PDF
Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň ýaş hünärmenleri S.Lisowenko we D.Arazow arçanyň dürli böleklerinden efir ýaglaryny almak we olaryň esasynda üç görnüşli şypaly melhem taýýarlamak boýunça gözleg işlerini geçirdiler. Ösümlik bölekleriniň himiki düzümini öwrenenden soň, arçanyñ gabygyndan we miwelerinden alnan efir ýagyny ulanmak bilen taýýarlanan melhemiň dermanlyk aýratynlyklary, «Türkmenderman Ajanta Pharma Limited» türkmen-hindi kärhanasynyň farmakologlary bilen bilelikde derňeldi. Alymlar efir ýaglarynyň esasynda taýýarlanylan 1, 3 we 5 göterimli melhemleriň ýaralary bejermekde, şol sanda gözüň retinasyndaky ýanyk şikeslerini bejermekde, ýaralaryň çalt bitmegine we arassalanmagyna kömek edýändigi anykladylar. Şeýle-de, beýleki melhemlerden tapawutlylykda, arça melheminiň derä hiç hili zyýanly täsiri ýokdur.
Arça örän haýal ösýär, doýgun şepbikli birleşmeleri esasynda dykyz agaçlary emele getirip zyýanly mör-möjeklere we ösümlik kesel döredijilerine garşy durnuklydyr. Onuň pürlerinde fitonsidler we uçýan efir ýaglar bardyr. Ösümligiň ýokary bölegi rahatlandyryjy wannalary, damarlara kompress etmek, şireli dermanlary we ysly ýaglaryň taýýarlanmagy üçin fitomaterial hökmünde bellidir. Türkmen arçasyna şypaly häsiýeti berýän efir ýaglarynyň düzüminde spirtler, terpenler we kislotalar ýaly köp sanly işjeň madda bar. Arçanyň şahalary öý üçin antiseptik we tebigy ys beriji hökmünde ajaýypdyr: onuň pürleri uzak wagtlap ysyny saklaýar we mikrofloranyň ösmegine garşy hereket edýär.
Arçanyň baldaklary, miweleri we çybyk ýapraklary lukmançylygynda tebigy antibakterial, antiseptik we wirusa garşy serişde taýýarlamakda ulanylypdy. Onuň gozalary buşukdyryjy we üsgülewüge garşy serişde hökmünde ulanylýar, arçadan taýýarlanan balzam ýaralary bejermekde peýdalanylýar. Ylmy edebiýatlara görä, ösümligiň efir ýagy aşgazan-içege ulgamynyň nemli bardalaryna täsir edip, içegä oňaýly täsir edip ýeňil sürgi täsiri bar, bronh mäzleriniň sekresiýasyny güýçlendirýär. Ösümligiň gabygynyň düzüminde 0,73–0,87 göterim aralygynda efir ýaglary bolup, olaryň düzümine α-pinen, limonen, kadinen, kedrol ýaly komponentler bolup biler.
Alymlaryň nygtaýşy ýaly, olaryň öňünde tebigy ösümligiň dermanlyk mümkinçiliklerini kesgitlemek we onuň esasynda derman serişdeleriniň görnüşlerini döretmek we giňeltmek wezipesi durýardy. Şunuň bilen baglylykda, taslamanyň durmuşa geçirilmegi üçin tebigy arçadan däl-de, eýsem, ony ösdürilip ýetişdirilmelidigi bellenildi, sebäbi Türkmenistanyň arçasy ýurduň Gyzyl kitabyna girizilendir. Munuň özi bolsa, dermanlyk çig mallary almak üçin batga ýerlerde senagat maksatly agaç nahallarynyň ösdürilmegi arkaly diňe bir täze milli önüm öndürmegiň mümkinçiliklerini açman, eýsem dag etek ýerleriniň tokaýlaşdyrylmagyna hem goşant goşar.
Arçanyň berk, durnukly we uzak ömürli bolmagy ony köp asyrlaryň dowamynda gurluşyk materialy we esasy ýangyç hökmünde peýdalanmaga sebäp bolupdyr. Ol sazak ýaly ýokary ýylylyk berýär, hatda daş kömre deňelýär.
