Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­miz­de hil taý­dan tä­ze tas­la­ma­la­ry di­wer­si­fi­ka­si­ýa hem-de in­no­wa­si­ýa­la­ryň ýo­ly bi­len alyp git­mek, döw­rüň ösen ta­lap­la­ry­na la­ýyk gel­ýän dur­muş-yk­dy­sa­dy ul­ga­my­nyň kä­mil­leş­di­ril­me­gi ösüş­le­riň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne bar­ýan Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň gel­jek­ki ösüş­le­ri­niň esa­sy şert­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýar. Ösen yk­dy­sa­dy­ýe­tiň şert­le­rin­de ýur­du­my­zyň gö­zel te­bi­ga­ty­ny go­ra­mak, «ýa­şyl yk­dy­sa­dy­ýe­tiň» ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mek we müm­kin­çi­lik­le­ri­ni kä­mil­leş­dir­mek döw­rüň mö­hüm we­zi­pe­le­ri­niň bi­ri bol­ma­gyn­da gal­ýar. Daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak, dur­nuk­ly ösü­şi ga­zan­mak­da hal­ka­ra ta­gal­la­la­ra ýar­dam ber­mek döw­le­ti­mi­ziň alyp bar­ýan da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň örän mö­hüm bö­le­gi­dir. Eko­lo­gi­ýa çä­re­le­ri bu gün ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy taý­dan ös­me­gi­niň tä­ze şer­ti­ne, tu­tuş halk ho­ja­ly­gy­nyň te­bi­gat­dan peý­da­lan­ma­gyň tä­ze nus­ga­sy­na geç­me­gi üçin bin­ýa­da öw­rül­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­nyň re­je­le­nen gör­nü­şin­de «Döw­let ila­tyň sag­dyn ýa­şa­ýyş şert­le­ri­ni go­ra­mak we üp­jün et­mek, daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak we onuň dur­nuk­ly ýag­da­ýy­ny sak­la­mak mak­sa­dy bi­len te­bi­gy baý­lyk­la­ryň re­je­li peý­da­la­ny­ly­şy­na gö­zeg­çi­lik ed­ýär» diý­lip bel­len­me­gi aý­dy­lan­la­ryň ka­nu­ny ke­pi­li­dir.
Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, ýur­du­myz hal­ka­ra hu­ku­gy­nyň ka­da­la­ry­na la­ýyk gel­ýän «Eko­lo­gi­ýa howp­suz­ly­gy ha­kyn­da», «Te­bi­ga­ty go­ra­mak ha­kyn­da», «Aý­ra­tyn go­ral­ýan te­bi­gy ýer­ler ha­kyn­da», «Ösüm­lik dün­ýä­si ha­kyn­da», «Haý­wa­nat dün­ýä­si ha­kyn­da», «Ba­lyk­çy­lyk we suw bio­lo­gik se­riş­de­le­ri­ni go­ra­mak ha­kyn­da», «Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li to­kaý mak­sat­na­ma­sy», To­kaý ko­dek­si we beý­le­ki ka­nun­çy­lyk na­ma­la­ry­na la­ýyk­lyk­da hem-de BMG-niň «Bio­lo­gik dür­lü­lik ha­kyn­da­ky» Kon­wen­si­ýa­sy­na go­şu­lyp, öz üs­tü­ne alan borç­na­ma­la­ry­ny ab­raý bi­len ýe­ri­ne ýe­ti­rip gel­ýär. Ýur­du­myz­da al­nyp ba­ryl­ýan döw­let eko­lo­gi­ýa sy­ýa­sa­ty­nyň esa­sy mak­sa­dy türk­men hal­ky­nyň aras­sa daş­ky gur­şaw­da ýa­şa­ma­gy­ny üp­jün et­mek­den hem-de te­bi­gy baý­lyk­la­ry­my­zy re­je­li peý­da­lan­mak­dan we gel­jek­ki ne­sil­le­ri­mi­ze has gö­zel gör­nüş­de ýe­tir­mek­den, bu ugur­da se­bit we hal­ka­ra de­re­je­de yg­ty­bar­ly hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek­den yba­rat­dyr. Hä­zir­ki wagt­da ýur­du­myz­da eko­lo­gi­ýa aba­dan­çy­ly­gy­ny üp­jün et­mek, Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bo­ýun­ça Türk­me­nis­ta­nyň mil­li stra­te­gi­ýa­syn­da we Mil­li to­kaý mak­sat­na­ma­syn­da öň­de goý­lan we­zi­pe­le­ri ýe­ri­ne ýe­tir­mek, eziz Di­ýa­ry­my­zy ba­gy-bos­san­ly­ga öwür­mek, ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si­ni baý­laş­dyr­mak, gö­zel te­bi­ga­ty­my­zy aýaw­ly sak­la­mak bo­ýun­ça döw­le­ti­miz ta­ra­pyn­dan giň möç­ber­li iş­ler üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.
