ABŞ-nyň we Germaniýanyň alymlary göwherleri plastikadan almagyň mümkin bolan täze usuly hödürlediler. Bu synag beýleki planetalarda nähili şertleriň bardygyny hem görkezýär. Alymlar aşa ýokary basyşda we temperaturada uglewodorodlaryň planetanyň ýüzünden birnäçe kilometr aşakda kristal gymmat bahaly daşlara öwrülýändigini eýýäm bilýärdiler. Emma Neptunda we Uranda olar bulutlarda emele gelip, ýagyş ýaly ýere gaçyp biler. 2017-nji ýylda Germaniýada we ABŞ-da alymlar polistiroly ulanyp, barlaghanada kiçijik göwher ýasap, bu planetar şertleri köpeltmegiň usulyny oýlap tapdylar. Indi bu gezek polietilen teraftalat (PET) ulanyp, ýene synag geçirmäge gaýdyp geldiler. Olar plastika galyndylaryndan göwher ýasadylar. Alymlar ilkinji gezek polistiroldan nanodiamond ýasamaga synanyşanlarynda, Kaliforniýadaky SLAC milli tizlendiriji barlaghanasynda materialy sazlaşykly ýagtylyk çeşmesi, ýokary güýçli rentgen lazeri bilen şöhlelendirdiler. Bu amal polistiroly 4726° C-e çenli çalt gyzdyrdy we 150 gigapaskal bilen gysdy. Alymlar iki sany ýokary tizlikli lazeri ulanyp, mikroskopik trinket ýasap bilseler-de, soňra möhüm bir himiki maddanyň, ýagny kislorodyň ýoklugyna düşündiler. Şeýlelikde, diňe uglerod bilen wodorod däl, eýsem kislorod bilen oňat deňagramlylygy bolan PET-ni ulandylar we buz ägirtleriniň polistirola garanyňda has ýakyn himiki analogy boldy. Alymlar: “Synaglarymyz, uglerodyň wodoroddan we kisloroddan bölünendigini görkezýär, bu arassa suw sebitleriniň planetalaryň içinde emele gelmegine mümkinçilik berýär” diýip belläp geçýärler. Olar birnäçe minutda we has elýeterli, emma ýokary energiýaly lazer ulgamlary bilen köp mukdarda ownuk daşlary ýasamagyň ýollaryny gözleýärler.
Alihan RAJABOW, Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby
