Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň 10-njy maý­da Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­ri­len no­bat­da­ky mej­li­sin­de «Türk­me­nis­tan­da bio­teh­no­lo­gi­ýa­ny top­lum­la­ýyn ös­dür­me­giň 2024 – 2028-nji ýyl­lar üçin Döw­let mak­sat­na­ma­sy­ny tas­syk­la­mak ha­kyn­da» Ka­ra­ra gol çek­me­gi bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň kö­me­gi bi­len ýur­du­myz­da ösen bio­se­na­ga­ty eme­le ge­tir­me­giň yl­my esas­la­ry­ny iş­läp düz­mek­de mö­hüm ädi­me öw­rül­di. Tä­ze Mak­sat­na­ma we ony ama­la aşyr­mak bo­ýun­ça ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­li çä­re­le­riň Me­ýil­na­ma­sy de­giş­li mi­nistr­lik­ler hem-de pu­dak­la­ýyn do­lan­dy­ryş eda­ra­la­ry bi­len bi­le­lik­de Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň Teh­no­lo­gi­ýa­lar mer­ke­zi ta­ra­pyn­dan iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­dy. Tä­ze ka­bul edi­len mak­sat­na­ma bi­len bi­le­lik­de, bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň kö­me­gi bi­len ýur­du­myz­da ösen bio­se­na­ga­ty eme­le ge­tir­mek göz öňün­de tu­tul­ýar.
Yl­myň we bi­li­miň çalt dep­gin­ler­de ös­me­gi bi­len dün­ýä­de «ýa­şyl» yk­dy­sa­dy­ýe­tiň mö­hüm ugur­la­ry: eko-, na­no-, bio- we mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry giň ge­ri­me eýe bol­ýar. Bio­teh­no­lo­gi­ýa, kä­bir teh­no­lo­gi­ki me­se­le­le­ri çöz­mek üçin jan­ly or­ga­nizm­le­ri ýa-da me­ta­bo­lik önüm­le­ri­ni ulan­mak müm­kin­çi­li­gi­ni öw­ren­ýän ylym­dyr. Bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň kö­me­gi bi­len ada­myň kä­bir ze­rur­lyk­la­ry ka­na­gat­lan­dy­ryl­ýar, my­sal üçin: der­man se­riş­de­le­ri iş­le­nip dü­zül­ýär, ösüm­lik­le­riň we haý­wan­la­ryň tä­ze gör­nüş­le­ri dö­re­dil­ýär, azyk önüm­le­ri­niň hi­li ýo­kar­lan­dy­ryl­ýar.
Bio­teh­no­lo­gi­ýa ylym hök­mün­de XX asy­ryň ahy­ryn­da, ýag­ny 70-nji ýyl­la­ryň ba­şyn­da özü­ni ta­nat­dy. Bu­la­ryň hem­me­si ge­ne­ti­ki in­že­ner­çi­lik­den baş­lan­dy, bu hem alym­la­ryň ge­ne­ti­ki ma­te­ri­al­la­ryň üs­tün­de alyp ba­ran tä­ze­çil iş­läp düz­me­le­ri­niň ha­sa­by­na ama­la aşy­ryl­dy.
Hä­zir­ki za­man ylym­la­ryn­da bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň or­ny has köp duý­lup baş­lan­dy. Bio­teh­no­lo­gi­ýa uly äh­mi­ýe­te eýe bol­mak bi­len, ge­ne­ti­ki in­že­ner­çi­li­giň ýo­la go­ýul­ma­gy ne­ti­je­sin­de oba ho­ja­ly­gy­na peý­da­ly tä­ze ösüm­lik gör­nüş­le­ri­ni we to­hum­la­ry­ny ös­dü­rip ýe­tiş­dir­mek müm­kin bol­dy.
Bio­teh­no­lo­gi­ýa­ny öw­ren­mek di­ňe bir bio­lo­gi­ýa ylym­la­ry bi­len bag­la­ny­şyk­ly däl. Ne­bit ýa­tak­la­ryn­da ne­bi­tiň çy­ka­ry­ly­şy­ny art­dyr­mak üçin hem bio­teh­no­lo­gi­ýa ze­rur­dyr. Iň ösen se­bit, se­na­gat we içer­ki ha­pa suw­la­ry aras­sa­la­mak üçin eko­lo­gi­ýa­da hem bio­teh­no­lo­gi­ýa­ny ulan­mak mak­sa­da­la­ýyk ha­sap­lan­ýar.
Beý­le­ki köp ugur­la­ryň ke­ma­la gel­me­gi­ne hem bio­teh­no­lo­gi­ýa uly go­şant goş­dy. Şo­nuň üçin bio­teh­no­lo­gi­ýa top­lum­la­ýyn ylym hök­mün­de bi­ziň dur­mu­şy­my­za ara­laş­ýar. Bio­teh­no­lo­gi­ýa­ny iş­jeň öw­ren­me­giň we kä­mil­leş­dir­me­giň ýe­ne bir se­bä­bi dur­muş-yk­dy­sa­dy ze­rur­lyk­la­ryň ýet­mez­çi­lik­le­ri­niň öňü­ni al­mak üçin hem bäh­bit­li­dir. Ol hem süý­ji we aras­sa­la­nan agyz su­wunyň ýet­mez­çi­li­gi­ni ara­dan aýyr­mak, hi­mi­ki se­riş­de­le­riň daş­ky gur­şa­wy ha­pa­la­ma­gy­nyň öňü­ni al­mak, ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ne bo­lan ze­rur­lyk­la­ry hem-de eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa önüm­le­re bo­lan is­le­gi ka­na­gat­lan­dyr­mak nuk­daý­na­za­ryn­dan mö­hüm yl­my ugur­la­ryň bi­ri­dir.
Hä­zir­ki za­man dün­ýä­sin­de we adam dur­mu­şyn­da bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň aç­ýan müm­kin­çi­lik­le­ri di­ňe bir esa­sy ylym­da däl, eý­sem, beý­le­ki iş we bi­lim ugur­la­ryn­da-da ulu­dyr. Bio­teh­no­lo­gi­k usul­la­ry ulan­mak bi­len äh­li ze­rur be­lok­la­ry köp­çü­lik­le­ýin ön­dür­mek müm­kin bol­dy. Ge­ne­ti­ki in­že­ner­çi­lik bio­teh­no­lo­gi­ýa­nyň esa­sy ug­ry hök­mün­de azyk, oba ho­ja­ly­gy, ener­gi­ýa we daş­ky gur­şaw ug­run­da kä­bir der­wa­ýys çöz­güt­le­ri tap­mak işi­ni ep-es­li çalt­lan­dyr­ýar.
«For­bes» žur­na­lyn­da bio­teh­no­lo­gi­ýa ba­bat­da dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy iş­läp düz­me­le­ri­ne eýe bo­lan kom­pa­ni­ýa­la­ryň sa­na­wy çap edil­di. Olar «Ge­nen­tech», «Novar­tis In­ter­na­tio­nal AG», «Merck & Co», «Pfi­zer», «Sa­no­fi», «Per­ri­go» ýa­ly kom­pa­ni­ýa­lar bo­lup, bu ugur­da uly iş­le­ri alyp bar­ýar­lar.

Gül­şi­rin ÇA­RY­GU­LY­ÝE­WA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň diller kafedrasynyň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА