Soň­ky ýyl­lar­da Türk­me­nis­ta­nyň ýan­gyç-ener­ge­ti­ka ul­ga­myn­da di­ňe bir yk­dy­sa­dy taý­dan mö­hüm äh­mi­ýet­li däl, eý­sem, se­bi­tiň we dün­ýä­niň ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­nyň ber­ki­dil­me­gin­de uly orun eýe­le­ýän iri tas­la­ma­lar ama­la aşy­ryl­dy. Mu­nuň üçin yg­ty­bar­ly, dur­nuk­ly ener­gi­ýa üp­jün­çi­li­gi, ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dy­ryl­ma­gy, par­nik gaz­la­ry­nyň zy­ňyn­dy­la­ry­nyň azal­dyl­ma­gy, gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­ge­ti­ka­nyň ös­dü­ril­me­gi hem-de ener­gi­ýa ne­ti­je­li­li­gi­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy ze­rur­dyr.
Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­gy ga­zyň gor­la­ry bo­ýun­ça dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ry­nyň ha­ta­ry­na gir­ýän kuw­wat­ly ener­ge­ti­ka döw­le­ti bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny bel­le­mek ge­rek. Ýur­du­myz iri ne­bit­gaz kom­pa­ni­ýa­la­ry we ab­raý­ly ma­li­ýe dü­züm­le­ri bi­len işe­wür­lik gat­na­şyk­la­ry­ny ýo­la goý­mak ar­ka­ly gö­ni ener­gi­ýa hyz­mat­daş­ly­gy­nyň ge­ri­mi­ni düýp­li gi­ňeld­ýär. Şun­da hä­zir­ki döw­rüň ta­lap­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, mil­li ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­na iň tä­ze yl­my-teh­ni­ki iş­läp taý­ýar­la­ma­la­ry, in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we san­ly ul­gam­la­ry iş­jeň or­naş­dyr­mak me­se­le­le­ri­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýär.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, gaz se­na­ga­ty ýur­du­my­zyň se­na­gat önüm­çi­li­gi­niň möç­be­ri­niň ýa­ry­syn­dan gow­ra­gy­ny eýe­le­ýär. Hä­zir­ki wagt­da gaz pu­da­gyn­da ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­ni ýü­ze çy­kar­mak, ag­tar­mak, ulan­mak, da­şa­mak we sak­la­mak­dan baş­lap, ony gaý­ta­dan iş­le­mä­ge we sarp edi­ji­le­re ýe­tir­mä­ge çen­li önüm­çi­li­giň äh­li tap­gyr­la­ryn­da öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ulan­mak ar­ka­ly tä­ze ýa­tak­la­ry göz­le­mek, ba­ha ber­mek we se­na­gat taý­dan öz­leş­dir­mek bo­ýun­ça iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar.
Uly möç­ber­li Türk­me­nis­tan – Ow­ga­nys­tan – Pa­kis­tan – Hin­dis­tan (TOPH) gaz ge­çi­ri­ji­si tas­la­ma­sy se­bit hem-de dün­ýä ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy ba­bat­da mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Hä­zir­ki wagt­da Türk­me­nis­ta­nyň ägirt uly te­bi­gy gaz gor­la­ry bar we «Browns­te­in» hä­zir­ki wagt­da gu­rul­ýan gaz ge­çi­ri­ji­si ar­ka­ly Ow­ga­nys­ta­nyň, Pa­kis­ta­nyň we Hin­dis­ta­nyň üs­ti bi­len eks­port edil­me­gi­ne ýar­dam ber­mek bi­len, bu gym­mat­ly ener­gi­ýa se­riş­de­si­ni ýer­le­mä­ge ça­lyş­ýar.
TOPH gaz ge­çi­ri­ji­si­niň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi bir­nä­çe se­bä­be gö­rä mö­hüm­dir. Bi­rin­ji­den, ol Ow­ga­nys­ta­na te­bi­gy ga­zyň ibe­ril­me­gi­ni üp­jün et­mek bi­len, ow­gan hal­ky­na yn­san­per­wer gol­daw be­rer. Ikin­ji­den, bu ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­dan baş­ga-da inf­rast­ruk­tu­ra­nyň hem mun­dan beý­läk ös­me­gi üçin müm­kin­çi­lik­le­ri açar. Şeý­le­lik­de, di­ňe bir Türk­me­nis­ta­nyň däl, eý­sem, Ow­ga­nys­ta­nyň, Pa­kis­ta­nyň we Hin­dis­ta­nyň hem yk­dy­sa­dy ösü­şi üçin müm­kin­çi­lik­le­ri dö­re­der.
Te­bi­gy ga­zyň ägirt uly gor­la­ry­na eýe bo­lan Türk­me­nis­tan hä­zir­ki wagt­da bu te­bi­gy baý­ly­gy­ny dur­nuk­ly ösü­şiň he­re­ket­len­di­ri­ji güý­jü­ne öwür­ýär. Ýur­du­myz di­ňe bir çig mal eks­por­ty bi­len çäk­len­män, kö­pu­gur­ly, ýo­ka­ry go­şu­lan ba­ha­ly we eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa ener­ge­ti­ka ekoul­ga­my­ny dö­ret­mä­ge gö­nük­di­ri­len sy­ýa­sa­ty dur­mu­şa ge­çir­ýär. Bu stra­te­gi­ýa­nyň çäk­le­rin­de ýur­du­myz da­şa­ry ýurt­ly hyz­mat­daş­la­ry bi­len eks­port ugur­la­ry­ny di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak, gaý­ta­dan iş­le­ýän se­na­ga­ty ös­dür­mek hem-de döw­re­bap ener­ge­ti­ka we hi­mi­ýa klas­ter­le­ri­ni dö­ret­mek bo­ýun­ça giň ge­rim­li iş­le­ri ama­la aşyr­ýar.

Ogulgözel BERDIÝEWA,
Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň diller kafedrasynyň öwreniji-mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА