Hazaryň kenarynda BMG-niň Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça üçünji maslahaty we onuň çäklerinde beýleki medeni-ynsanperwer çäreler geçiriler. Bu çäreler ata Watanymyzyň başlangyjy boýunça BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan yglan edilen Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň esasy wakalarynyň birine öwrüler. Bu bolsa Watanymyzyň hemişelik Bitaraplygynyň şanly 30 ýyllygy mynasybetli guraljak dabaralaryň many-mazmun taýdan baýlaşmagyny şertlendirer.

Go­laý­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz BMG-niň Deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan ýurtlar bo­ýun­ça üçün­ji mas­la­ha­ty­na taý­ýar­lyk iş­le­ri bo­ýun­ça mas­la­hat ge­çir­di. Bel­le­ni­li­şi ýa­ly, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň de­giş­li Ka­ra­ry­na la­ýyk­lyk­da, şu ýy­lyň 4–8-nji aw­gus­ty ara­ly­gyn­da «Awa­za» mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da BMG-niň Deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan ýurtlar bo­ýun­ça üçün­ji mas­la­ha­ty­ny we ugur­daş çä­re­le­ri ýo­ka­ry gu­ra­ma­çy­lyk de­re­je­sin­de ge­çir­mek bel­le­nil­di. Şeý­le hem bu mas­la­ha­tyň ýo­ka­ry gu­ra­ma­çy­ly­gy­ny üp­jün et­mek hem-de ýo­ka­ry de­re­je­de gu­ra­mak mak­sa­dy bi­len, san­ly ul­gam ar­ka­ly Türk­me­nis­ta­nyň Hö­kü­me­ti­niň we Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň ara­syn­da Deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan ýurt­lar bo­ýun­ça üçün­ji mas­la­ha­ty ge­çir­mek ba­bat­da yla­laş­ma­lar ha­kyn­da Yla­la­şy­ga gol çe­kil­di. BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy ta­ra­pyn­dan hal­ka­ra mas­la­ha­ty ge­çir­mek ha­kyn­da Ka­rar­na­ma­nyň hem ka­bul edil­me­gi ýur­du­my­zyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry­nyň dün­ýä bi­le­le­şi­gi ta­ra­pyn­dan yk­rar edil­ýän­di­gi­niň we ola­ryň hal­ka­ra gi­ňiş­lik­de uly äh­mi­ýe­te eýe­di­gi­niň no­bat­da­ky be­ýa­ny­na öw­rül­di.
Bu ýo­ka­ry we­kil­çi­lik­li fo­ru­ma deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan 32 ýur­duň döw­let we hö­kü­met Baş­tu­tan­la­ry bi­len bir ha­tar­da baş­ga-da köp san­ly ýurt­dan ýo­ka­ry de­re­je­li we­ki­li­ýet­le­riň gat­naş­ma­gy ýur­du­my­zyň hal­ka­ra ab­ra­ýy­nyň has-da be­len­de gal­ýan­dy­gy­nyň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr.
Ge­çi­ril­jek bu çä­re­ler top­lu­my je­mi 7 sa­ny esa­sy ug­ry: hal­ka­ra mas­la­ha­tyň açy­lyş we ýa­py­lyş da­ba­ra­la­ry­ny hem-de ple­nar mej­lis­le­ri­ni; ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki te­ma­tik «te­ge­lek stol­la­ry» (5 sa­ny); ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki 7 sa­ny fo­ru­my, ýag­ny Gü­nor­ta-Gü­nor­ta hyz­mat­daş­ly­gy bo­ýun­ça mi­nistr­ler du­şu­şy­gy­ny, par­la­ment fo­ru­my­ny, hu­su­sy pu­da­gyň fo­ru­my­ny, ra­ýat jem­gy­ýe­ti­niň fo­ru­my­ny, ýaş­lar fo­ru­my­ny, ze­nan ýol­baş­çy­la­ryň du­şu­şy­gy­ny, ara­bag­la­ny­şyk bo­ýun­ça çä­rä­ni, şeý­le-de mas­la­ha­ta gat­naş­ýan ýurtlar hem-de hal­ka­ra gu­ra­ma­lar we eda­ra­lar ta­ra­pyn­dan ge­çi­ril­jek çä­re­le­ri, şol san­da türk­men ta­ra­py­nyň ýe­rüs­ti ulag we ara­bag­la­ny­şyk, Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak ýy­ly, ýaş­lar sy­ýa­sa­ty, dur­nuk­ly ener­ge­ti­ka, sir­kul­ýar yk­dy­sa­dy­ýet bi­len bag­la­ny­şyk­ly gu­ra­jak ugur­daş çä­re­le­ri­ni; mas­la­ha­tyň we ugur­daş çä­re­le­riň ge­çi­ril­jek bi­na­la­ryn­da gu­ral­jak te­ma­tik ser­gi­le­ri, şol san­da türk­men ta­ra­py­nyň gu­ra­jak ser­gi­le­ri­ni; Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň mil­li gün­le­ri­ni we onuň çäk­le­rin­de gu­ral­jak me­de­ni­ýet we sun­gat us­sat­la­ry­nyň da­ba­ra­ly kon­ser­ti­ni öz içi­ne al­ýar.
Deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan ýurt­laryň deň­ze gö­ni çy­kal­ga bol­man, beýleki döwletler bilen söwda etmekde we başga meselelerde kyn­çy­lyk­la­ra se­ze­war bol­ýar­lar. Ke­nar­ýa­ka des­ga­la­ry­nyň ýok­du­gy se­bäp­li olar üs­ta­şyr ge­çi­ri­ji ýurt­la­ra ga­raş­ly bol­ýar­lar. Mu­nuň özi söw­da çyk­da­jy­la­ry­nyň art­ma­gy­na we gi­jik­me­le­re ge­tir­ýär. Kyn­çy­lyk­la­ra ga­ra­maz­dan, bu ýurt­lar en­tek ula­nyl­ma­dyk müm­kin­çi­lik­le­re eýe bo­lan jem­gy­ýet­le­ri özün­de jem­le­ýär. BMG-niň ho­wan­dar­ly­gyn­da ge­çi­ril­ýän üçün­ji mas­la­ha­tyň äh­mi­ýe­ti­ni kä­bir my­sal­lar hem aý­dyň gör­kez­ýär.
Go­laý­da Türk­me­nis­ta­nyň BMG-niň ýa­nyn­da­ky we­kil­ha­na­syn­da BMG-niň Baş sek­re­ta­ry­nyň orun­ba­sa­ry, az de­re­je­de ösen ýurt­lar bo­ýun­ça Ýo­ka­ry we­kil Ra­bab Fa­ti­ma­nyň hem gat­naş­ma­gyn­da met­bu­gat bri­fin­gi gu­ral­dy. Şon­da bel­le­ni­li­şi ýa­ly, 32 sa­ny deň­ze çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk ösüp bar­ýan ýurt­lar­da ýa­şa­ýan 570 mil­li­on ada­myň dur­mu­şyn­da düýp­li üýt­geş­me­le­ri gi­riz­mek üçin Awa­za fo­ru­my­nyň äh­mi­ýe­ti ulu­dyr. Bu ýurt­lar ba­bat­da aý­dy­lan­da, deň­ze çy­kal­ga­sy bol­man­dy­gy üçin, söw­da çyk­da­jy­la­ry 74%-e çen­li ýo­kar­lan­ýar, ke­nar­ýa­ka yk­dy­sa­dy­ýet­le­ri­ne ga­ra­nyň­da eks­por­tuň wag­ty iki es­se art­ýar. Olar dün­ýä ila­ty­nyň 7%-ini dü­züp, bu ýurt­la­ryň yk­dy­sa­dy­ýe­tini ös­dür­mek üçin Awa­za fo­ru­myn­da bu döw­let­ler­de infrast­ruk­tu­ra­nyň kä­mil­leşd­ril­me­gi, ylym, teh­no­lo­gi­ýa we in­no­wa­si­ýa­lar, söw­da, söw­da amal­la­ry­nyň ýö­ne­keý­leş­di­ril­me­gi we se­bit in­teg­ra­si­ýa­sy, lo­gis­ti­ka, ulag we ara­gat­na­şyk, ho­wa şert­le­ri­niň we te­bi­gy bet­bagt­çy­lyk­la­ryň tä­si­ri­ni az­alt­mak ýa­ly ile­ri tu­tul­ýan ugur­lar­da hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­na se­ret­mek göz öňün­de tu­tul­ýar.
Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz ge­og­ra­fi­k taý­dan hal­ka­ra ulag ul­gam­la­ry­nyň mö­hüm çat­ry­gyn­da ýer­leş­ýär. Döw­le­ti­mi­ziň asy­ryň iri ulag tas­la­ma­la­ry­ny üs­tün­lik­li ama­la aşyr­ma­gy bi­len tä­ze ta­ryh ýa­zyl­ýar hem-de Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny gaý­ta­dan di­kelt­mek ha­kyn­da pi­kir tä­ze maz­mu­na eýe bol­ýar. Mu­nuň özi se­bi­tiň üs­ti bi­len ulag gat­naw­la­ry­nyň ösen dö­wür­le­rin­de Türk­me­nis­ta­nyň we onuň ýer­le­şen se­bi­ti­niň tu­tuş­la­ýyn gül­läp ös­me­gi­ne, mad­dy gym­mat­lyk­la­ryň jem­le­nen, ru­hy me­de­ni­ýe­tiň ösen mer­ke­zi­ne öw­rül­me­gi­ne se­bäp bol­dy. Şeý­le ösüş­le­riň ga­za­nyl­ýan döw­rün­de Ha­za­ryň ke­na­ryn­da ge­çi­ril­jek fo­rum dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň üns mer­ke­zin­de bol­ma­gyn­da gal­ýar.

Şirin ÇARYÝEWA,
Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň uly mugallymy.
Aýnabat IŞANGULYÝEWA,
Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА