Bu­se­fal, Bu­ke­fal ýa-da Bu­ga­hal, grek­çe “Βουκεφάλας”, söz­me-söz ter­ji­me­si: “Öküz kel­le­li” bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň, 355-326 ýyl­lar tö­we­re­gi Alek­sandr Ma­ke­dons­ki­niň söý­gü­li aty bo­lup­dyr. Onuň ady­na dür­li-dür­li dü­şün­di­riş berlipdir. Kä­bir mag­lu­mat­la­ra gö­rä, onuň bo­ýy 140 sm. ýe­tip­dir, kel­le­si-de ökü­ziň kel­le­si­ne ça­lym­daş bo­lup­dyr. Beý­le­ki bir mag­lu­ma­ta gö­rä, onuň reň­ki ga­ra bo­lup, maň­la­ýyn­da­ky depeli ony ökü­ze meň­ze­dip­dir. Baş­ga bir ro­wa­ýa­ta gö­rä bol­sa, Bu­se­fal kel­le­sin­dä­ki şa­ha meň­zeş süňk ösünt­gi­si se­bäp­li bu ada eýe bo­lup­dyr. Şeý­le hem köp­lenç bar­lag ge­çi­ri­ji­ler onuň ala­he­ki­giň­kä meň­zeş gö­zü­niň bo­lan­dy­gy­ny bel­läp geç­ýär­ler.
Ga­dy­my aw­tor­lar bu meş­hur atyň 30 ýyl ýa­şan­dy­gy­ny aýd­ýar­lar. Dün­ýä bel­li sy­ýa­hat­çy Mar­ko Po­lo­nyň Ba­dah­şa­na sy­ýa­ha­ty döw­rün­de ýa­zan ýaz­gy­la­ry­na gö­rä, Bu­se­fal Nu­saý at­la­ry­na de­giş­li bo­lup­dyr. Şeý­le hem Mar­ko Po­lo Bu­se­fa­lyň Azi­ýa­nyň to­hum at­la­ry­nyň ne­sil­ba­şysy­dy­gy­ny tas­syk­la­ýar.
Bu aty ma­ke­don şa­sy Fi­lipp II fes­sal­ly söw­da­gär Fi­lo­nik şol döw­rüň ägirt uly ba­ha­sy­na – 13 ta­lan­ta (çen bi­len 340 ki­log­ram kü­m­şe) hö­dür­läp­dir. Sarç ata hiç kimiň baş öw­re­dip bil­män­li­gi­ne gö­rä, şa ony sa­tyn al­mak­dan ýüz dön­de­rip­dir. Şol ma­hal ka­ka­sy­nyň ýa­nyn­da du­ran Alek­sandr bu ata baş öw­re­dip bil­me­se, ba­ha­sy­ny tölejekdigine söz be­rip­dir. Plu­tar­hyň ýaz­ma­gy­na gö­rä, Alek­sandr Ma­ke­dons­kiý 10 ýa­şyn­da­ka, öz­di­ýen­li sarç ata baş öw­re­den ýe­ke-täk adam bo­lup­dyr.
Bu ba­ra­da Plu­tarh şeý­le ýaz­ýar: “Alek­sandr des­si­ne ata bakan ýüw­rüp ba­ryp, oňa uýan geý­dir­ýär we tum­şu­gy­ny Gü­ne tut­ýar, gör­nü­şi­ne gö­rä, ol öz öňün­dä­ki he­re­ket ed­ýän kö­le­gä­ni gö­rüp, atyň ürk­ýän­di­gi­ni aňan bol­ma­ly. Alek­sandr bir­nä­çe wagt­lap atyň ýa­ly­ny sy­pa­lap, gap­da­lyn­dan yl­ga­ýar. Ol Bu­se­fa­lyň ýuwaşandygyny aňyp, de­mi­ni dür­se­ýär we ýa­pyn­ja­sy­ny taş­lap, ýe­ňil­lik bi­len ata bö­küp mün­ýär. Il­ki bi­len, jy­la­wy ça­la­ja çe­kip, Bu­se­fa­la zy­ýan ýe­tir­män ony sak­la­ýar. Ha­çan-da, Alek­sandr atyň gy­ly­gy­nyň hiç hi­li howp aban­dyr­man, öňe ok­du­ryl­ýan­dy­gy­ny gö­rüp, ony öz er­ki­ne goý­ber­ýär we hat­da ga­ty gy­gy­ryp, deb­si­läp gys­sa­ýar. Fi­lipp we onuň emel­dar­la­ry how­sa­la dü­şüp dym­ýar­lar, ýö­ne Alek­sandr aty buý­sanç bi­len yzy­na öw­rüp, ola­ra bakan gö­nü­gen­de, hem­me­ler şow­hunly gy­gy­ry­şyp baş­la­ýar­lar. Aý­dyş­la­ry­na gö­rä, ata­sy şat­lyk­dan gö­zü­ne ýaş aý­lap, at­dan sy­ry­gyp dü­şen og­lu­ny gu­jak­lap, şeý­le di­ýýär: “Og­lum, özü­ňe şa­lyk göz­le, çün­ki Ma­ke­do­ni­ýa sa­ňa ju­da ki­çi bol­ýar!”.
Alek­sandr Azi­ýa ýö­ri­şin­de bu aty mü­nüp­dir, ýö­ne ony aýap sak­lap, howp­ly ýag­daý­lar­da baş­ga at­lar­dan peý­da­la­nyp­dyr. Köp san­ly aw­tor­la­ryň bel­le­me­gi­ne gö­rä, Bu­se­fal bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň, 326-njy ýyl­da hin­di şa­sy Po­rom bi­len bo­lan gap­ma-gar­şy­lyk­da ýa­ra­dar bo­lupdyr.
Alek­sandr Ma­ke­dons­kiý ta­ra­pyn­dan bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň, 326-njy ýyl­da esas­lan­dy­ry­lyp, öz aty­nyň hor­ma­ty­na Bu­se­fal diý­lip at­lan­dy­ry­lan şä­her hä­zir­ki wagt­da Pa­kis­ta­nyň çäk­le­rin­dä­ki Ja­lal­pur şä­he­ri­dir. Ol ýer­de şol dö­wür­ler­den ga­lan ýa­dy­gär­lik­le­riň ga­lyn­dy­la­ry sak­la­nyp ga­lyp­dyr.

Taýýarlan Sum­bar Aly­şi­row,
Magtymguly adyndaky TDU-nyň ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА