Eko­lo­gi­ýa we aba­dan­çy­lyk

Hä­zir­ki dö­wür­de dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň öňün­de dur­ýan esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri te­bi­ga­ty go­ra­mak, eko­lo­gik de­ňag­ram­ly­ly­gy üp­jün et­mek we adam­la­ryň ýa­şa­ýyş aba­dan­çy­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak­dan yba­rat­dyr. Te­bi­ga­tyň dur­nuk­ly ýag­daý­da sak­lan­ma­gy jem­gy­ýe­tiň ösü­şi­niň mö­hüm şer­ti bo­lup, eko­lo­gik aba­dan­çy­lyk hä­zir­ki döw­rüň iň mö­hüm jem­gy­ýet­çi­lik gym­mat­lyk­la­ry­nyň bi­ri­dir.
Eko­lo­gi­ýa adam bi­len te­bi­ga­tyň ara­syn­da­ky saz­la­şy­gy, ola­ryň öza­ra tä­si­ri­ni öw­ren­ýän ylym­dyr. Te­bi­ga­ty go­ra­mak di­ňe bir yl­my ýa-da te­bi­gy me­se­le bol­man, eý­sem, jem­gy­ýe­tiň dur­mu­şyn­da yk­dy­sa­dy, me­de­ni we ru­hy äh­mi­ýe­te eýe­dir. Eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa gur­şaw hal­kyň sag­ly­gy­nyň, bag­ty­ýar dur­mu­şy­nyň we dur­nuk­ly ösü­şiň ke­pi­li­dir.
Türk­men hal­ky ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri te­bi­ga­ta hor­mat goý­ma­gy, ýer bi­len su­wa ala­da bi­len çe­me­leş­me­gi öz ýa­şa­ýyş ýö­rel­ge­si­ne öw­rüp­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da eko­lo­gik sy­ýa­sat üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Döw­let de­re­je­sin­de te­bi­ga­ty go­ra­mak, bio­lo­gik dür­lü­li­gi sak­la­mak, suw se­riş­de­le­ri­ni tyg­şyt­ly ulan­mak, ho­wa­nyň aras­sa­ly­gy­ny üp­jün et­mek bo­ýun­ça giň möç­ber­li mak­sat­na­ma­lar ama­la aşy­ryl­ýar.
Türk­me­nis­ta­nyň Bi­ta­rap­lyk ýö­rel­ge­si­ne esas­lan­ýan da­şa­ry sy­ýa­sa­tyn­da hem eko­lo­gi­ýa me­se­le­le­ri aý­ra­tyn orun eýe­le­ýär. Aral deň­zi­niň eko­lo­gi­ýa­sy­ny di­kelt­mek bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler, şeý­le-de «Al­tyn asyr» türk­men kö­lü­niň dö­re­dil­me­gi ýur­du­my­zyň te­bi­ga­ta bo­lan jo­gap­kär­li çe­me­leş­me­si­niň aý­dyň my­sa­ly­dyr. Bu tas­la­ma­lar di­ňe bir eko­lo­gik taý­dan däl, eý­sem, yk­dy­sa­dy taý­dan hem uly äh­mi­ýe­te eýe bo­lup, oba ho­ja­lyk meý­dan­la­ry­nyň gi­ňel­me­gi­ne we hal­kyň ýa­şa­ýyş şert­le­ri­niň go­wu­lan­ma­gy­na iter­gi ber­ýär.
Türk­me­nis­tan­da ama­la aşy­ryl­ýan şä­her­gur­lu­şyk mak­sat­na­ma­la­ryn­da eko­lo­gi­ýa me­se­le­le­ri­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Tä­ze gu­rul­ýan şä­her­ler­de, ýa­şa­ýyş top­lum­la­ryn­da, se­ýil­gäh­ler­de, eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa çe­me­leş­me ýö­rel­ge­le­ri giň­den or­naş­dy­ryl­ýar. Ar­ka­dag şä­he­ri döw­re­bap gur­lu­şy­gy we eko­lo­giýa taýdan aras­sa­ly­gy bi­len «akyl­ly» we «ýa­şyl» şä­her hök­mün­de dün­ýä­de öz or­nu­ny tap­dy. Bu şä­he­riň gur­lu­şy­gyn­da ener­gi­ýa tyg­şyt­laý­jy teh­no­lo­gi­ýa­lar, Gün we ýel ener­gi­ýa­sy ýa­ly gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän çeş­me­ler ula­nyl­ýar. Şeý­le­lik­de, Ar­ka­dag şä­he­ri ýur­du­myz­da we se­bit­de eko­lo­gik taý­dan dur­nuk­ly ösü­şiň nus­ga­sy bo­lup çy­kyş ed­ýär.
Eko­lo­giýa me­de­ni­ýeti her bir adamyň te­bi­ga­ta jo­gap­kär­li çe­me­leş­me­gi­ni, daş­ky gur­şa­wy go­ra­ma­gy öz bor­jy hök­mün­de ka­bul et­me­gi­ni aň­lad­ýar. Şo­nuň üçin hem ýur­du­myz­da eko­lo­gi­ýa bo­ýun­ça bi­lim-ter­bi­ýe ber­ýän çä­re­ler, ýaş­lar hem-de jem­gy­ýet­çi­lik gu­ra­ma­la­ry ta­ra­pyn­dan ge­çi­ril­ýän aras­sa­la­ýyş, agaç ek­mek çä­re­le­ri giň­den ýaý­baň­lan­dy­ryl­ýar.
Ýaş ne­sil­ler­de te­bi­ga­ta söý­gi we jo­gap­kärçi­lik duý­gu­sy­ny dö­ret­mek ýur­du­my­zyň eko­lo­gik aba­dan­çy­ly­gy­nyň gel­je­gi üçin mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Bi­lim eda­ra­la­ryn­da «Eko­lo­gi­ýa», «Te­bi­ga­ty go­ra­mak» ýa­ly sa­pak­la­ryň or­naş­dy­ryl­ma­gy ýaş­la­ryň eko­lo­gik me­de­ni­ýe­ti­niň ösü­şi­ne ýar­dam ber­ýär. Ne­ti­je­de, eko­lo­gi­ýa we aba­dan­çy­lyk bir-bi­rin­den aý­ryl­maz dü­şün­je­ler­dir. Te­bi­ga­ty go­ra­mak aba­dan­çy­ly­gyň ke­pi­li, aba­dan­çy­lyk bol­sa eko­lo­gik dur­nuk­ly­ly­gyň ne­ti­je­si­dir.
Türk­me­nis­tan­da eko­lo­gik sy­ýa­sa­tyň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi, ýa­şyl gu­şak­la­ryň gi­ňel­dil­me­gi, te­bi­gy baý­lyk­la­ryň tyg­şyt­ly ula­nyl­ma­gy we eko­lo­gik aras­sa önüm­çi­li­giň ös­dü­ril­me­gi hal­ky­my­zyň bag­ty­ýar dur­mu­şy­nyň üp­jün edil­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len­dir.
Eko­lo­gi­ýa ba­ra­da­ky jo­gap­kär­li çe­me­leş­me we aba­dan­çy­ly­gyň de­re­je­si­niň ýo­kar­lan­ma­gy di­ňe bir bi­ziň döw­rü­miz üçin däl, eý­sem, gel­jek ne­sil­ler üçin hem aras­sa, aba­dan dün­ýä­ni dö­ret­me­giň ke­pi­li­dir.

Maral ATAJANOWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň kliniki farmakologiýa okuwly gospital terapiýa kafedrasynyň assistenti.