Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda halkymyzyň köpasyrlyk medeni gymmatlyklaryny öwrenmekde, gorap saklamakda, geljekki nesillere ýetirmekde hem-de edebi ösüşleriň ugurlarynda köp ýyllaryň dowamynda taplanan taryhy mirasymyzy, şahyrana taglymatlary wagyz etmekde, dünýäniň ylmy jemgyýetçiligine tanatmakda uly işler durmuşa geçirilýär. Jemgyýetçilik durmuşynda eserleri bilen täze döredijilik mekdebiniň kemala gelmegine uly badalga beren Magtymguly Pyragynyň edebi mirasy köpleri gyzyklandyryp gelýär. Manyly we şöhratly ömrüni halkyň abadan geljegine bagyş edip, umumyhalk söýgüsini gazanan, milli edebiýatyň gözbaşlarynyň beýik sütünleriniň biri bolan meşhur Magtymguly Pyragynyň baý we köptaraply döredijilik ussahanasynda taplanan edebi mirasy 300 ýylyň dowamynda iki ýol arkaly – aýdyjylaryň we golýazmalaryň üsti bilen häzirki günlere çenli gelip ýetipdir. Magtymguly Pyragynyň dilden ýazylyp alnan, ýaýrawy giň bolan, halky dildäki şygyr setirleriniň galyplarynyň, döredijilik baýlyklaryna degişli bolan eserleriniň ilat arasynda has-da rowaçlanmagyna bagşylar, folklorçylar we ýatdan aýdyjylar aýratyn uly goşant goşupdyrlar. Sungat ussatlaryň döredijilik tejribeleri alymlaryň arasynda geçmiş edebiýatyny, ylmyny we medeniýetini öwrenmekde iň takyk, doly we ynandyryjylykly çeşmeler hasap edilýär. Magtymguly Pyragynyň edebi mirasyna degişli bolan durmuş ýoly, döredijilik ussatlygy, eserlerinden parçalaryň ýazylyp alnan nusgalary getirilen, saklanýan, ýazylyp alnan sebitleri boýunça Daşoguz, Stambul, Eýran, Ahal, Mary, Lebap, Buhara, London, Daşkent, Drezden, Peterburg, Baku, Etrek, Lahor, Budapeşt, Aşgabat, Stawropol ýaly toparlara bölünýärler. XX asyrda edebiýaty öwreniş ylmynda täze ugur – magtymgulyşynaslyk mekdebi kemala geldi we onuň işleriniň örüsi has-da giňedi. Bize 2011-nji ýylyň mart, aprel, maý, iýun aýlarynda TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynda gulluk iş saparymyzyň çäklerinde Magtymguly Pyragynyň edebi mirasy bilen gyzyklanmak, ylymda ýetilen sepgitleri öwrenmek we magtymgulyşynaslyk mekdebiniň wekilleriniň eserleri bilen içgin tanyşmak bagty nesip etdi. Saparyň çäklerinde Magtymguly Pyragynyň edebi mirasynyň öz obamyzdan 80 ýyldan gowrak mundan ozal dilden ýazylyp alnan nusgalary bilen bagly gymmatlyklara duş gelmegimiz şatlygymyzy has-da goşalandyrdy. Görnükli alymlar Baýmuhammet Garryýewiň, Mäti Kösäýewiň, Şamuhammet Gandymowyň, Annagurban Aşyrowyň we beýleki onlarça magtymgulyşynaslyk mekdebiniň tanymal wekilleriniň tassyklamagyna görä, Magtymguly Pyragynyň 700 töweregi goşgulary, 10-a golaý poemalary, jemi 15 müňden gowrak setirleri öz içine alýan edebi mirasy biziň günlerimize gelip ýetipdir. Magtymguly Pyragynyň edebi mirasyna degişli gymmatlyklar hökmünde peýdalanylýan we mälim bolan eserleriň köpüsi halkyň dilinden dürli ýyllarda ýazylyp alnyp, dürli ýyllarda çap edilen şahyryň eserleriniň neşirlerine girizilipdir. Magtymguly Pyragynyň 1983-nji ýylda neşir edilen iki tomluk kitabynda şahyryň 498 sany goşgusy ýerleşdirilipdir. 1900-1960-njy ýyllar aralygyndaky ýarym asyrdan gowrak döwrüň dowamynda Magtymguly Pyragynyň edebi mirasyna degişli bolan maglumatlaryň we eserleriň Daşoguz, Ahal, Mary, Etrek, Aşgabat nusgalary ýurdumyzyň dürli künjeklerinde ýaşan, köpi gören, uzak ömür süren we il içinde tanalýan adamlaryň dilinden ýazylyp alnypdyr. Halkyň arasynda Magtymguly Pyragynyň eserlerini ýatdan bilýän, giň gözýetimli, zehinli, milli döredijilik hazynalaryna yhlasly çemeleşýän, şahyrana hyjuwy dogumly, sözleýiş medeniýeti labyzly, dilewar bolan adamlaryň birnäçesi ýaşap geçipdir. Olaryň biri hem Sopy Amanowdyr. Öwrenen, diňlän eserlerini çalt kabul etmek, hakyda getirmek we ýatdan, mazmunly, çeper görnüşlerde gaýtadan aýtmak, uzak wagtlap ýadynda saklamak başarnygy, akyl ýetiriş başarnygy, tejribesi, örüsi, zehini örän güýçli bolan Sopy aga 1884-nji ýylda Görogly etrabynyň häzirki Durdy Gylyç adyndaky geňeşliginiň Garagulak obasynda doglup, ol 1966-njy ýylda Görogly etrabynyň Bereket geňeşliginde aradan çykypdyr. Ol öz döwründe meşhur Durdy Gylyç, Öre şyh, Pälwan bagşy, Emin hoja ýaly tanymal medeniýet wekilleri, görnükli sungat ussatlary bilen ýakyn aragatnaşyk saklapdyr. Halk döredijilik miraslaryndan, edebi hazynalaryň dürdänelerinden oňat baş çykaryp, olary kämil derejede labyzly aýdyp bilen Sopy aga öz döwründe Hywa medreseleriniň birinde okap düýpli bilim alypdyr. XX asyryň başlarynda iki görejinden mahrum bolmanka Sopy aga golýazmalarda, diwanlarda beýan edilen Magtymgulynyň, Andalybyň, Şabendäniň, Zeliliniň, Gaýybynyň, Zynharynyň, Keminäniň, Seýdiniň, Talybynyň, Mollanepesiň, Kätibiniň, Misgingylyjyň, Döwletmämmet-Balgyzylyň, Mätäjiniň we Aşykynyň eserleriniň köpüsini ýat tutupdyr. 1941-nji ýylda häzirki TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň ylmy işgärler toparynyň agzalary tarapyndan edebi mirasyň hazynalaryny toplamak, öwrenmek, ulgamlaşdyrmak, seljermek we neşir etmek maksady bilen ýurdumyzyň dürli etraplarynda geçirilen hepdelikleriň çäklerinde Sopy aga bilen ilkinji gezek duşuşýarlar. Şonda köpi gören goja alymlara Magtymgulynyň 299-dan gowrak goşgusyny, akyldaryň maşgala durmuşy, hünäri, ömri we döredijiligi bilen bagly seýrek duş gelýän gyzykly maglumatlary, aýdyşyk gazallaryny aýdyp beripdir. 1958-nji ýylda TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň arap-pars dilleri we edebiýatlary boýunça baş ylmy işgäri, filologiýa ylymlarynyň kandidaty Baýrammämmet Ahundow ýörite gelip Sopy aga bilen duşuşýar we ondan XVIII-XIX asyrlarda ýaşap geçen 20-den gowrak şahyrlaryň edebi-taryhy ykballary baradaky rowaýatlary, milli medeni mirasyň köpdürli görnüşlerinden parçalary, dürli maglumatlary we şahyrlaryň galamlaryna degişli bolan jadyly şygyrlaryň uly toplumyny ýazyp alýar. Alymlar topary şonda Sopy aganyň dilinden ýazylyp alnan Magtymgulynyň eserleriniň nusgalarynyň şireliligi, akgynlylygy, yzygiderliligi, çeperçilik derejeleri boýunça şahyryň döredijilik ruhuna golaýlygy, bentleriniň möçberi, setirleriniň tertipliligi, sazlaşyklylygy, tekstologik ölçegleriniň delillendirijiligi, sözleriň leksik düzüminiň çeperçiligi, sagdynlygy, dürsligi, taryhy hakykatlar boýunça häsiýetlendirilýän şertlere dogrulygy, ähmiýetliligi, ygtybarlylygy we aýdyňlygy boýunça iň kämil, durnukly we gymmatly görnüşlerdäki edebi tapyndylar diýip hasap edipdirler. Sopy aganyň dilinden Magtymgulynyň eserleri, ykbaly, maşgala durmuşy we hünär edebi, akyldaryň eserleriniň medreselerde okadylyşy, golýazmalaryň häsiýetlerine (dürli ölçeglerdäki kagyzlaryň gyralarynda görkezmek) kätipler tarapyndan göçürilişi baradaky giň toplumly maglumatlaryň ilkinjileriň hatarynda ýazylyp alynmagy edebiýaty öwreniş ylmynda, okuw kitaplarynda, gollanmalarda beýan ediliş sepgitleriň nobatdaky ösüş tapgyrlaryna täze badalgalary berdi. Halk dürlerine degişli aýdyjynyň pikirleriniň gymmatyny öz döwründe B. A. Garryýew, A. A. Gürgenli, R. Alyýew, R. Rejepow, G. Geldiýew, M. Kösäýew, A. Meredow, D. Nuralyýew, S. Ahally ýaly meşhur magtymgulyşynas alymlar hem goldapdyrlar. Sopy aganyň dilinden ýazylyp alnan gymmatlyklar TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň 833-nji, 1633-nji we beýleki köpsanly bukjalarda saklanýar. Filologiýa ylymlarynyň doktory Annagurban Aşyrow Sopy aganyň taryhy hyzmatlaryny özüniň «Magtymgulynyň golýazmalarynyň teswiri» (1984), «Magtymgulynyň golýazmalarynyň derňewi» (2014), «Magtymgulynyň golýazmalary: ylmy-tekstologik barlaglar» (1995), «Magtymgulynyň golýazmalaryny yzarlap» (1996) atly kitaplarynda we doktorlyk işiniň awtoreferatynda uly hormat bilen agzap geçipdir. Belli alymyň köp ýyllaryň dowamynda ýazan we öwrenen «Magtymgulynyň golýazmalarynyň derňewi» (2014) atly kitabynyň «Magtymgulynyň dilden ýazylyp alnan edebi mirasy» (I bölüminiň IV baby) we «Magtymguly haçan doglupdyr?» atly bölümlerinde (III bölüminiň IV baby) Sopy Amanowyň hyzmatlaryna ýokary baha berlendigini görmek bolýar. Magtymguly Pyragynyň eserleriniň soňky 100 ýylda Diýarymyzda türkmen dilindäki nusgalaryň 20-ä golaý neşirlerine duş gelmek bolýar. Magtymguly Pyragynyň eserleriniň 1960-njy ýyldan soňky neşirlerine Sopy Amanowyň dilinden ýazylyp alnan 50-ä golaý şygyr nusgalaryň girizilmegi aýratyn buýsandyryjydyr. Magtymguly Pyragynyň eserleriniň uly toplumynyň biziň günlerimize gelip ýetmegine uly goşant goşan Sopy Amanowyň nebereleriniň köpüsi häzirki wagtda Görogly etrabynyň Bedirkent geňeşliginde ýaşaýarlar. Dünýä edebiýatynyň altyn hazynasyna giren Magtymguly Pyragynyň edebi mirasynyň, çeperçilik ussatlygynyň köptaraply öwrenilmegine hem-de döredijilik gymmatlyklarynyň toplanylmagyna uly goşant goşan şahsyýetleriň ykbalynyň we zähmetiniň wagyz edilýän döwründe hormatly Prezidentimiziň – Arkadagly Serdarymyzyň janynyň sag, mertebesiniň belent, alyp barýan döwletli işleriniň rowaç bolmagyny arzuw edýäris!
Dädebaý Pälwanow,
Görogly etrap häkimliginiň hünärmeni.
