Kar­ba­mid dün­ýä­de giň­den ula­nyl­ýan hi­mi­ki önüm bo­lup, oba ho­ja­ly­gyn­da mi­ne­ral dö­kün hök­mün­de peý­da­la­nyl­ýar. Şeý­le-de kar­ba­mid hi­mi­ýa se­na­ga­tyn­da plast­mas­sa, bo­ýag, der­man we beý­le­ki önüm­le­riň önüm­çi­li­gin­de mö­hüm çig mal hök­mün­de ula­nyl­ýar. Türk­me­nis­tan bu ugur­da se­bit­le­ýin hem-de hal­ka­ra de­re­je­de mö­hüm ön­dü­ri­ji­le­riň bi­ri hök­mün­de çy­kyş ed­ýär.
Ýur­du­my­zyň kar­ba­mid önüm­çi­li­gi hä­zir­ki wagt­da üç sa­ny iri döw­re­bap za­wo­dyň işi­ne esas­lan­ýar:
1. Te­jen kar­ba­mid za­wo­dy
• Te­jen şä­he­rin­de ýer­leş­ýär, 2005-nji ýyl­da işe gi­ri­zi­len.
• Ýyl­lyk kuw­wa­ty, tak­my­nan, 350 müň ton­na kar­ba­mid ön­dür­mä­ge ni­ýet­le­nen.
• Za­wod ýer­li te­bi­gy gaz­dan am­mi­ak we kar­ba­mid ön­dür­ýär.
2. Ma­ry kar­ba­mid za­wo­dy
• Ma­ry we­la­ýa­tyn­da ýer­leş­ýän bu za­wod ýo­ka­ry ön­dü­ri­ji­lik­li am­mi­ak-kar­ba­mid top­lu­my­dyr.
• Za­wod ýer­li te­bi­gy ga­zyň ha­sa­by­na do­ly üp­jün edil­ýär.
3. Ga­ra­bo­gaz kar­ba­mid za­wo­dy
• Bal­kan we­la­ýa­ty­nyň Ga­ra­bo­gaz şä­her­çe­sin­de ýer­leş­ýär.
• Bu za­wod Türk­me­nis­ta­nyň iň iri kar­ba­mid top­lu­my­dyr.
• 2018-nji ýyl­da ulan­ma­ga be­ril­di, tas­la­ma Ýa­po­ni­ýa­nyň «Mit­su­bis­hi Heavy In­dust­ri­es» we «Mit­su­bis­hi Cor­po­ra­ti­on» kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­di.
• Umu­my ýyl­lyk kuw­wa­ty:
– Am­mi­ak – 660 müň ton­na,
– Kar­ba­mid – 1 mil­li­on 155 müň ton­na.
• Za­wod­da ön­dü­ril­ýän kar­ba­mid de­ňiz por­ty ar­ka­ly da­şa­ry ýurt­la­ra eks­port edil­ýär.
Türk­me­nis­tan kar­ba­mid eks­por­tyn­da Ha­zar deň­zi ar­ka­ly hal­ka­ra de­ňiz por­tu­ny ulan­ýar.
Kar­ba­mid dün­ýä­de iň köp ön­dü­ril­ýän azot­ly dö­kün­le­riň bi­ri­dir. Her ýyl dün­ýä­de 150 mil­li­on ton­na­dan gow­rak kar­ba­mid ön­dü­ril­ýär.

Iň iri kar­ba­mid ön­dü­ri­ji ýurt­lar:
1. Hy­taý dün­ýä önüm­çi­li­gi­niň 30 gö­te­rim­den gow­ra­gy­ny üp­jün ed­ýär.
2. Hin­dis­tan – döw­let ta­ra­pyn­dan gol­da­nyl­ýan önüm­çi­lik ul­ga­my ar­ka­ly ýyl­lyk 25 mil­li­on ton­na go­laý ön­dür­ýär.
3. Rus­si­ýa 8–9 mil­li­on ton­na.
4. ABŞ 7 mil­li­on ton­na çe­me­si.
5. Ýa­kyn Gün­do­gar ýurt­la­ry (Eý­ran, Sa­ud Ara­bys­ta­ny, Ka­tar) eks­port etmekde öň­dä­ki ha­tar­da.

Dün­ýä ba­za­ryn­da sarp edi­ji­ler:
• Azi­ýa ýurt­la­ry (Hin­dis­tan, Hy­taý, Pa­kis­tan, Wýet­nam) dün­ýä sarp edi­şi­niň 60%-den gow­ra­gy­ny üp­jün ed­ýär.
• Ýew­ro­pa ýurt­la­ryn­da hem kar­ba­mid hi­mi­ýa se­na­ga­tyn­da giň­den peý­da­la­nyl­ýar.
Kar­ba­mid eks­por­ty ýur­duň da­şa­ry söw­da ba­lan­sy­ny go­wu­lan­dyr­ýar we döw­let gir­de­ji­si­niň mö­hüm çeş­me­si­niň bi­ri bo­lup hyz­mat ed­ýär. Şeý­le hem bu önüm­çi­lik­ler ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy di­wer­si­fi­ka­si­ýa­sy­ny gi­ňelt­mek­de we tä­ze iş orun­la­ry­ny dö­ret­mek­de uly äh­mi­ýe­te eýe­dir.
Türk­me­nis­ta­nyň kar­ba­mid önüm­çi­li­gi hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny ulan­mak ar­ka­ly ös­dü­ril­ýär. Şeý­le­lik­de, Türk­me­nis­tan di­ňe se­bit­de däl, eý­sem, dün­ýä de­re­je­sin­de-de kar­ba­mid ön­dü­ri­ji­le­ri­niň ara­syn­da öz or­nu­ny pug­ta­lan­dyr­ýar.

Ahmet AGALYÝEW,
Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyby.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА