Dil­le­ri ling­wis­ti­ka (dil bi­li­mi) öw­ren­ýär. Di­liň ge­lip çy­ky­şy ha­kyn­da bir­nä­çe çak­la­ma­lar bar, ýö­ne di­liň ge­lip çy­ky­şy bi­ziň döw­rü­miz­den has uzak­da­ly­gy se­bäp­li haý­sy­dyr bir subutnamalar bi­len tas­syk­la­nyp bi­lin­mez. Olar çak­la­ma­ly­gy­na gal­ýar. Adam­lar ga­dym­dan bä­ri Ýer­de nä­dip köp san­ly dil­le­riň ýü­ze çy­kan­ly­gy ba­ra­da­ky me­se­le bi­len gy­zyk­lan­ýar­lar. Alym­la­ryň kä­bi­ri­si ola­ryň äh­li­si­niň umu­my kök­le­ri­niň bir­di­gi­ni aýt­sa, kä­bir­le­ri dil­le­riň ozal­dan bir­nä­çe öz­baş­dak ýer­ler­de ýü­ze çy­kan­dy­gy­ny öňe sür­ýär­ler.
Dil­çi­ler dil­le­riň ga­ryn­daş­ly­gy­ny anyk­la­dy­lar we ola­ry dil­ler maş­ga­la­sy­na böl­dü­ler. Ola­ryň aýt­ma­gy­na gö­rä, dil bir­li­gi 5-10 müň ýyl mun­dan ozal ara­dan aý­ry­lyp, maş­ga­la­la­ra bö­lü­nip­dir. Şeý­le­lik­de, bar­lag ge­çi­ri­ji­ler dil­le­riň has ir­ki dö­wür­den gaýd­ýan ge­ne­ti­ki ga­ryn­daş­ly­gy­ny anyk­la­ma­ga çal­şyp­dyr­lar.
Hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­de 7099 dil bar. Dün­ýä­de her üçün­ji dil ýi­tip git­mek how­py bi­len ýüz­be-ýüz dur­ýar. Eger-de di­li ulan­ýan­la­ryň sa­ny 1000 adam­dan geç­me­se, ol “öl­mek” bi­len bol­ýar. Ýe­riň ila­ty­nyň ýa­ryn­dan gow­ra­gy di­ňe 23 dil­de gür­le­ýär. Ýer to­ga­la­gy­nyň 86 gö­te­rim ila­ty awst­roa­zi­ýa we ýew­ro­pa dil­le­rin­de gür­le­ýär. Pa­pua Tä­ze Gwi­ne­ýa­da 840 dil­de gepleşilip, ol bü­tin Ýew­ro­pa­da gür­len­ýän dil­ler­den iki es­se köp­dür.
Dün­ýä­de iň giň­den ýaý­ran dil­le­riň bi­ri bol­sa, hy­taý di­li­dir. Ony 1 milliard 284 mil­li­on adam öz ene di­li ha­sap­la­ýar. Ikin­ji ýer­de is­pan di­li bo­lup, on­da 437 mil­li­on adam gür­le­ýär. Li­der­li­giň üç­lü­gi­ne iň­lis di­li gi­rip, on­da 372 mil­li­on adam gür­le­ýär. Rus di­li se­ki­zin­ji ha­ta­ry eýe­läp, on­da 154 mil­li­on adam gür­le­ýär. Şeý­le hem di­ňe 6 dil hal­ka­ra hu­kuk ýag­da­ýy­na eýe bo­lup, söw­da, ylym, hal­ka­ra sy­ýa­sa­ty we dip­lo­ma­ti­ýa­sy we beý­le­ki ugur­lar­da dür­li ýurt­la­ryň we­kil­le­ri ta­ra­pyn­dan giň­den ula­nyl­ýar.
Dil hak­da aý­dy­lan paý­has­ly se­tir­ler:
Di­liň ta­ry­hy şol dil­de gür­le­ýän hal­kyň ta­ry­hy bi­len aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly­dyr.
Lew Tols­toý.
Dil­de tu­tuş nes­liň asyr­la­ra ba­ra­bar zäh­me­ti ýa­tan­dyr.
Wla­di­mir Iwa­no­wiç Dal.

Taýýarlan Ser­dar Beg­my­ra­dow,
S. A. Ny­ýa­zow adyn­da­ky TO­HU-nyň ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА