Ber­ka­rar döw­le­tiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň asyl­ly baş­lan­gyç­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­ýän Arkadagly Gahryman Ser­da­ry­my­zyň pa­ra­sat­ly we öň­den­gö­rü­ji­lik­li baş­tu­tan­ly­gyn­da döw­le­ti­mi­ziň içe­ri we da­şa­ry sy­ýa­sa­ty ösü­şiň tä­ze ne­ti­je­le­ri­ne eýe bol­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Ber­ka­rar döw­le­ti­miz oňyn Bi­ta­rap­lyk hem-de pa­ra­hat­çy­lyk sö­ýü­ji­lik ýö­rel­ge­le­ri­ne esas­lan­ýan da­şa­ry sy­ýa­sy ug­ru­ny dur­mu­şa ge­çir­mek bi­len, ab­raý­ly se­bit we hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ryň çäk­le­rin­de dost­luk, hoş­ni­ýet­li goň­şu­çy­lyk, öza­ra bäh­bit­li­lik ýö­rel­ge­le­ri­ne esas­lan­ýan hyz­mat­daş­ly­gy yzy­gi­der­li ös­dür­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da äh­li yk­dy­sa­dy pu­dak­lar bi­len bir ha­tar­da ýur­du­my­zyň bank ul­ga­my­ny di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dy­ryp ös­dür­mek we döw­re­bap­laş­dyr­mak we­zi­pe­sin­den ugur alyp, ul­ga­ma san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti giň­den or­naş­dyr­mak, ila­ta hö­dür­le­nil­ýän san­ly bank önüm­le­ri­niň ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mek hem-de hi­li­ni ýo­kar­lan­dyr­mak bo­ýun­ça ne­ti­je­li çä­re­ler ama­la aşy­ryl­ýar.
1993-nji ýy­lyň 1-nji no­ýab­ry Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy­na ýur­duň döw­let Ga­raş­syz­ly­gy ba­ra­da­ky iş­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gyn­da örän mö­hüm wa­ka­la­ryň bi­ri hök­mün­de gir­di, en­çe­me asyr­la­ryň do­wa­myn­da il­kin­ji ge­zek mil­li pu­lu­myz gi­ri­zil­di we şol ýyl­dan bä­ri Türk­me­nis­ta­nyň mil­li pul ul­ga­my he­re­ket ed­ýär.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak sy­ýa­sa­ty­nyň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy köp de­re­je­de ýur­du­my­zyň ma­li­ýe-bank ul­ga­my­nyň işi­niň ta­la­ba­la­ýyk gu­ra­ly­şy­na bag­ly­dyr. Şo­nuň üçin hem Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de bu ul­gam­la­ryň işi yzy­gi­der­li kä­mil­leş­di­ril­ýär we döw­re­bap­laş­dy­ryl­ýar. Ola­ryň işi­niň anyk çöz­gü­di­ni ýur­du­my­zyň ma­li­ýe-býu­jet, nyrh, sal­gyt, pul-karz sy­ýa­sat­la­ryn­dan gör­mek bol­ýar.
Hä­zir­ki wagt­da ha­ryt-pul gat­na­şyk­la­ryn­da pul di­ňe esa­sy gu­ral bol­man, eý­sem, döw­le­tiň ösü­şi­ni hä­si­ýet­len­dir­ýän gör­ke­zi­ji­dir. Yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ösüş de­re­je­si aý­la­ny­şyk­da­ky pul­la­ryň dur­nuk­ly, hüm­met­li bol­ma­gy­na köp de­re­je­de bag­ly­dyr.
Ga­raş­syz­lyk ýyl­la­ryn­da Türk­me­nis­tan­da iki de­re­je­li bank ul­ga­my dö­re­dil­di. Iki de­re­je­li bank ul­ga­my­nyň dö­re­dil­me­gi bir­nä­çe tä­jir­çi­lik bank­la­ry­nyň dö­re­me­gi­ne se­bäp bol­dy. Bu­lar­dan baş­ga-da, Türk­me­nis­ta­nyň bank ul­ga­my­na da­şa­ry ýurt bank­la­ry­nyň şa­ham­ça­la­ry we we­kil­ha­na­la­ry hem or­naş­dy. Şeý­le­lik­de, Türk­me­nis­tan­da ma­li­ýe ba­za­ry­nyň dö­re­me­gi bi­len bank hyz­mat­la­ry­ny ulan­ýan aly­jy­la­ryň dö­rän­di­gi hem bel­len­mä­ge my­na­syp­dyr.
Ýe­ne bir bel­le­me­li zat­la­ryň bi­ri-de, äh­li pul­la­ryň aý­la­ny­şyk­da bol­ma­gy ga­za­nyl­ma­ly­dyr. Pu­luň bel­li bir möç­be­ri­niň aý­la­ny­şyk­dan da­şar­da bol­ma­gy, ýag­ny san­dyk­da dur­ma­gy we he­re­ket­siz ýat­ma­gy pul ýet­mez­çi­li­gi­ni dö­re­dip bil­jek se­bäp­le­riň bi­ri­dir. Pu­luň ýet­mez­çi­li­gi bol­sa döw­let ta­ra­pyn­dan goş­ma­ça pul goý­be­ril­me­gi­ne el­ter. Soň­ra beý­le­ki he­re­ket­siz pul­la­ryň hem he­re­ke­te gir­me­gi ola­ryň çiş­me­gi­ne ge­ti­rer. Bu bol­sa bel­li bir de­re­je­de içer­ki önü­miň muk­da­ry­na gö­rä pu­luň de­ňag­ram­ly­ly­gy­ny sak­la­ma­ga kyn­çy­lyk dö­red­ýär. Şo­nuň için­de äh­li pul­la­ryň bank­lar­da sak­lan­ma­gy­ny ga­zan­mak ze­rur bo­lup dur­ýar.
Hal­ka­ra tej­ri­be­si­ne la­ýyk­lyk­da, ösen ýurt­lar­da ma­li­ýe ba­za­ry hu­su­sy ta­rap­la­ryň süý­şü­rint­gi­le­ri­ne esas­lan­ýar. Bu soň­ky ýyl­lar­da bi­ziň döw­le­ti­mi­ze hem mah­sus hä­si­ýe­te öw­rü­lip bar­ýar. Çün­ki dur­muş de­re­je­le­ri­niň ös­me­gi, amat­ly dur­muş-yk­dy­sa­dy we ma­li­ýe sy­ýa­sa­ty ne­ti­je­sin­de ýur­du­myz­da gün­sa­ýyn ila­tyň süý­şü­rint­gi­le­ri­niň möç­be­ri­niň ösüş de­re­je­si du­ýul­ýar.
Mil­li ka­nun­çy­lyk­da ma­ýa­dar­la­ryň hu­kuk­la­ry­nyň go­ral­ma­gy­nyň üp­jün edil­me­gi we ola­ra de­giş­li ýe­ňil­lik­le­riň, ynam ke­pil­lik­le­ri­niň be­ril­me­gi ýur­du­my­zyň gel­jek­ki dur­nuk­ly yk­dy­sa­dy ösü­şin­den ha­bar ber­ýär. Çün­ki ilat­dan we hu­su­sy ul­ga­myň sub­ýekt­le­rin­den süý­şü­rint­gi­le­riň howp­suz top­lan­ma­gy, ola­ryň gym­ma­ty­nyň sak­lan­ma­gy we öz ýur­du­myz­da mak­sa­da­la­ýyk ulan­ma­gy üçin amat­ly şert­le­riň dö­re­dil­me­gi döw­le­tiň esa­sy we­zi­pe­le­ri­niň ha­ta­ryn­da se­re­dil­ýär. Şeý­le-de, ma­ýa­dar­lar he­re­ket ed­ýän bank­lar­da gys­ga we uzak möh­let­le­ýin şah­sy ha­sap­la­ry­na süý­şü­rint­gi­le­ri goý­mak bo­ýun­ça oňyn tej­ri­be top­la­dy­lar. Bu bol­sa ila­tyň hem-de işe­wür­le­riň boş du­ran pul se­riş­de­le­ri­ni ulan­mak­la­ry­na, gir­de­ji çeş­me­le­ri­ni art­dyr­mak­la­ry­na gol­daw bol­dy.
Gel­jek­de ýur­du­myz­da bank­la­ryň gu­ra­ma­çy­lyk-hu­kuk gur­lu­şy tap­gyr­la­ýyn esas­lar­da üýt­ge­di­lip, ola­ryň paý­dar­lar ban­ky­na öw­rül­me­gi, tä­ze bank däl karz eda­ra­la­ry­nyň dö­re­dil­me­gi we gaz­na ba­zar­la­ry­nyň işi­niň kä­mil­leş­di­ril­me­gi bi­len, ada­ty däl amal­la­ryň ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mek­de dün­ýä­niň ösen ýurt­la­ry­nyň bank­la­ry­nyň iş tej­ri­be­le­ri öw­re­ni­lip, ola­ry ýur­du­my­zyň bank­la­ryn­da or­naş­dyr­ma­ga aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­ler.
Hä­zir­ki wagt­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ta­ra­pyn­dan ýur­du­myz­da ge­çi­ril­ýän yk­dy­sa­dy öz­gert­me­ler özü­niň ne­ti­je­li­li­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýar hem-de eziz Di­ýa­ry­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýet­de dün­ýä­niň ösen döw­let­le­ri­niň ha­ta­ry­na go­şu­lan­dy­gy­na ynam dö­red­ýär.
Hä­zir­ki wagt­da hüm­me­ti bir, bäş, on, ýig­ri­mi, el­li we bir ýüz ma­nat bo­lan ka­gyz pul­lar we hüm­me­ti on, ýig­ri­mi, el­li teň­ňe bo­lan ow­nuk şa­ýy­lyk­lar hem-de hüm­me­ti bir we iki ma­nat şa­ýy pul­lar do­la­ny­şyk­da­dyr. Olar Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da ýer­leş­ýän, ka­gyz pul­la­ry we beý­le­ki gym­mat­ly ka­gyz­la­ry taý­ýar­la­ýan, öz önü­mi­niň iň ýo­ka­ry hil­li­li­gi bi­len dün­ýä­de ta­nal­ýan «Tho­mas de la Rue Com­pa­ny Li­mi­ted» kom­pa­ni­ýa­sy ta­ra­pyn­dan taý­ýar­la­nyl­dy, şa­ýy­lyk­lar bol­sa Lon­don­da Ko­ro­lyň zik­ge­ha­na­syn­da zik­ge­len­di.
Biz mil­li pu­lu­my­za hem edil Ga­raş­syz­ly­gy­my­za buý­sa­ny­şy­myz ýa­ly buý­san­ma­ly­dy­rys, hor­mat goý­ma­ly­dy­rys. Se­bä­bi ma­na­dyň do­la­ny­şy­ga çy­ka­ryl­ma­gy Ga­raş­syz­ly­gyň mu­kad­des ny­şa­ny­dyr.
Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak ýy­lyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň alyp bar­ýan pa­ra­sat­ly sy­ýa­sa­ty we dur­mu­şa ge­çir­ýän il-ýurt bäh­bit­li, dün­ýä äh­mi­ýet­li be­ýik iş­le­ri ne­ti­je­sin­de Di­ýa­ry­myz mil­li ma­na­dy­my­zyň do­la­ny­şy­ga goý­be­ril­me­gi­niň 32 ýyl­lyk to­ýu­ny toý­la­ýar. Bu bol­sa Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hal­ky­my­zyň Mil­li Li­de­ri­mi­ziň we hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­ly­gyn­da asu­da, bo­le­lin, aba­dan we bag­ty­ýar ýa­şa­ýan­dy­gy ba­ra­da­ky şat­lyk­ly ha­bar­la­ry Ýer ýü­zü­niň äh­li kün­jek­le­ri­ne ýa­ýy­lyp gid­ýän­li­gin­den ha­bar ber­ýär.
Ýur­du­myz­da dur­nuk­ly yk­dy­sa­dy ösü­şi ga­zan­mak­da, bank­la­ryň iş­le­ri­ni döw­re­bap­laş­dyr­mak­da uly müm­kin­çi­lik­le­ri dö­re­dip ber­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň hem-de Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň jan­la­ry sag, ömür­le­ri uzak, be­lent baş­lan­gyç­la­ry he­mi­şe ro­waç bol­sun.

Ymamguly Rejepow,
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň magistranty,
Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy,
Meret Meredow,
Türkmen döwlet maliýe institutynyň uly mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА