Ça­ga­lyk ýyl­la­ry­nyň iň gy­zyk­ly güý­men­je­le­ri­niň bi­ri hem we­lo­si­ped sür­mek bol­sa ge­rek. Me­ge­rem, iki ti­gir­li ulag­da ge­ze­lenç et­me­gi, aý­lan­ma­gy hem­mä­ňiz ha­la­ýan­sy­ňyz. Eý­sem, we­lo­si­ped il­ki­baş­da nä­hi­li gör­nüş­de bol­du­ka? Bu sport ula­gy­ny kim­ler oý­lap tap­dy­ka? Ge­liň, we­lo­si­pe­diň ta­ry­hy bi­len gys­ga­ça ta­nyş bo­la­lyň!
Ta­ryh­da il­kin­ji we­lo­si­pe­diň ni­re­de, ha­çan we kim ta­ra­pyn­dan oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy ba­ra­da dür­li pi­kir­ler bar. Hä­zir­ki­le­re meň­zeş il­kin­ji we­lo­si­pe­di 1790-njy ýyl­lar­da fran­si­ýa­ly Siw­ra­kyň oý­lap ta­pan­dy­gy ba­ra­da aý­dyl­ýar. «Cele­ri­pe­de» diý­lip at­lan­dy­ry­lan bu ula­gyň iki ti­gi­ri we ga­ty agaç ga­ba­ra­sy bo­lup­dyr. Çar­hy bol­ma­dyk il­kin­ji we­lo­si­pe­di aýa­gy­ňy ge­zek­leş­di­rip bat al­mak ar­ka­ly sür­me­li bo­lup­dyr. Tu­ta­wa­jy we otur­gy­jy hem bol­ma­dyk bu ula­gyň git­me­li ug­ru­ny sü­rü­ji be­de­ni­ni sa­ga ýa-da çe­pe eg­mek ar­ka­ly kes­git­läp­dir. Köp­le­r il­kin­ji we­lo­si­pe­diň fran­suz­lar ta­ra­pyn­dan oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy­ny tas­syk­la­ýan hem bol­sa, köp­ler iki ti­gir­li ula­gy ne­mes­le­riň oý­lap ta­pan­dy­gy­ny aýd­ýar­lar. 1817-nji ýyl­da ne­mes oý­lap ta­py­jy­sy Karl fon Drez we­lo­si­pe­diň kä­mil gör­nü­şi­ni köp­çü­li­ge hö­dür­le­ýär. Iki ti­gir­li agaç çar­çu­wa­ly ula­ga do­lan­dy­ry­jy tu­ta­waç we otur­gyç go­ýup, «drai­si­en­ne» (yl­ga­mak üçin ulag) at­ly we­lo­si­pe­di oý­lap tap­ýar. Şol wagt tä­ze iş­le­nip dü­zü­len we­lo­si­pe­diň ag­ra­my 22 ki­log­ram bo­lup­dyr. We­lo­si­pe­diň agyr­ly­gy se­bäp­li, aýa­gyň bi­len itek­läp sür­mek kyn dü­şüp­dir. Köp­ler iki ti­gir­li ula­gy sü­ren­le­rin­de çalt ýa­da­ýan­dyk­la­ry se­bäp­li nä­gi­le­lik bil­di­rip­dir­ler.
1839-njy ýyl­da şot­lan­di­ýa­ly Kirk­pat­rik Mak­mil­lan we­lo­si­pe­diň esa­sy­ny düz­ýän agaç çar­çu­wa­ny me­tal sim bi­len ça­lyş­ýar. Öň­ki ti­gi­riň iki gap­da­lyn­da we­lo­si­pe­di he­re­ke­te ge­tir­mek üçin öňe-yza ge­zek­leş­di­rip he­re­ket et­di­ril­ýän pe­dal hem goý­ýar. In­di we­lo­si­pe­di sür­mek bi­raz aň­sat­la­şyp, köp­çü­lik­le­ýin ula­ny­lyp baş­lan­ýar. 1850-nji ýyl­lar­da de­ňag­ram­ly­ly­gy sak­la­mak me­se­le­si­ni çöz­mek üçin goş­ma­ça üçün­ji we dör­dün­ji ti­gir­le­ri bo­lan we­lo­si­ped peý­da bol­ýar. Ýö­ne bu köp­çü­lik­le­ýin ula­nyl­ma­ýar. 1860-njy
ýyl­la­ryň ba­şyn­da fran­suz oý­lap ta­py­jy­sy Pýer Mi­ha­uk pe­da­ly öň­ki ti­gi­rin­de bo­lan, iki ti­gi­ri­niň ara­sy ga­ty ýa­kyn we­lo­si­pe­di iş­läp düz­ýär. Agyr de­mir çar­çu­wa­dan we de­mir ti­gir­den dü­zü­len bu we­lo­si­pe­di çar­kan­dak­ly ýol­lar­da sür­mek kyn dü­şüp­dir. Şol se­bäp­li bu iki ti­gir­li ula­g «süňk tit­re­me­si» di­ýlip at­lan­dy­rylyp­dyr. 1868-nji ýyl­da de­mir ti­gir­le­riň da­şy re­zin bi­len ör­tül­ýär. Şeý­le­lik­de, welosiped çar­kan­dak­ly ýol­lar­dan «tit­re­män», bö­küp geç­ýär. 1870-nji ýyl­la­ryň ba­şyn­da iň­lis oý­lap ta­py­jy­sy Jeýms Star­li has çalt he­re­ket edip bil­jek we­lo­si­pe­di oý­lap tap­ýar. Star­li­niň we­lo­si­pe­di­niň öň­ki ti­gi­ri yz­ky ti­gi­rin­den has uly bo­lup, pe­da­ly, otur­gy­jy we tu­ta­wa­jy öň­ki ti­gi­rin­de ýer­le­şip­dir. Şol dö­wür­le­riň meş­hur ula­gy ha­sap­la­nan uly ti­gir­li we­lo­si­ped soň­lu­gy bi­len adam­lar­da nä­gi­le­lik dö­re­dip­dir. 1885-nji ýyl­da iň­lis oý­lap ta­py­jy­sy Jon Kemp Star­li deň öl­çeg­li ti­gir­li, zyn­jyr­ly, ýe­ňil me­tal çar­çu­wa­dan dü­zü­len, hä­zir­ki za­man we­lo­si­pe­di­ne meň­zeş ula­gy iş­läp düz­ýär. Bu şol wag­ta çen­li oý­la­nyp ta­py­lan we­lo­si­ped­le­riň için­de has ýe­ňil we çalt he­re­ket ed­ýän we­lo­si­ped ha­sap­lan­ýar. Şol ýyl­lar we­lo­si­pe­de diş­li çar­hyň or­naş­dy­ryl­ma­gy uly öw­rü­li­şik bo­lup, ýel be­ril­ýän ti­gir­ler hem oý­la­nyp ta­pyl­ýar.
Hä­zir­ki wagt­da we­lo­si­pe­diň dür­li ugur­la­ra ni­ýet­le­nen gör­nüş­le­ri bar. Dag we­lo­si­ped­le­rin­den baş­lap, ýa­ryş we­lo­si­ped­le­ri, ýük da­şal­ýan, ça­ga­lar­dyr ze­nan maş­ga­la­lar üçin ni­ýet­le­nen dür­li gör­nü­şi bar. Daş­ky gur­şaw üçin amat­ly bo­lan iki ti­gir­li ulag se­riş­de­si­niň meş­hur­ly­gy soň­ky ýyl­lar­da has hem art­dy. Köp ýurt­lar­da ra­ýat­lar dur­muş mak­sat­ly hyz­mat­lar­da we­lo­si­ped ulan­ma­gy la­ýyk gör­ýär­ler. Hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­de 1,5 mil­liard­dan gow­rak we­lo­si­ped bar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА