Göz­ba­şy müň­ýyl­lyk­la­ra uza­ýan ga­dy­my türk­men-hin­di halk­la­ry­nyň dä­be öw­rü­len ede­bi-me­de­ni hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň ösüş ta­ry­hy­na tä­ze sa­hy­pa­lar ýa­zyl­ýar. Ta­ry­hyň şöh­rat­ly ýyl­ýaz­gy­la­ry bu gün­ki gün ga­dy­my halk­la­ryň iki­si­niň hem me­de­ni­ýet­le­ri­niň öza­ra tä­si­ri­niň üçün­ji müň­ýyl­lyk­da hem üs­tün­lik­li do­wam ed­ýän­di­gi­ni do­wam­ly buş­la­ýar. Me­de­ni gat­na­şyk­lar kö­pa­syr­lyk dost­luk we öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň kuw­wat­ly bin­ýa­dyn­da gu­rul­ýan döw­le­ta­ra gat­na­şyk­la­ry­nyň aý­ryl­maz bö­le­gi bo­lup dur­ýar. Hin­di we türk­men me­de­ni­ýe­ti ta­ryh­da adam­zat ta­ra­pyn­dan dö­re­di­len gym­mat­lyk­la­ryň, dün­ýä si­wi­li­za­si­ýa­syn­da sun­gat eser­le­ri­niň gör­nüş­le­ri­niň, halk ama­ly-ha­şam hü­när­ment­çi­li­gi­niň iň ga­dy­my mer­kez­le­ri­niň ýü­ze çy­kan ojak­la­ry­nyň bi­ri ha­sap edil­ýär. Se­bit­de dur­nuk­ly­ly­gyň da­ýan­jy hök­mün­de çy­kyş ed­ýän ýur­du­my­zyň ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rin­de hin­di di­li­niň we ede­bi­ýa­ty­nyň, ter­ji­me­çi­lik sun­ga­ty­nyň hä­zir­ki­za­man usul­la­ry­nyň, ösüş aý­ra­tyn­lyk­la­ry­nyň na­za­ry we ama­ly esas­la­ry ýö­ri­te hü­när bi­lim­le­ri ar­ka­ly çuň­ňur öw­re­dil­ýär. Iki do­gan­lyk, dost­luk­ly hal­kyň ta­ry­hy gym­mat­lyk­la­ry­nyň, ede­bi-çe­per­çi­lik mi­ras­la­ry­nyň gör­nüş­le­ri­niň, yg­ty­bar­ly gol­ýaz­ma­la­ry­nyň, ne­pis ýa­zuw ýa­dy­gär­lik­le­ri­niň umu­my­ly­gy­nyň köp­lü­gi aý­ra­tyn gu­wan­dy­ry­jy­dyr.
Ede­bi hyz­mat­daş­lyk­lar halk­la­ryň mil­li ede­bi­ýat­la­ry­nyň jem­gy­ýet­çi­lik hä­si­ýet­le­ri­ni, kä­mil­lik de­re­je­si­niň ösüş­le­ri­ni, aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny, tä­ze­çil­lik baş­lan­gyç­la­ry­ny, dö­wür­le­ýin tä­sir­len­me­le­ri­ni, ugur­la­ry­ny, aň­lat­ma­la­ry­ny we adal­ga­la­ry­ny öw­ren­mek­li­ge uly ba­dal­ga ber­ýär. Türk­men-hin­di gat­na­şyk­la­ry­nyň ösü­şi­niň be­lent sep­git­le­ri­ni, ýaý­ra­wy­ny we ta­ry­hy su­but­na­ma­la­ry­ny Ha­zar­dan Haý­da­ra­ba­da, Jeý­hun­dan Gan­ga çen­li ara­lyk­da dö­re­di­len mad­dy, çe­per we ru­hy baý­lyk­la­ryň on­lar­ça­sy­nyň yz­la­ryn­da has-da aý­dyň gör­mek bol­ýar. Hin­di ýa­zuw­ly ede­bi­ýa­ty­nyň göz­ba­şy sansk­rit, sog­dy, ta­mil dil­le­rin­de dö­re­di­len, bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki VI-V asyr­lar bi­len se­ne­len­ýän ir­ki or­ta asyr «We­da», «Ma­hab­ha­ra­ta», «Ra­ma­ýa­na», «Ind­ra», «Bud­da», «Upa­ni­şa­da», «Ka­li­la we Dim­na», «Brah­ma», «Bha­ra­ta», «Pan­ça­tant­ra», «Wiş­na» hem-de ýo­ga sun­ga­ty ha­kyn­da­ky ede­bi kys­sa­lar­dan, poe­ma­lar­dan, he­ka­ýa­lar­dan, epos­lar­dan alyp gaýd­ýar. Hä­zir­ki za­man hin­di ede­bi­ýa­ty­nyň eser­le­ri bu ýurtda 22 res­mi dil­de ne­şir edil­ýär. Dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň al­tyn ha­zy­na­sy­na dün­ýe­wi, de­mok­ra­tik hä­si­ýet­li dra­ma­tur­gi­ýa, poe­zi­ýa we pro­za žan­ry­nyň eser­le­ri­niň go­şul­ma­gyn­da, te­at­ral sun­ga­ty hem-de ede­bi tan­ky­dy ös­dür­mek­de hin­di hal­ky­nyň meş­hur we ta­ny­mal ogul­la­ry Gül­za­ryň, Ma­hat­ma Gan­di­niň, Ra­bind­ra­nat Ta­go­ryň, Mun­şi Dhenp­rat­raý Şri­was­taw Prem­çan­dyň at­la­ry il­kin­ji­le­riň ha­ta­ryn­da ag­zal­ýar. Hin­dis­tan­da Ede­bi­ýat aka­de­mi­ýa­sy­nyň, Pad­ma Şri, Jawaharlal Ne­ru adyn­da­ky baý­rak­lar me­de­ni­ýet, dö­re­di­ji­lik ug­run­da iň ýo­ka­ry döw­let sy­lag­la­ry ha­sap edil­ýär.
100 ýyl mun­dan ozal dün­ýä­niň köp­ döw­let­in­de sy­ýa­hat­da bo­lan hin­di hal­ky­nyň akyl­da­ry, No­bel baý­ra­gy­nyň eýe­si Ra­bind­ra­nat Ta­gor «Rus­si­ýa ba­ra­da hat­lar» at­ly ese­ri­niň 10-12-nji bö­lüm­le­rin­de 1931-nji ýy­lyň 11-25-nji sent­ýab­ry ara­ly­gyn­da bi­ziň Di­ýa­ry­myz­da bo­lan­dy­gy­ny, ýurdumy­zyň halk ho­ja­ly­gy­nyň önüm­çi­lik se­riş­de­le­ri­ne we ola­ryň ösüş dep­gin­le­ri­ne baý ýurt­la­ryň hem-de hal­ky­my­zyň Ýer ýü­zün­de adam­zat ta­ra­pyn­dan dö­re­di­len, ýo­ka­ry ah­lak hä­si­ýet­le­ri ke­ma­la ge­tir­ýän, seý­rek duş gel­ýän ta­ry­hy äh­mi­ýet­li mad­dy we ru­hy gym­mat­lyk­la­ryň, sun­gatyň, ede­bi mi­ras­yň il­kin­ji ýü­ze çy­kan ül­ke­le­riň bi­ridigi ba­ra­da­ky pi­kir­le­ri mil­li me­de­ni­ýe­ti­miz ba­ra­da buý­san­dy­ry­jy bo­lup ýaň­lan­ýar.
Or­ta asyr­lar­da Hin­dis­ta­nyň dür­li kün­jek­le­rin­de dö­rän türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň aý­ry-aý­ry we­kil­le­ri­niň dur­mu­şy, dö­re­di­ji­lik us­sat­lyk­la­ry, poe­zi­ýa­nyň di­li ba­ra­da­ky gym­mat­ly ta­ry­hy çeş­me­ler Mu­ham­met Ha­zy­nyň, Sa­dy­ky Ki­tap­da­ryň, Lut­fa­ly beg Aze­riň, Sam Mür­zä­niň, Mu­ham­met­ta­hyr Na­sy­ra­ba­dyň, Ab­dyl­ne­bi Gaz­wi­ni­niň, Ab­dyl­ka­dyr Ba­da­ýu­nuň, Ab­dyl­ba­ky Na­ha­wan­dy­nyň, Ny­za­med­din Hy­ra­ty­nyň, Al­la­my­nyň, Gül­be­den Be­gi­miň tez­ki­re­le­rin­de, an­to­lo­gi­ýa­la­ryn­da, ýol­ýaz­gy­la­ryn­da yzy­gi­der­li duş gel­ýär. Ede­bi­ýa­ty öw­re­niş yl­my­nyň ta­ry­hyn­da Mu­ham­met Za­hy­red­din Ba­byr, Ku­tu­bud­din Bag­ty­ýar Ka­ky, Emir Hys­row Deh­le­wi, Nu­red­din Mu­ham­met Aw­fy Mer­we­zi, Ku­tu­bud­din Aý­bek, Ab­dy­ra­hym han Türk­men, Alaud­din Ha­la­jy, Mür­ze Ga­lyp, Mir Dos­ty, Kyb­lan beg, Ha­şym Kys­sa, Baý­ram han, Bi­dil, Hü­se­ýin­gu­ly mür­ze, mol­la Ja­hy, Mür­ze­gu­ly Meý­li, Ha­san han Şam­ly, mol­la Şeý­da­ýy, Ata­by, Mu­ham­met­gy­lyç Üf­le­ti ýa­ly şah­sy­ýet­ler türk­men-hin­di ede­bi hyz­mat­daş­ly­gyň bin­ýa­dy­ny çe­per ha­şam­lan, ga­dy­my hin­di top­ra­gyn­da saý­ran türk­men bil­bil­le­ri ha­sap edil­ýär. Türk­men we hin­di halk­la­ry­nyň me­de­ni-ta­ry­hy gat­na­şyk­la­ry­nyň ga­dy­my kök­le­ri bi­len bag­la­ny­şyk­ly Abu Reý­han Bi­ru­ni­niň, Keý-Kow­suň, Mah­myt Kaş­ga­ry­nyň, Za­mah­şa­ry­nyň, Je­la­led­din Ru­my­nyň, Mah­myt Päl­wa­nyň, Sag­dy­nyň, Ha­fy­zyň, Ny­za­my­nyň, No­wa­ýy­nyň, Ja­my­nyň, Lut­fy­nyň, Ata­ýy­nyň, An­da­ly­byň, Mag­tym­gu­ly­nyň, Mol­la­ne­pe­siň eser­le­rin­de, halk dö­re­di­ji­lik nus­ga­la­ryn­da mag­lu­mat­lar, çe­per-li­ri­ki meň­zet­me­ler duş gel­ýär.
Türk­men-hin­di halk­la­ry­nyň nus­ga­wy me­de­ni mi­ra­sy­nyň şöh­rat­ly ta­ry­hy sa­hy­pa­la­ry­ny, ede­bi dö­re­di­ji­lik gym­mat­lyk­la­ry­nyň däp­le­ri­ni, çe­per li­ro-epik, poe­zi­ýa, folk­lor žanr­la­ryn­da­ky duý­gu­ly dün­ýä­le­riň we paý­has ba­şar­nyk­la­ry­nyň gö­zel­lik­le­ri­ni düýp­li öw­ren­mäge B. Gar­ry­ýew, M. Kö­sä­ýew, A. Me­re­dow, A. Mül­ka­ma­now, T. Ne­pe­sow, Z. Mu­ham­me­do­wa, M. Öwez­gel­di­ýew, A. Baý­my­ra­dow ýa­ly türk­men alym­la­ry uly go­şant goş­du­lar. Dür­li ýyl­lar­da dost­luk­ly hin­di hal­ky­nyň ede­bi­ýa­ty­nyň aý­ry-aý­ry çe­per, kä­mil nus­ga­la­ry­ny ter­ji­me edip türk­men oky­jy­la­ry­na ýe­tir­mek­de, iki do­gan­lyk hal­kyň köp­ta­rap­ly söz sun­ga­ty­nyň gö­zel­lik­le­ri­ni wasp et­mek­de G. Se­ýit­li­ýew, K. Gur­ban­ne­pe­sow, G. Ezi­zow, A. Bek­my­ra­dow, B. Hu­daý­na­za­row, M. Se­ýi­dow, K. Ku­ly­ýew, Ç. Aşy­row, N. Gul­la­ýew, B. Ker­ba­ba­ýew, K. Taň­ry­gu­ly­ýew, A. Ata­ba­ýew ýa­ly us­sat­la­ryň at­la­ry we hyz­mat­la­ry il­kin­ji­le­riň ha­ta­ryn­da bel­le­n­mä­ge my­na­syp­dyr. Ede­bi hyz­mat­daş­lyk­la­ryň kök­le­ri halk­la­ryň dur­muş, dö­re­di­ji­lik ba­bat­da­ky gat­na­şyk­la­ry­na yl­ham be­rip tä­ze ta­ry­hy göz­ýe­tim­le­ri, us­sat­lyk­la­ry ke­ma­la ge­tir­ýär.

Dä­de­baý Päl­wa­now,
Gö­rog­ly et­rap hä­kim­li­gi­niň hü­när­me­ni.

ЭТО МОЖЕТ БЫТЬ ИНТЕРЕСНОЕЩЕ ОТ АВТОРА