Bu gün si­wi­li­za­si­ýa­nyň gel­je­gi bi­len gö­nü­den-gö­ni bag­la­ny­şyk­ly eko­lo­gi­ýa we daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak me­se­le­le­ri tu­tuş dün­ýä­de üns mer­ke­zin­de sak­lan­ýar hem-de Türk­me­nis­ta­nyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry we ýur­du­myz­da bu ugur­da al­nyp ba­ryl­ýan çä­re­ler tu­tuş dün­ýä­de bar­ha giň ge­ri­me eýe bol­ýar.
Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň daş­ky gur­şaw bo­ýun­ça kon­wen­si­ýa­la­ry­nyň on­lar­ça­sy­na go­şul­mak bi­len, ýur­du­myz dur­nuk­ly ösüş bo­ýun­ça dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň öňün­de goý­lan me­se­le­le­ri çöz­mä­ge düýp­li çe­me­leş­ýär. Bil­şi­miz ýa­ly, bu ugur­da Türk­me­nis­tan Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Ösüş mak­sat­na­ma­sy we Daş­ky gur­şaw bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­sy, Bü­tin­dün­ýä eko­lo­gi­ýa gaz­na­sy, Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­sy, Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň Se­bit­le­ýin eko­lo­gi­ýa mer­ke­zi, Ger­ma­ni­ýa­nyň hal­ka­ra hyz­mat­daş­lyk bo­ýun­ça jem­gy­ýe­ti ýa­ly köp san­ly ab­raý­ly hal­ka­ra we se­bit gu­ra­ma­la­ry bi­len yzy­gi­der­li hyz­mat­daş­ly­gy alyp bar­ýar hem-de eko­lo­gi­ýa aba­dan­çy­ly­gy­ny üp­jün et­mä­ge gö­nük­di­ri­len tä­ze baş­lan­gyç­lar bi­len çy­kyş ed­ýär. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy ta­ra­pyn­dan Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bo­ýun­ça tä­ze hal­ka­ra yla­la­şy­gy­nyň, «Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy bi­len Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­sy­nyň ara­syn­da­ky hyz­mat­daş­lyk» at­ly Ka­rar­na­ma­nyň, Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry ta­ra­pyn­dan bir­nä­çe yla­la­şyk­la­ryň ka­bul edil­me­gi, şeý­le-de Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­sy­na we onuň Dur­nuk­ly ösüş bo­ýun­ça döw­le­ta­ra ko­mis­si­ýa­sy­na Türk­me­nis­ta­nyň baş­lyk­lyk et­me­gi ýurdumyzyň hal­ka­ra de­re­je­de öňe sü­ren tek­lip­le­ri­niň we baş­lan­gyç­la­ry­nyň dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan giň gol­daw tap­ýan­dy­gy­nyň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr.
Bi­ziň ýur­du­myz bü­tin dün­ýä üçin gel­je­ge gö­nük­di­ri­len «ýa­şyl» yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň iň iş­jeň mer­kez­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­me­gi üçin ze­rur bo­lan şert­le­riň äh­li­si dö­re­dil­ýär. Bat­ly dep­gin­ler bi­len ös­ýän döw­le­ti­miz üçin Pa­riž yla­la­şy­gy­nyň çäk­le­rin­de zy­ňyn­dy gaz­la­ryň möç­be­ri­ni azalt­mak bi­len bag­ly öz üs­tü­ne alan borç­na­ma­la­ry­ny ýe­ri­ne ýe­tir­mek­de düýp­li we­zi­pe­ler öň­de dur­ýar. Türk­me­nis­tan ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň tä­sir­le­ri­ne uý­gun­laş­mak hem-de onuň ýa­ra­maz tä­sir­le­ri­ni pe­selt­mek me­se­le­le­rin­de hal­ka­ra jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň ta­gal­la­la­ry­ny bir­leş­dir­mä­ge gö­nük­di­ri­len baş­lan­gyç­lar bi­len çy­kyş ed­ýär. Hä­zir­ki wagt­da döw­le­ti­mi­ziň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň äh­li ul­gam­la­ry­na döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň or­naş­dy­ryl­ma­gy­nyň ha­sa­by­na bug gaz­la­ry­nyň zy­ňyl­ma­la­ry­nyň göw­rü­mi gör­ne­tin ýag­daý­da pe­sel­ýär. Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­ne gar­şy he­re­ket­le­riň gün ter­ti­bin­de göz öňün­de tu­tu­lan mak­sat­la­ra ýet­mek üçin, Türk­me­nis­tan­da mil­li de­re­je­de me­ta­nyň zy­ňyl­ma­la­ry­nyň azal­dyl­ma­gy­na aý­ra­tyn üns be­ril­ýär.
