Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk de­re­je­si­ne eýe bol­ma­gy­nyň 30 ýyl­ly­gy­na hem-de BMG-niň esas­lan­dy­ryl­ma­gy­nyň 80 ýyl­ly­gy­na bes­le­nen 2025-nji ýyl­da ýur­du­myz Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­ny iler­let­mek bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn hyz­mat­daş­lyk stra­te­gi­ýa­sy­ny iş­jeň­leş­dir­me­gi öňe sür­di. Şun­da ener­ge­ti­ka ge­çi­şi we ulag ara­bag­la­ny­şy­gy ýa­ly ile­ri tu­tul­ýan ug­urlaryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne mö­hüm äh­mi­ýet be­ril­di. Muňa Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak ýy­ly­nyň do­wa­myn­da­ alnyp barlan iş­le­ri­ň mysalynda hem göz ýetirmek bolýar. Ulag me­se­le­le­ri BMG-niň aý­ra­tyn iş ug­ry hök­mün­de onuň gün ter­ti­bin­de he­mi­şe­lik or­ny eýe­le­me­li­dir. Türk­me­nis­ta­nyň bu ugur­da­ky sy­ýa­sa­ty ulag me­se­le­le­ri bo­ýun­ça gep­le­şik­le­re ul­gam­la­ýyn we yzy­gi­der­li hä­si­ýet ber­mä­ge gö­nük­di­ri­len­dir.
Dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de ýü­ze çyk­ýan hä­zir­ki za­man me­ýil­le­ri­niň sel­jer­me­si ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa­ ul­ga­my­nyň ös­dü­ril­me­gi­niň has mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bol­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Üs­ta­şyr ulag gat­naw­la­ry­ny amat­ly ýag­da­ýa ge­tir­mek, çig ma­ly we taý­ýar önüm­le­ri da­şa­ma­gyň döw­re­bap üp­jün­çi­lik ul­ga­my­ny gur­mak, esa­san-da, de­ňiz ter­mi­nal­la­ry­na gö­ni çy­kal­ga­sy bol­ma­dyk döw­let­ler üçin bir­leş­di­ri­ji şer­te öw­rül­ýär. Şu nuk­daý­na­zar­dan, tä­ze üs­ta­şyr ulag mer­kez­le­ri­niň müm­kin­çi­lik­le­ri örän ulu­dyr. Ola­ra ägirt gi­ňiş­lik­ler, adam müm­kin­çi­lik­le­ri çe­kil­ýär, düýp­li ma­ýa go­ýum­lar go­ýul­ýar.
De­mir­ga­zyk – Gü­nor­ta, Gün­do­gar – Gün­ba­tar ugur­la­ry bo­ýun­ça he­re­ket ed­ýän hal­ka­ra üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mek ha­kyn­da Türk­me­nis­ta­nyň, Eý­ra­nyň, Oma­nyň, Ka­ta­ryň hem-de Öz­be­gis­ta­nyň Hö­kü­met­le­ri­niň ara­syn­da bag­la­şy­lan Yla­la­şyk (Aş­ga­bat yla­la­şy­gy), üs­ta­şyr ulag hyz­mat­daş­ly­gy ha­kyn­da «La­pis La­zu­li» Yla­la­şygy, Ga­za­gys­tan – Türk­me­nis­tan – Eý­ran de­mir ýol ge­çel­ge­si iň döw­re­bap ulag teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny or­naş­dyr­mak ba­bat­da düýp­li öz­gert­me­le­riň dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny gaý­ta­dan di­kelt­mek we mul­ti­mo­dal da­şa­ma­la­ry döw­re­bap­laş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len, Ýew­ro­pa – Kaw­kaz – Azi­ýa hal­ka­ra ulag ge­çel­ge­si­niň (TRACECA) çäk­le­rin­de-de öz­gert­me­ler ama­la aşy­ryl­ýar.
Ulag ul­ga­myn­da hal­ka­ra gu­ra­ma­lar bi­len gat­na­şyk­la­ry pug­ta­lan­dyr­mak hä­zir­ki döw­rüň mö­hüm we­zi­pe­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýar. Bu ba­bat­da ýur­du­myz Hal­ka­ra ra­ýat awia­si­ýa­sy gu­ra­ma­sy (ICAO), Ho­wa ula­gy­nyň hal­ka­ra as­so­sia­si­ýa­sy (IATA), Ýew­ro­pa­nyň uçuş­la­ryň howp­suz­ly­gy bo­ýun­ça agent­li­gi (EASA), Hal­ka­ra aw­to­mo­bil ulag­la­ry bir­le­şi­gi (IRU), De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­lyk gu­ra­ma­sy, Hal­ka­ra De­ňiz Gu­ra­ma­sy ýa­ly dü­züm­ler bi­len hyz­mat­daş­lyk ed­ýär.
Ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly op­ti­ki sü­ýüm­li ul­gam­la­ryň çe­kil­me­gi bi­len, ara­gat­na­şyk dü­züm­le­ri­niň sa­ny yzy­gi­der­li art­ýar. Üs­tü­miz­dä­ki ýyl­da Ser­he­ta­bat – Hy­rat ug­ry bo­ýun­ça op­ti­ki sü­ýüm­li ara­gat­na­şyk ul­ga­my­nyň gur­lu­şy­gy gyz­ga­laň­ly do­wam ed­ýär. Bu tas­la­ma üs­ta­şyr ara­gat­na­şyk akym­la­ry­nyň möç­be­ri­ni art­dyr­ma­ga, Ow­ga­nys­ta­nyň we Pa­kis­ta­nyň çä­gin­den Hin­dis­ta­na çen­li op­ti­ki sü­ýüm­li ara­gat­na­şyk ul­ga­my­ny ge­çir­mä­ge müm­kin­çi­lik be­rer. Ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­lar, şol san­da BMG-niň ýö­ri­te­leş­di­ri­len eda­ra­la­ry bi­len hyz­mat­daş­lyk iş­jeň ös­dü­ril­ýär. «Türk­me­nis­tan­da pu­da­ga­ra elekt­ron mag­lu­mat al­şy­gy ul­ga­my­nyň or­naş­dy­ryl­ma­gy­na ýar­dam ber­mek ha­kyn­da» tas­la­ma­nyň çäk­le­rin­de «X-Ro­ad» plat­for­ma­sy­ny or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Bu plat­for­ma döw­let eda­ra­la­ry­nyň ara­syn­da mag­lu­mat­la­ry has çalt we yg­ty­bar­ly alyş­ma­ga ýar­dam be­rer.
Ki­ber­gi­ňiş­lik­de san­ly ul­ga­myň howp­suz­ly­gy­ny pug­ta­lan­dyr­mak­da hyz­mat­daş­ly­gy iş­jeň­leş­dir­mek wa­jyp we­zi­pe­le­riň bi­ri bo­lup dur­ýar. Şun­dan ugur al­nyp, döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň
baş­lan­gyç­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­mek mak­sa­dy bi­len, Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä­niň teh­no­lo­gi­ýa taý­dan ösen ýurt­la­ry bi­len hyz­mat­daş­ly­gy­ny ýo­la goý­mak we ös­dür­mek bo­ýun­ça de­giş­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Hu­su­san-da, ýur­du­my­zyň san­ly­laş­dyr­mak bo­ýun­ça ka­bul edi­len Kon­wen­si­ýa­la­ra go­şul­ma­gy bi­len bag­ly ze­rur çä­re­le­ri gör­mek, mil­li ka­nun­çy­ly­gy hal­ka­ra res­mi­na­ma­la­ra la­ýyk­lyk­da kä­mil­leş­dir­mek me­ýil­leş­di­ril­ýär.

Çeper GYLYJOWA,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА