Adam­lar müň­ler­çe ýyl­dan bä­ri äpet bi­na­la­ry gur­ýarlar. Ola­ryň kä­bi­ri hä­zir­ki wag­ta çen­li ge­lip ýe­ten hem bol­sa, kö­pü­si ýy­ky­lyp, ýok bo­lup gi­dip­dir. Mü­sür pi­ra­mi­da­la­ry, Be­ýik Hy­taý di­wa­ry has ir­ki dö­wür­ler­de gur­lan we hä­zi­re çen­li sak­la­nyp ga­lan bi­na­lar hök­mün­de meş­hur­dyr. Dün­ýä­de bu­lar­dan has soň­ra hä­zir­ki za­man usu­lyn­da gur­lan tä­sin des­ga­lar hem az däl. Ola­ryň kö­pü­si su­wuň üs­tün­de ýa-da ýüz­ýän gör­nüş­de gu­rul­dy. Baý tej­ri­be, um­ma­syz se­riş­de we ba­tyr­gaý­lyk ta­lap ed­ýän bu des­ga­la­ryň kä­bi­ri ba­ra­da­ky mag­lu­ma­ty si­ze ýe­tir­ýä­ris.

Pa­na­ma ka­na­ly. Uzyn­ly­gy 77 ki­lo­met­re ba­ra­bar bo­lan ka­na­ly gur­ma­gyň, on­dan suw ulag­la­ry­ny ge­çir­me­giň iň kyn we çyl­şy­rym­ly ta­ra­py At­lan­tik hem-de Ýu­waş um­man­la­ry­nyň ara­syn­da­ky suw de­re­je­si­niň bi­ri-bi­rin­den ta­pa­wut­ly bol­ma­gy­dyr. Açy­la­ny­na 100 ýyl­dan gow­rak wagt ge­çen bu des­ga hal­ka­ra suw ýol­la­ry­ny ep-es­li gys­gal­dyp, söw­da­nyň ös­me­gi­ne gör­ne­tin ýar­dam et­di. Des­ga­nyň gur­lu­şy­gy­na 1881-nji ýyl­da Fran­si­ýa­nyň baş­lan­gy­jy bi­len baş­lan­ýar. Tas­la­ma­ny 1904-nji ýyl­da ABŞ ka­bul edip al­ýar. 1914-nji ýy­lyň aw­gus­t aýynda açy­lan Pa­na­ma ka­na­ly iki um­ma­ny bir­leş­dir­di, Gü­nor­ta we De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­ny bol­sa ikä böl­di. Su­wuň de­re­je­si­niň ta­pa­wut­ly­dy­gy se­bäp­li gä­mi­ler bel­li bir ara­lyk­da ýer­leş­ýän gat­la­la­ryň açy­lyp-ýa­pyl­ma­gy ne­ti­je­sin­de ha­ýal­lyk bi­len geç­ýär­ler.

«Al­tyn der­we­ze» köp­rü­si. San-Fran­sis­ko bi­len Ýu­waş um­ma­ny­ny bi­rik­dir­ýän «Gol­den Ga­te» köp­rü­si 1937-nji ýyl­da açy­lan­dan soň­ra 27 ýyl­lap dün­ýä­niň iň uzyn as­ma köp­rü­si di­ýen de­re­jä­ni sak­la­ýar. Uzyn­ly­gy 2 müň 73 met­re ýet­ýän köp­ri çuň­lu­gy 120 met­re ba­ra­bar deň­ziň üs­tün­den geç­ýär. Bu ýer­de güýç­li ýe­liň bol­ýan­dy­gy se­bäp­li köp­rü­de po­lat ur­gan­lar has köp ula­ny­lyp­dyr. In­že­ner­le­riň bel­le­me­gi­ne gö­rä, köp­ri­niň gur­lu­şy­gyn­da ula­ny­lan ur­gan­la­ryň umu­my uzyn­ly­gy pla­ne­ta­my­zyň da­şyn­dan üç ge­zek aý­lan­ma­ga ýet­ýär. Ýel bo­lan­da köp­ri gap­dal­ly­gy­na iki met­re çen­li çaý­ka­nyp bil­ýär. Des­ga­nyň gur­lu­şy­gyn­da we ula­nyl­ýan wag­tyn­da ýo­ka­ry howp­suz­lyk ka­da­la­ry göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr.
Tran­sat­lan­tik te­leg­raf ge­çi­ri­ji­si. 1854-nji ýyl­da ame­ri­ka­ly tä­jir Saý­rus West Fild At­lan­tik um­ma­ny­nyň aşa­gyn­dan te­leg­raf ka­be­li ge­çir­mek üçin tas­la­ma­ny iş­läp düz­ýär. Bir­nä­çe ge­zek edi­len sy­na­ny­şyk­dan soň­ra ame­ri­kan we bri­tan flo­tu­na de­giş­li gä­mi­ler bi­len 1858-nji ýy­lyň tom­sun­da Ir­lan­di­ýa bi­len Nýu­faund­len­di (Ka­na­da) bi­rik­dir­ýän 3 müň 200 ki­lo­metr ara­lyk­da ka­bel dü­şe­lip ta­mam­lan­ýar. Şeý­le­lik­de, il­kin­ji tran­sat­lan­tik ara­gat­na­şyk ge­çi­ri­ji­si gu­rul­ýar. Şa­za­da Wik­to­ri­ýa şan­ly wa­ka my­na­sy­bet­li bu ka­bel ar­ka­ly Pre­zi­dent Jeýms Býu­ke­ne­ne Gut­lag ha­ty­ny iber­ýär. 98 söz­den yba­rat Gut­lag sö­zi 16 sa­gat­da geç­ýär. Hä­zir­ki teh­no­lo­gi­ýa göz öňün­de tu­tu­lan­da bu wagt uzak gö­rün­me­gi müm­kin. Em­ma şol dö­wür­de 3 müň 500 ki­lo­met­re go­laý bu ara­ly­gy bug­ly gä­mi­ler ar­ka­ly 10 gün­de ge­çip bol­ýar­dy. Bir­nä­çe hep­de­den soň­ra te­leg­raf li­ni­ýa­syn­da dü­ze­dip bol­ma­jak bök­denç­lik ýü­ze çyk­ýar. Mu­ňa ga­ra­maz­dan, tran­sat­lan­tik li­ni­ýa­la­ryň gur­lu­şy­gy do­wam ed­ýär. 1866-njy ýyl­da Fild tä­ze ka­be­li dü­şe­mek üçin «Great Eas­tern» at­ly gä­mi bi­len şert­na­ma bag­laş­ýar. Eý­ýäm 1900-nji ýy­la çen­li Ýew­ro­pa bi­len Ame­ri­ka­ny bi­rik­dir­ýän bir­nä­çe te­leg­raf ge­çi­ri­ji işe gi­ri­zil­ýär.
Hu­we­riň ben­di. 1935-nji ýyl­da ABŞ-da Ko­lo­ra­do der­ýa­sy­nyň aşa­ky aky­myn­da gur­lan bu bent şol dö­wür­de dün­ýä­niň iň uly be­ton des­ga­sy, ýag­ny iň uly ben­di bol­ýar. 60 gat­ly äpet des­ga­ny gur­mak üçin 21 müň­den gow­rak iş­gär zäh­met çek­ýär. Tä­sin in­že­ner­çi­lik des­ga­sy der­ýa­nyň su­wu­ny gö­zeg­çi­lik­de sak­la­ma­ga, 2 mil­li­on gek­tar ýe­ri su­war­ma­ga hem-de 1 mil­li­on­dan gow­rak öýe ýet­jek elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny ön­dür­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. Bu suw des­ga­sy­nyň gu­rul­ma­gy Ari­zo­na şta­tyn­da­ky Las-We­gas we Fi­niks şä­her­le­ri­niň ösü­şi­ne go­şant goş­ýar. Şeý­le hem bu des­ga­nyň gu­rul­ma­gy bi­len ABŞ-nyň iň uly suw how­da­ny ha­sap­lan­ýan Mid kö­li eme­le gel­ýär.
Del­ta tas­la­ma­sy. Ni­der­land­la­ryň uly bö­le­gi de­ňiz­le­riň saý ýer­le­ri­ne bent gur­lup, su­wuň çe­kil­me­gi bi­len eme­le ge­len. Ýur­duň ta­ry­hyn­da bu usul has ir­ki dö­wür­ler­de hem ula­ny­lyp­dyr. Şol se­bäp­li Ni­der­land­la­ryň köp bö­le­gi de­ňiz de­re­je­sin­den pes­de ýer­leş­ýär. Şeý­le ýag­daý­da sil we suw joş­ma­la­ry­nyň ýü­ze çyk­mak tö­wek­gel­çi­li­gi hem bo­lup bil­ýär. Ýurt­da de­ňiz su­wu­ny gu­rat­mak, si­liň öňü­ni al­mak we eke­ran­çy­lyk ýer­le­ri­ni dö­ret­mek mak­sa­dy bi­len Del­ta tas­la­ma­sy dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. De­mir­ga­zyk deň­zi­niň pes suw­ly Zýoýderze aý­la­gyn­da bir­nä­çe bent, gat­la, ka­nal we beý­le­ki suw des­ga­la­ry gu­rul­ýar. 1927-nji ýyl­da aý­la­gyň da­şyn­dan 30 ki­lo­metr­lik ben­diň gur­lu­şy­gy­na ba­dal­ga be­ril­ýär. Soň­ra bol­sa gur­lu­şy­gy on­lar­ça ýyl do­wam et­jek has uly tas­la­ma dur­mu­şa ge­çi­ri­lip baş­lan­ýar. 1954-1997-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da Ren hem-de Ma­as der­ýa­la­ry­nyň deň­ze guý­ýan ýe­rin­de su­wuň aky­my­na gö­zeg­çi­lik et­mek üçin dür­li des­ga­lar gu­rul­ýar. Ne­ti­je­de, mes top­rak­ly ekin meý­dan­la­ry, ka­nal­lar we köl eme­le gel­ýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА