Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­da dur­ma­gyn­da oba ho­ja­lyk pu­da­gy­ny ös­dür­mä­ge uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. Çün­ki pu­dak mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň örän mö­hüm pu­dak­la­ry­nyň bi­ri­dir. Bu pu­dak­da al­nyp ba­ryl­ýan giň ge­rim­li öz­gert­me­ler mak­sat­na­ma­la­ry hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ta­ra­pyn­dan ka­bul edi­len da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tut­ýan önüm­çi­li­gi ýo­la goý­mak we eks­por­ta iber­ýän önüm­le­riň möç­ber­le­ri­ni art­dyr­mak bo­ýun­ça aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe­dir.
Top­ra­gyň iň esa­sy hä­si­ýe­ti onuň ha­syl­ly­ly­gy­dyr. Ha­syl­ly­lyk diý­mek ösüm­lik­le­riň su­wa, iý­mit ele­ment­le­ri­ne bo­lan ta­la­by­ny ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga we ha­syl dö­ret­mä­ge top­ra­gyň ukyp­ly­ly­gy diý­mek­dir. Tarp ýer­ler te­bi­gy fak­tor­la­ryň hem-de top­rak eme­le ge­liş pro­ses­le­ri­niň dö­re­den te­bi­gy ha­syl­ly­ly­gy­na eýe­dir. Tä­ze ýer­le­riň oba ho­ja­lyk önüm­çi­li­gi­ne çe­ki­len pur­sa­dyn­dan beý­läk top­rak özü­niň te­bi­gy ha­syl­ly­ly­gy bi­len bir­lik­de eme­li ha­syl­ly­ly­ga-da eýe bo­lar.
Top­rak­da düýp­li me­de­ni be­jer­gi nä­çe uzak wagt­lap ge­çi­ril­di­gi­çe, oňa or­ga­ni­ki hem-de mi­ne­ral dö­kün­ler nä­çe köp beril­di­gi­çe, onuň ha­syl­ly­ly­gy şo­nça-da ýo­ka­ry bol­ýar. Ho­ja­lyk­la­ryň has kä­mil­le­şen ma­şyn­lar we gu­ral­lar bi­len bar­ha köp üp­jün edil­me­gi, ibe­ril­ýän mi­ne­ral dö­kün­le­riň bir­syh­ly art­dy­ryl­ma­gy, ägirt uly meý­dan­la­ryň su­wa­ryl­ma­gy eme­li ha­syl­ly­ly­gy yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ed­ýär.
Al­nan ha­sy­lyň ulu­ly­gy top­ra­gyň ne­ti­je­li­lik ýa-da yk­dy­sa­dy ha­syl­ly­lyk gör­ke­zi­ji­si­dir.
Ös­ýän ylym, teh­ni­ka we öň­de­ba­ry­jy tej­ri­be top­ra­ga tä­sir et­mä­ge onuň te­bi­gy hä­si­ýet­le­ri­ni üýt­get­mä­ge we ho­ja­lyk meý­dan­la­ry­nyň ne­ti­je­li ha­syl­ly­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­ma­ga kö­mek ed­ýär.
Esa­sy iş top­ra­gyň dü­zü­mi­niň go­wu­lan­ma­gy­ny ga­zan­mak­dyr. Top­rak ga­ty mad­da­dan – suw­dan, top­rak er­gi­nin­den we gaz gör­nüş­li (top­rak ho­wa­syn­dan) bö­lek­ler­den ýa-da fa­za­lar­dan yba­rat­dyr.
Top­ra­gyň ga­ty fa­za­sy­nyň mi­ne­ral bö­le­gi dür­li de­re­je­dä­ki ow­nuk ene­lik jyn­syn­dan yba­rat bo­lup, top­ra­gyň kö­pü­si­niň 80-97% ga­ty fa­za­sy şo­nuň pa­ýy­na düş­ýär. To­za­ma ne­ti­je­sin­de on­da suw­da aň­sat­lyk bi­len ere­ýän ýö­ne­keý­je bir­leş­me­ler eme­le gel­ýär. Ösüm­lik­le­riň, haý­wan­la­ryň, mör-mö­jek­le­riň, bak­te­ri­ýa­la­ryň çüý­räp dar­ga­man we ça­la çüý­räp dar­gan bö­lek­le­ri­dir. Top­ra­gyň hä­si­ýe­ti­ni we ha­syl­ly­ly­gy­ny kes­git­le­ýän onuň iň­ňän mö­hüm dü­züm bö­le­gi çüý­rünt­gi ýa-da gu­mus­dyr.
Ýe­riň üst­ki gat­lak­la­ryn­da top­lan­ýan çüý­rünt­gi­de ösüm­lik­ler üçin ge­rek bo­lan azot, fos­for, ka­liý we beý­le­ki iý­mit ele­ment­le­ri bol­ýar. Bu­la­ryň hem­me­si­ne top­ra­gyň eme­le gel­me­gi – bio­lo­gi­ki pro­ses di­ýil­ýär.
Top­ra­gyň eme­le gel­me­gin­de mik­ro­or­ga­nizm­le­riň täsiri ulu­dyr. Olar ýa­şa­ýyş üçin ze­rur bo­lan ener­gi­ýa­ny or­ga­ni­ki mad­da­dan al­ýar, or­ga­ni­ki mad­da­ny bol­sa gök ösüm­lik­ler dö­red­ýär. Top­rak ösüm­lik ga­lyn­dy­la­ry nä­çe köp bol­sa, on­da­ky mik­ro­or­ga­nizm­ler hem şon­ça köp bol­ýar. Ösüm­lik ga­lyn­dy­la­ry­ny çüý­re­dip dar­gad­ýan or­ga­nizm­ler ae­rob we anae­rob bak­te­ri­ýala­ry­na hem-de kö­me­lek­le­re bö­lün­ýär.
Ae­rob bak­te­ri­ýa­lar ho­wa­da­ky kis­lo­rod top­ra­ga er­kin ara­la­şan ma­ha­lyn­da ös­ýär. Kis­lo­ro­dyň bol­maz­ly­gy ola­ryň he­läk bol­ma­gy­na elt­ýär. Anae­rob bak­te­ri­ýa­lar kis­lo­rod­syz ýa­şa­ýar­lar we kö­pel­ýär­ler. Kö­me­lek­ler bak­te­ri­ýa­lar­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da tur­şy sre­da çy­dam­ly­dyr. Olar kis­lo­rod ba­ran­da go­wy ös­ýär we bak­te­ri­ýa­la­ryň dar­ga­dyp bil­me­ýän eý­leý­ji mad­da­la­ry­ny dar­gat­ma­ga ukyp­ly­dyr.
Kis­lo­rod ba­ran­da hem-de top­ra­gyň kis­lo­ta­ly­ly­gy gow­şak bo­lan­da ösüm­lik ga­lyn­dy­la­ry örän çalt çüý­räp dar­ga­ýar, şon­da ösüm­lik­le­riň kül iý­mit ele­ment­le­ri eme­le gel­ýär. Kä­bir bak­te­ri­ýa­lar, me­se­lem azo­to­bak­ter ho­wa­da­ky azo­ty öz­leş­dir­ýär, top­ra­ga wi­ta­min­le­ri hem-de ösüş mad­da­la­ry­ny bö­lüp çy­kar­ýar.
Anae­rob şert­ler­de ösüm­lik ga­lyn­dy­la­ry­nyň çüý­räp dar­ga­ýyş dep­gi­ni pe­sel­ýär, ýa­rym çüý­rän ösüm­lik ga­lyn­dy­la­ry (torf) top­lan­ýar we ösüm­lik­ler üçin zy­ýan­ly bo­lan öte tur­şy bir­leş­me­ler hem-de kis­lo­ta­lar eme­le ge­lip bi­ler.
Ae­rob we anae­rob pro­ses­ler aý­ry-aý­ry­lyk­da top­ra­gyň ýo­ka­ry ha­syl­ly­ly­gy­ny üp­jün edip bil­mez­ler. Ola­ryň di­ňe bir wag­tyň özün­de tä­sir et­me­gi ne­ti­je­sin­de ösüm­lik­ler üçin amat­ly şert­ler dö­re­ýär.
Top­rak­da peý­da­ly mik­ro­or­ga­nizm­ler­den baş­ga-da, ösüm­lik­ler üçin zy­ýan­ly mik­ro­or­ga­nizm­ler hem bar, ola­ryň gar­şy­sy­na ag­ro­teh­ni­ki we beý­le­ki se­riş­de­ler ar­ka­ly gö­reş alyp bar­ma­ly bol­ýar.
Top­rak­da or­ga­ni­ki mad­da­nyň top­lan­ma­gy we çüý­räp dar­ga­ma­gy eke­ran­çy­lyk­da uly rol oý­na­ýar. Me­de­ni ösüm­lik­ler üçin amat­ly ýa­şa­ýyş şert­le­ri­ni dö­ret­mek üçin top­ra­gy or­ga­ni­ki mad­da­lar bi­len baý­laş­dyr­mak ge­rek.
Ösüm­lik­le­riň ka­da­ly boý al­ma­gy we ös­me­gi üçin daş­ky sre­da­nyň fak­tor­la­ryn­dan (ýag­ty­lyk­dan, suw­dan, mi­ne­ral iý­mit­ler­den we baş­ga­lar­dan) ýe­ter­lik muk­dar­da we amat­ly ut­ga­şyk­lyk­da peý­da­la­ny­lan ma­ha­lyn­da oba ho­ja­lyk ekin­le­rin­den ýo­ka­ry ha­syl alyn­ýar. Şu­nuň bi­len bir­lik­de, al­nan ha­syl ýo­ka­ry hil­li bol­ma­ly­dyr. Önü­miň hi­li ha­kyn­da­ky ala­da bi­len bir­lik­de her bir eki­niň ha­syl­ly­ly­gy ha­kyn­da­ky ala­da äh­li ge­çi­ril­ýän ag­ro­teh­ni­ka­nyň esa­syn­da bol­ma­ly­dyr.
Ösüm­lik­ler­dä­ki hi­mi­ki mad­da­la­ryň muk­da­ry he­mi­şe dur­nuk­ly däl­dir we ol ho­wa, top­ra­gyň gör­nü­şi­ne, dö­kün­le­re we baş­ga­la­ra bag­ly­dyr. Şo­ňa gö­rä-de şol şert­le­ri öw­ren­mek oba ho­ja­lyk yl­my­nyň esa­sy we­zi­pe­le­rin­den bi­ri­dir.

Ha­ýyt­baý Gy­ly­jow,
Döw­let­mäm­met Aza­dy adyn­da­ky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň mu­gal­ly­my,
yk­dy­sa­dy ylym­la­ryň kan­di­da­ty.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА