýolbaşçylyk eden alymlaryň biri Hod Lipsondan Kolumbiýa uniwersitetinden beren beýanatynda fiziki hadysalary synlamak üçin maşyn öwrenmek programmasyny düzendiklerini habar berdi. Synagyň netijeleri «Nature Computational Science» žurnalynda çap edildi.
Alymlaryň belleýşi ýaly, üýtgeşmelere syn etmek we düşünmek elmydama uly fiziki teoriýalaryň döredilmeginden öň bolupdy. Mysal üçin, Hod Lipson: «Jogap hakykata gaty ýakyn diýip pikir etdik. Müňýyllyklaryň dowamynda adamlar obýektleriň çalt ýa-da haýal hereket edýändigini bilýärler. Ýöne diňe tizlik we tizlenme düşünjeleri resmi taýdan kesgitlenenden soň, Nýuton meşhur F = MA hereket kanunyny döredip bildi» diýip belledi.
Synag geçirmek üçin alymlar ilki bilen eýýäm belli bolan hadysalaryň işlenmedik wideo şekillerini ýerleşdirdiler. Mysal üçin, oňa, takmynan, dört «döwlet üýtgeýjisi» — iki goluň burçy we burç tizligi belli bolan ylgaýan goşa maýatnikiň wideosyny berdiler. Synagyň iň gyzykly tarapy, sorag üýtgeýjiler toplumynyň her ulgam üçin özboluşlydygy ýa-da programma täzeden açylanda her gezek başga bir toplum döredilendigi boldy. «Bu hadysany näçe şekilde suratlandyryp biler?» diýen soraga jogap tapmak üçin, alymlar birnäçe sagatlap derňew işlerini geçirmeli boldular. Ýöne topar programmanyň dört üýtgeýjiniň dogry toplumyny tapandygyna ynanýardy, sebäbi çaklamalarynyň dogrudygyny subut etdi. Şol sebäpden, döredijiliginde ulanylýan «matematiki dile» düşünip bilmeýärler diýen netijä geldiler. Soňra bilýän birnäçe fiziki ulgamyny synagdan geçirip, takyk «jogaplary» bilmeýän AI (emeli intellekt) wideolaryny “iýmitlendirip”, synaglary dowam etdirdiler.
Bilermenleriň bellemegine görä, AI biologiýadan kosmologiýa çenli teoretiki düşüniş maglumatlaryň akymy bilen deňeşdirilmedik çylşyrymly hadysalary ýüze çykarmaga kömek edip biler.
Amanmyrat ATAÝEW,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň mugallymy.