Özü­niň mil­li ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­ny yzy­gi­der­li kä­mil­leş­dir­mek ar­ka­ly, Türk­me­nis­tan ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň bi­ta­rap­ly­gy­nyň ga­za­nyl­ma­gy­na äh­mi­ýet­li go­şan­dy­ny goş­ýar. Şun­luk­da, Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bo­ýun­ça Mil­li stra­te­gi­ýa, 2030-njy ýy­la çen­li gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­ge­ti­ka­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça Mil­li stra­te­gi­ýa hem-de «Gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň tä­ze Ka­nu­ny ka­bul edil­di.
Ila­tyň sag­ly­gy­ny eko­lo­gi­ýa howp­la­ryn­dan go­ra­mak bi­len bag­ly iň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň ula­nyl­ma­gy­nyň daş­ky gur­şa­wy iň oňat gel­je­giň bäh­bi­di­ne adam­la­ryň sag­ly­gy­ny go­ra­ma­gy üp­jün et­mek ar­ka­ly yk­dy­sa­dy ösüş­le­re müm­kin­çi­lik ber­ýän­di­gi ba­ra­da­ky yna­my öňe sür­ýär. Mu­ňa my­sal edip, Ahal we­la­ýa­tyn­da dün­ýä­de ýe­ke-täk hem-de de­ňi-ta­ýy bol­ma­dyk, iň döw­re­bap se­na­gat top­lu­my bo­lan te­bi­gy gaz­dan ben­zin ön­dür­ýän za­wo­dyň «Eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa» diý­lip yk­rar edil­me­gi aý­dy­lan­la­ra aý­dyň su­but­na­ma­dyr.
Ýur­du­myz­da al­nyp ba­ryl­ýan döw­let eko­lo­gi­ýa sy­ýa­sa­ty­nyň esa­sy mak­sa­dy türk­men hal­ky­nyň aras­sa daş­ky gur­şaw­da ýa­şa­ma­gy­ny üp­jün et­mek­den hem-de te­bi­gy baý­lyk­la­ry­my­zy re­je­li peý­da­lan­mak­dan we gel­jek­ki ne­sil­le­ri­mi­ze has gö­zel gör­nüş­de ýe­tir­mek­den, bu ugur­da se­bit we hal­ka­ra de­re­je­de yg­ty­bar­ly hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek­den yba­rat­dyr. Hä­zir­ki wagt­da ýur­du­myz­da eko­lo­gi­ýa aba­dan­çy­ly­gy­ny üp­jün et­mek, Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bo­ýun­ça Türk­me­nis­ta­nyň mil­li stra­te­gi­ýa­syn­da we Mil­li to­kaý mak­sat­na­ma­syn­da öň­de goý­lan we­zi­pe­le­ri ýe­ri­ne ýe­tir­mek, eziz Di­ýa­ry­my­zy ba­gy-bos­san­ly­ga öwür­mek, ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si­ni baý­laş­dyr­mak, gö­zel te­bi­ga­ty­my­zy aýaw­ly sak­la­mak bo­ýun­ça döw­le­ti­miz ta­ra­pyn­dan giň möç­ber­li iş­ler üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ýur­du­myz­da daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak ul­ga­my­nyň ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­ny ber­kit­mek we kä­mil­leş­dir­mek bo­ýun­ça hem yzy­gi­der­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Bu ul­gam­da he­re­ket ed­ýän ka­nun­çy­ly­gyň kä­mil­leş­di­ril­me­gi, ýur­du­my­zy ba­gy-bos­san­ly­ga öwür­mek bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­riň has-da ýaý­baň­lan­dy­ryl­ma­gy, eko­lo­gi­ýa we daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak bo­ýun­ça hal­ka­ra mas­la­hat­la­ryň yzy­gi­der­li ge­çi­ril­me­gi döw­let eko­lo­gi­ýa sy­ýa­sa­ty­my­zyň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ýan­dy­gy­nyň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr.
Eko­lo­gi­ýa howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­me­giň bäh­bi­di­ne mil­li hem-de äh­lu­mu­my de­re­je­de ýur­du­my­zyň äh­li şä­her­le­ri­niň we oba­la­ry­nyň tö­we­re­gin­de gök zo­lak­la­ryň dö­re­dil­me­gi­ni göz öňün­de tut­ýan uzak­möh­let­le­ýin bag ek­mek mak­sat­nama­sy üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Tu­tuş ýur­du­myz bo­ýun­ça ama­la aşy­ryl­ýan giň ge­rim­li ba­gy-bos­san­ly­ga bü­remek mak­sat­na­ma­sy daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak ba­bat­da dün­ýä­de al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­re ägirt uly go­şant­dyr. Şol mak­satna­ma­nyň çäk­le­rin­de şä­her­le­riň, ilat­ly ýer­le­riň tö­we­rek­le­rin­de, aw­to­mo­bil we de­mir ýol­la­ry­nyň ugur­la­ryn­da tä­ze tokaý­lyk­lar ke­ma­la gel­ýär. San­ly­ja ýyl­la­ryň do­wa­myn­da eki­lip, ide­di­lip, gün­sa­ýyn boý al­ýan to­kaý zo­lak­la­ry­ny, ýa­şyl öw­süp otu­ran ar­ça­lyk­la­ry gö­re­niň­de gün­sa­ýyn gö­zel­leş­ýän te­bi­ga­ty­my­za bo­lan buý­san­jyň go­şa­lan­ýar.
Da­şo­guz we­la­ýa­tyn­da Sa­ry­ga­myş kö­lü­niň gün­do­ga­ryn­da ýer­leş­ýän Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň tö­we­re­gin­dä­ki düz­lük­ler­de top­ra­gyň şor­laş­ma­gy, çöl­leş­mek ha­dy­sa­la­ry­nyň güýç­len­me­gi, bio­lo­gik köp­dür­lü­li­giň azal­ma­gy­nyň öňü­ni al­mak mak­sa­dy bi­len Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň tö­we­re­gi­ni to­kaý­laş­dyr­mak we­zi­pe­si bel­le­nil­di. 2013-nji ýyl­dan bä­ri Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň tö­we­re­gin­de 20 müň gek­tar meý­dan­da çöl ösüm­lik­le­ri­niň na­hal­la­ry­ny oturt­mak iş­le­ri al­nyp ba­ryl­ýar. Bag­çy­lyk iş­le­ri bo­ýun­ça türk­men alym­la­ry­nyň mas­la­hat­la­ry esa­syn­da do­kuz müň gek­ta­ra go­laý ýer­de duz­laş­ma­ga dur­nuk­ly we top­ra­gy ber­ki­di­ji agaç­lar ekil­di. Bö­ten­dag ala­ňyn­da iri möç­ber­li eko­lo­gi­ýa tas­la­ma­sy­ny ama­la aşyr­mak mak­sa­dy bi­len bu se­bi­tiň elekt­rik ge­çi­ri­ji hem-de su­wa­ryş ul­gam­la­ry kä­mil­leş­di­ril­di. Mu­nuň özi se­bit­de Aral deň­zi­niň gu­ra­ma­gy bi­len bag­ly eme­le ge­len amat­syz eko­lo­gi­k ýag­da­ýyň tä­sir­le­ri­ni azalt­ma­ga, ho­wa­ny zy­ýan­ly to­zan bö­le­jik­le­rin­den sap­la­ma­ga, bio­dür­lü­li­giň baý­laş­ma­gy­na, öri meý­dan­la­ry­nyň gi­ňel­me­gi­ne amat­ly şert­le­ri dö­red­ýär.

Oraz­mu­ham­met DÄ­DE­BA­ÝEW,
Türk­me­nis­ta­nyň Kär­deş­ler ar­ka­la­şyk­la­ry­nyň Da­şo­guz we­la­ýat bir­leş­me­si­niň ho­ja­lyk iş­le­ri bo­ýun­ça esa­sy hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА